Έρευνες δείχνουν ότι η κηπουρική διατηρεί τις γνωστικές λειτουργίες, βοηθώντας να ζήσετε καλύτερα και για περισσότερο χρόνο. Τώρα, ακόμη και ασθενείς με άνοια αποκομίζουν τα οφέλη αυτής της δραστηριότητας.
Η Marianne Rogstad, μια συνταξιούχος γιαγιά από τη Νορβηγία, αυτοπροσδιορίζεται ως μια «διά βίου μαθήτρια». Εργάστηκε ως υπάλληλος ξενοδοχείου στην Ελβετία για πέντε δεκαετίες, όπου πέρασε τις μέρες της βυθισμένη σε νέες γλώσσες και κουλτούρες.
Όταν όμως η Rogstad επέστρεψε στη Νορβηγία διαγνώστηκε με άνοια. Σύντομα απομονώθηκε και έχασε αυτές τις πηγές διέγερσης. Αυτό συνέχιζε μέχρι που εντάχθηκε στο Impulssenter, μια μικρή «φάρμα φροντίδας» έξω από το Όσλο.
Η φάρμα φροντίδας πήρε το όνομά της από τον τρόπο με τον οποίο εξυπηρετεί την ανάγκη των ανθρώπων να εργάζονται και να συνδέονται με άλλους, λέει η Henreitte Bringsjord, της οποίας οι γονείς ίδρυσαν τη φάρμα.
Μια φάρμα που ενισχύει την κοινωνική ζωή
«Η μαμά και ο μπαμπάς μου αγαπούσαν τη δουλειά στη φάρμα και σκέφτονταν πόσο δύσκολο είναι για τα άτομα με άνοια να σταματήσουν να εργάζονται και να χάσουν την κοινωνική τους ζωή. Έτσι, ήθελαν να βοηθήσουν τα άτομα με άνοια να γίνουν ξανά μέρος της κοινωνικής ζωής» λέει η Bringsjord, η οποία τώρα συνδιαχειρίζεται τη φάρμα.
Το 2015, η Νορβηγία έγινε μία από τις πρώτες χώρες που δημιούργησε ένα εθνικό σχέδιο φροντίδας της άνοιας, το οποίο περιλαμβάνει υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας που προσφέρονται από την κυβέρνηση, όπως το Inn på tunet -που μεταφράζεται ως «στην αυλή»- ή «αγροκτήματα φροντίδας».
Τώρα, καθώς οι ερευνητές αναγνωρίζουν τα τεράστια γνωστικά οφέλη της εργασίας στη γη, όλο και περισσότερες κοινότητες ενσωματώνουν την κηπουρική στην υγειονομική περίθαλψη, αντιμετωπίζοντας κάθε είδους ανάγκες υγείας μέσω κοινωνικά συνταγογραφούμενων δραστηριοτήτων στη φύση. Γράφοντας «συνταγές φύσης», δηλαδή.
Συνταγές φύσης
«Οι συνταγές φύσης μπορούν να αυξήσουν τη σωματική δραστηριότητα και τις κοινωνικές σχέσεις, μειώνοντας ταυτόχρονα το άγχος, κάτι που έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα για την αρτηριακή πίεση, τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα και το βάρος, μειώνοντας τον κίνδυνο ασθενειών που μπορούν να οδηγήσουν σε άνοια» λέει η Melissa Lem, γιατρός με έδρα το Βανκούβερ και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά.
«Όλοι γνωρίζουμε ότι η περισσότερη σωματική δραστηριότητα βελτιώνει την ψυχική και σωματική υγεία, αλλά η κηπουρική ενισχύει ακόμη περισσότερο αυτά τα οφέλη», λέει μιλώντας στο BBC.
Νέα δεδομένα ρίχνουν φως στα πλεονεκτήματα του να περνά κανείς χρόνο κάνοντας κηπουρική.
Σε μια πρωτοποριακή μελέτη, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου διερεύνησαν αν υπάρχει σύνδεση μεταξύ της κηπουρικής και των αλλαγών που συμβαίνουν στη νοημοσύνη μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Η μελέτη συνέκρινε τα αποτελέσματα των τεστ νοημοσύνης των συμμετεχόντων σε ηλικία 11 και 79 ετών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι αφιέρωναν χρόνο στην κηπουρική παρουσίαζαν μεγαλύτερη βελτίωση των γνωστικών τους ικανοτήτων κατά τη διάρκεια της ζωής τους σε σύγκριση με όσους δεν ασχολούνταν ποτέ ή σπάνια με την κηπουρική.
