Μια πρωτοποριακή επιστημονική μελέτη έρχεται να επιβεβαιώσει ότι η επαφή με την τέχνη, ειδικά όταν συμβαίνει μέσα σε μια γκαλερί είναι όχι απλώς ευχάριστη, αλλά και ουσιαστικά ωφέλιμη για την ψυχική και σωματική μας υγεία.
Η τέχνη ανέκαθεν θεωρήθηκε τροφή της ψυχής, ένας καθρέφτης συναισθημάτων και σκέψεων που επιστρέφει πίσω σε εμάς μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου και του εαυτού μας. Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα, αυτή η ιδέα έμοιαζε περισσότερο με μια ευγενή, αλλά αόριστη πεποίθηση· κάτι που νιώθουμε, αλλά δύσκολα αποδεικνύεται.
Κι όμως, μια πρωτοποριακή επιστημονική μελέτη έρχεται να επιβεβαιώσει με μετρήσιμα δεδομένα ότι η επαφή με την τέχνη, ειδικά όταν συμβαίνει μέσα σε έναν εκθεσιακό χώρο, είναι όχι απλώς ευχάριστη, αλλά και ουσιαστικά ωφέλιμη για την ψυχική και σωματική μας υγεία.
Σύμφωνα με την έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το King’s College London, η θέαση πρωτότυπων έργων τέχνης - προσοχή: όχι αναπαραγωγών, όχι ψηφιακών αποδόσεων - μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα άγχους, να κατασιγάσει φλεγμονές στο σώμα και να ενεργοποιήσει τα συστήματα που σχετίζονται με την ορμονική ισορροπία, τη νευρική διέγερση και την άμυνα του οργανισμού.
Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά
Η μελέτη αυτή, η πρώτη του είδους της, συγκέντρωσε δύο ομάδες νέων ανθρώπων και κατέγραψε τις αντιδράσεις τους: η μία ομάδα παρακολούθησε αυθεντικούς πίνακες των Μανέ, Βαν Γκογκ και Γκογκέν στην Courtauld Gallery του Λονδίνου, ενώ η δεύτερη είδε ακριβή αντίγραφα σε έναν μη καλλιτεχνικό χώρο.
Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Σε μόλις είκοσι λεπτά θέασης, τα επίπεδα κορτιζόλης - της κύριας ορμόνης του στρες - μειώθηκαν κατά 22% στους επισκέπτες της γκαλερί, ενώ η ομάδα που έβλεπε αναπαραγωγές παρουσίασε μείωση μόλις 8%. Η διαφορά είναι εντυπωσιακή και υποδηλώνει κάτι βαθύτερο από απλή αισθητική απόλαυση: η αυθεντική τέχνη συμβάλλει στην άμβλυνση του χρόνιου στρες, με άμεσο αντίκτυπο στην καρδιά, τον εγκέφαλο, την ψυχική ανθεκτικότητα.
Μια τριπλή ενεργοποίηση εξαιρετικά σπάνια
Εξίσου σημαντικό ήταν το εύρημα ότι δύο κατεξοχήν φλεγμονώδεις βιοδείκτες του ανοσοποιητικού, οι κυτοκίνες IL-6 και TNF-alpha, μειώθηκαν κατά 30% και 28% αντίστοιχα στους θεατές των πρωτότυπων έργων. Οι δείκτες αυτοί συνδέονται με ασθένειες όπως καρδιοπάθειες, διαβήτη, κατάθλιψη, άγχος και αυτοάνοσα νοσήματα.
Κανένα αντίστοιχο αποτέλεσμα δεν καταγράφηκε στην ομάδα που έβλεπε αντίγραφα, αναδεικνύοντας όχι μόνο τη μοναδικότητα της φυσικής επαφής με την τέχνη, αλλά και τη συστημική, σωματική διάσταση που μπορεί αυτή να προσλάβει.