«Η συμμετοχή σε κηπουρικά έργα και η γενική συντήρηση του κήπου περιλαμβάνουν πολύπλοκες γνωστικές διαδικασίες, όπως η μνήμη και η εκτελεστική λειτουργία» δήλωσε η Janie Corley, επικεφαλής ερευνήτρια της μελέτης.
«Χρησιμοποίησέ το ή ξέχνα το»
Η Corley λέει ότι μερικά από αυτά τα οφέλη μπορεί να προέρχονται από το γνωστικό πλαίσιο του «use it or lose it», μια θεωρία που υποδηλώνει ότι η δύναμη των νοητικών μας ικανοτήτων στην τρίτη ηλικία εξαρτάται από το πόσο συχνά τις χρησιμοποιούμε.
Όταν παραμελούμε να εκτελούμε εργασίες που διεγείρουν ορισμένα μέρη του εγκεφάλου μας, αυτά τα μέρη του εγκεφάλου μας αρχίζουν να χάνουν τη λειτουργικότητά τους, αλλά η τακτική συμμετοχή σε αυτές τις δραστηριότητες -όπως η επίλυση προβλημάτων, η εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας ή η δημιουργικότητα- στην τρίτη ηλικία μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Μια μελέτη του 2002 σε περισσότερες από 800 καλόγριες στις Ηνωμένες Πολιτείες διαπίστωσε ότι η συχνή συμμετοχή σε δραστηριότητες που διεγείρουν τη γνωστική λειτουργία μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου του Αλτσχάιμερ. Μια πιο πρόσφατη μελέτη σε ηλικιωμένους ενήλικες στην Ιαπωνία διαπίστωσε ότι η συμμετοχή σε σημαντικές δραστηριότητες μπορεί να προστατεύσει από τη μείωση της μνημονικής λειτουργίας.
Η κηπουρική φαίνεται να έχει συγκεκριμένα οφέλη για τη γνωστική λειτουργία. Κατ' αρχάς, οι κηπουροί φαίνεται να παρουσιάζουν αύξηση των επιπέδων του νευροτροφικού παράγοντα που προέρχεται από τον εγκέφαλο (BDNF), μιας πρωτεΐνης που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και την επιβίωση των νευρώνων. Επίσης, παρουσιάζουν αύξηση του αγγειακού ενδοθηλιακού αυξητικού παράγοντα (VEGF), μιας πρωτεΐνης που σχετίζεται με τη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας.
Μια μελέτη του 2006 από το Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, η οποία παρακολούθησε Αυστραλούς άνδρες και γυναίκες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας των εξήντα τους, διαπίστωσε ότι όσοι ασχολούνταν καθημερινά με την κηπουρική είχαν 36% χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν άνοια σε σύγκριση με όσους δεν ασχολούνταν.
Η κηπουρική έχει επίσης αποδειχθεί ότι βελτιώνει την προσοχή, μειώνει το άγχος, μειώνει τις πτώσεις και μειώνει την εξάρτηση από φάρμακα.
Κοίτα τα δέντρα έξω από το παράθυρο
Μερικά από αυτά τα γνωστικά οφέλη μπορεί να προέρχονται απλά από την επαφή με τη φύση. Ο Roger Ulrich, παγκόσμιος εμπειρογνώμονας στο σχεδιασμό συστημάτων υγείας και καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Chalmers της Σουηδίας, ήταν από τους πρώτους που συνέδεσαν την έκθεση στη φύση με τη μείωση του στρες.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και του 1990, διεξήγαγε μια σειρά από μελέτες-ορόσημα που απέδειξαν ότι το να κοιτάζεις απλώς τα δέντρα και άλλα φυτά -ακόμα και μέσα από ένα παράθυρο- μπορεί να μειώσει τον πόνο, να ενισχύσει τα θετικά συναισθήματα και να ενισχύσει τη συγκέντρωση.
Ορισμένα δεδομένα φαίνεται να υποστηρίζουν τη θεωρία ότι εξελιχθήκαμε για να αναρρώνουμε και να θεραπευόμαστε πιο αποτελεσματικά όταν βρισκόμαστε στη φύση. Η Lem προτείνει, επίσης, ότι ορισμένα από αυτά τα οφέλη προέρχονται από την εξέλιξή μας - το γεγονός ότι ο εγκέφαλός μας έλκεται από περιβάλλοντα με υψηλή βιοποικιλότητα, επειδή είναι ιδανικά για την επιβίωση.
«Τα αποτελέσματα και η επίδραση της φύσης είναι τόσο ισχυρά πάνω μας που η ανάλυση των συστατικών της -είτε πρόκειται για την παρατήρηση εικόνων της φύσης, την ακρόαση των ήχων της φύσης ή τη μυρωδιά της φύσης- μπορεί επίσης να βελτιώσει σημαντικά την υγεία μας» λέει η Lem, η οποία πρόσφατα ξεκίνησε ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα «συνταγογράφησης φύσης» σε συνεργασία με ένα ίδρυμα στον Καναδά.
Εκτός από τη μείωση του στρες, η Lem υποδηλώνει ότι ο χρόνος στη φύση μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της συγκέντρωσης.
Σύμφωνα με τη «Θεωρία Αποκατάστασης της Προσοχής», «ο εγκέφαλός μας έχει περιορισμένη ικανότητα εστιασμένης προσοχής σε πολυσύχναστα αστικά περιβάλλοντα, και η φύση βοηθά στην αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου», εξηγεί η ίδια.
Η Lem υποδηλώνει ότι τα οφέλη της κηπουρικής για την υγεία μπορεί να προέρχονται και από τον τρόπο με τον οποίο ευνοεί άλλες συμπεριφορές που προάγουν την υγεία, όπως η σωματική δραστηριότητα. Αναφέρει, δε, δύο μελέτες σε ενήλικες στις ΗΠΑ: η μία διαπίστωσε ότι όσοι ασχολούνταν με την κηπουρική για περισσότερο από μία ώρα την εβδομάδα είχαν 66% χαμηλότερο κίνδυνο καρδιακής ανακοπής, ενώ η άλλη διαπίστωσε ότι η κηπουρική ήταν «ισχυρός και ανεξάρτητος προγνωστικός παράγοντας θετικής οστικής πυκνότητας».
Η κηπουρική μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναπτύξουν μεγαλύτερη επιδεξιότητα στα χέρια, μυϊκή μάζα και αερόβια αντοχή, καθώς και να προωθήσει την αυξημένη κινητικότητα.
Ωστόσο, για τα άτομα που ήδη πάσχουν από άνοια, οι έρευνες δείχνουν ότι αυτά τα οφέλη έχουν επιπλέον αξία, καθώς βελτιώνουν τη διάθεση, τη συμπεριφορά, την ικανότητα επικοινωνίας και τη λειτουργία περισσότερο από άλλες δραστηριότητες.
Τώρα, σε όλη την Ευρώπη και στο Ηνωμένο Βασίλειο, δημιουργούνται αγροκτήματα φροντίδας που εξυπηρετούν άτομα με άνοια.
Η Bringsjord πιστεύει ότι η κηπουρική σε αγροκτήματα φροντίδας μπορεί να προσφέρει ένα αίσθημα αυτονομίας και ανεξαρτησίας. «Οι άνθρωποι το λατρεύουν επειδή μπορούν να δουν τα αποτελέσματα της δουλειάς τους» λέει, προσθέτοντας ότι, δεδομένου ότι η κηπουρική και η αγροτική εργασία προσφέρονται για ομαδική παρατήρηση, τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα μνήμης μπορεί να έχουν μεγαλύτερη ευκολία να ακολουθήσουν. «Αν ξεχάσουν πώς να κάνουν κάτι, αλλά μετά δουν τι κάνουν οι άλλοι εργαζόμενοι, θυμούνται πώς να το κάνουν και οι ίδιοι».
Παρά τα αποδεδειγμένα γνωστικά οφέλη της κηπουρικής και της παραμονής στην ύπαιθρο, η Bringsjord δεν παραβλέπει τη σημασία της απλής δημιουργίας ενός θετικού περιβάλλοντος -γεμάτου ανθρώπους και φυτά- για άτομα όπως η Rogstad. «Μπορούν να πάνε στο σπίτι τους και να είναι πραγματικά ευτυχισμένοι, και μετά ο σύζυγός τους να τους ρωτήσει "Τι έκανες σήμερα;", και να μην έχουν ιδέα, εκτός από το γεγονός ότι πέρασαν μια πραγματικά ωραία μέρα», λέει η Bringsjord.
Αυτό ισχύει για την ίδια τη Rogstad, η οποία τώρα περνάει τρεις μέρες την εβδομάδα στο «αγρόκτημα φροντίδας», φυτεύοντας λαχανικά, ταΐζοντας αγελάδες και φροντίζοντας κοτόπουλα. «Είναι ωραίο να είμαι εδώ έξω στη φύση. Είναι πολύ καλύτερα από το να κάθομαι στο σπίτι», καταλήγει με νόημα η ίδια.