Ο επικεφαλής της έρευνας, ο Δρ. Tony Woods, εξήγησε πως η τέχνη φαίνεται να κινητοποιεί ταυτόχρονα το ενδοκρινικό, το αυτόνομο νευρικό και το ανοσοποιητικό σύστημα. Πρόκειται για μια τριπλή ενεργοποίηση εξαιρετικά σπάνια στη νευροβιολογία της απόλαυσης.
Το σώμα αντιδρά με ενθουσιασμό: η καρδιά επιταχύνεται, ο ρυθμός της γίνεται πιο αλληλένδετος και περίπλοκος (σημάδι θετικής διέγερσης), η θερμοκρασία του δέρματος πέφτει στιγμιαία καθώς το αίμα κατευθύνεται προς ζωτικά όργανα, ο εγκέφαλος φωτίζεται.
Παράδοξο το πώς λειτουργεί όλο αυτό
Το παράξενο είναι πως όλα αυτά συμβαίνουν ενώ το άτομο βρίσκεται απλώς μπροστά σε έναν πίνακα, ακίνητο, χωρίς καμία εξωτερική παρότρυνση. Η τέχνη δεν χρειάζεται να εξηγηθεί ή να «καταναλωθεί» με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο: λειτουργεί στο δικό της κανάλι, ως ένας διάλογος ανάμεσα στα μάτια, την καρδιά και το νευρικό μας σύστημα.
Ίσως το πιο ενδιαφέρον εύρημα της μελέτης είναι ότι η συναισθηματική νοημοσύνη των συμμετεχόντων δεν έπαιξε κανέναν ρόλο στα αποτελέσματα. Δεν έχει σημασία αν κάποιος είναι «φιλότεχνος» ή αν μπορεί να αναλύσει την τεχνική ενός πίνακα. Η θετική αυτή επίδραση είναι οικουμενική, διαθέσιμη σε όλους χωρίς προϋποθέσεις.
Η διευθύντρια του Art Fund, Jenny Waldman, που χρηματοδότησε την έρευνα, τόνισε πως «οι ευεργετικές επιδράσεις είναι καθολικές» και πως οι γκαλερί και τα μουσεία θα έπρεπε να ιδωθούν και ως χώροι προαγωγής της δημόσιας υγείας.
Τίθεται λοιπόν ένα νέο ερώτημα: μήπως η τέχνη μπορεί, και πρέπει, να θεραπεύει; Όχι ως υποκατάστατο των ιατρικών θεραπειών, αλλά ως κομμάτι μιας ολιστικής προσέγγισης στην υγεία, που δεν αγνοεί την ανάγκη του ανθρώπου για έκσταση, στοχασμό, αισθητικό διάλογο.
Μέσα στην περίοδο της ψηφιακής υπερφόρτωσης, όπου η εικόνα έχει γίνει εφήμερη, διαμεσολαβημένη από οθόνες, η παρούσα μελέτη επιβεβαιώνει κάτι που ίσως έχουμε ξεχάσει: το πρωτότυπο έργο, η υλική του υπόσταση, η ζωγραφική επιφάνεια που ζωγραφίστηκε από ένα χέρι και βρίσκεται σε έναν χώρο, συνιστά εμπειρία αμετάφραστη σε pixels, εμπειρία που μας φέρνει σε επαφή όχι μόνο με τον καλλιτέχνη, αλλά και με τον ίδιο μας τον οργανισμό.
Η τέχνη, λοιπόν, δεν είναι απλώς όμορφη. Είναι βαθιά απαραίτητη. Ρυθμίζει την καρδιά, αμβλύνει το άγχος, ενισχύει το ανοσοποιητικό, βελτιώνει την ψυχική αντοχή. Και, το κυριότερο, μας επιστρέφει σε μια άμεση σχέση με την πραγματικότητα: μια σχέση που, έστω και για λίγα λεπτά, δρα σαν υπενθύμιση πως ο άνθρωπος δεν είναι μόνο μηχανισμός, αλλά και μυστήριο, που το έχει ανάγκη.