Η σφαγή της 30ής Ιανουαρίου 1972, όταν βρετανικά στρατεύματα άνοιξαν πυρ κατά άοπλων διαδηλωτών στο καθολικό Μπογκσάιντ του Ντέρι, είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο δεκατριών ανθρώπων.
Η έναρξη της πρώτης δίκης Βρετανού στρατιώτη για τις δολοφονίες της «Ματωμένης Κυριακής» το 1972 σηματοδοτεί μια ιστορική στιγμή για τη Βόρεια Ιρλανδία, πενήντα και πλέον χρόνια μετά το τραύμα που σφράγισε ανεξίτηλα τη συλλογική μνήμη.
Στο Ανώτατο Δικαστήριο του Μπέλφαστ, ο πρώην αλεξιπτωτιστής, γνωστός μόνο με το ψευδώνυμο «Στρατιώτης F», αντιμετωπίζει κατηγορίες για τη δολοφονία των πολιτών James Wray και William McKinney, καθώς και για πέντε απόπειρες ανθρωποκτονίας. Η εικόνα των οικογενειών των θυμάτων που πορεύτηκαν προς το δικαστήριο κρατώντας φωτογραφίες των χαμένων τους ανθρώπων, έφερε ξανά στο προσκήνιο την αίσθηση της αδικίας, αλλά και την επιμονή σε μια μακρά μάχη για δικαίωση.
H στιγμή που άλλαξε την πορεία του βορειοϊρλανδικού ζητήματος
Η σφαγή της 30ής Ιανουαρίου 1972, όταν βρετανικά στρατεύματα άνοιξαν πυρ κατά άοπλων διαδηλωτών στο καθολικό Μπογκσάιντ του Ντέρι, είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο δεκατριών ανθρώπων επί τόπου, ενώ ένας ακόμη υπέκυψε αργότερα στα τραύματά του. Ήταν μια στιγμή που άλλαξε την πορεία του βορειοϊρλανδικού ζητήματος, τροφοδοτώντας τη ριζοσπαστικοποίηση και ενισχύοντας την υποστήριξη προς τον IRA. Παρά την ιστορική σημασία των γεγονότων, η απονομή δικαιοσύνης καθυστέρησε μισό αιώνα, με τις πρώτες έρευνες, όπως το Widgery Tribunal το 1972, να απαλλάσσουν τους στρατιώτες και να χαρακτηρίζονται από την καθολική κοινότητα ως ωμή συγκάλυψη.
Το πόρισμα-καταπέλτης
Μόνο μετά τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής το 1998 άνοιξε ο δρόμος για νέα διερεύνηση. Η πολυετής Έρευνα Saville, η μεγαλύτερη στην ιστορία της βρετανικής δικαιοσύνης, κατέληξε το 2010 σε ένα πόρισμα-καταπέλτη: οι πυροβολισμοί ήταν αδικαιολόγητοι, κανένα από τα θύματα δεν συνιστούσε απειλή.
Ο τότε πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον αναγκάστηκε να εκφράσει δημόσια συγγνώμη, χαρακτηρίζοντας τα γεγονότα «αδικαιολόγητα και αδικαιολόγητα». Η αστυνομία της Βόρειας Ιρλανδίας ξεκίνησε τότε ποινική έρευνα, με τα αρχεία να παραδίδονται στον εισαγγελέα το 2016. Το 2019 αποφασίστηκε ότι ο Στρατιώτης F θα παραπεμφθεί σε δίκη, όμως οι διαδικασίες υπέστησαν αλλεπάλληλες καθυστερήσεις.
Η δίκη δεν είναι απλώς μια νομική διαδικασία, αλλά μια συμβολική αναμέτρηση με την ίδια την Ιστορία. Για τις οικογένειες των θυμάτων, η έναρξή της αποτελεί «μια μεγαλειώδη ημέρα»· όπως δήλωσε ο Τόνι Ντόχερτι, γιος του Πάτρικ Ντόχερτι που σκοτώθηκε εκείνη την ημέρα, η ελπίδα είναι να αποδοθεί, έστω και τώρα, ένα μέτρο δικαιοσύνης.
Για τον Τζον ΜακΚίνεϊ, αδελφό του Γουίλιαμ ΜακΚίνεϊ, η δίκη αυτή είναι η επιβεβαίωση ότι η επιμονή τους τόσα χρόνια δεν πήγε χαμένη. Ωστόσο, για μια κοινωνία ακόμα διαιρεμένη, η υπόθεση παραμένει πηγή αντιπαράθεσης. Κάποιοι βλέπουν σε αυτήν μια αναγκαία αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, άλλοι όμως τη θεωρούν στοχευμένη δίωξη που ανοίγει παλιές πληγές.
Σε εξαιρετικά φορτισμένο κλίμα
Η ανωνυμία του κατηγορουμένου, η εμφάνισή του πίσω από παραπέτασμα και η ιδιαίτερη ευαισθησία που περιβάλλει τη δίκη καταδεικνύουν πόσο φορτισμένο είναι το κλίμα. Η συζήτηση δεν αφορά μόνο τον ίδιο τον Στρατιώτη F αλλά και το κατά πόσον η βρετανική δικαιοσύνη είναι διατεθειμένη να αναμετρηθεί με τα σκοτεινότερα κεφάλαια του παρελθόντος της. Το γεγονός ότι λίγοι είναι πλέον οι στρατιώτες που μπορούν να διωχθούν - πολλοί έχουν πεθάνει ή δεν είναι σε θέση να καταθέσουν - υπογραμμίζει το μοναδικό βάρος της παρούσας δίκης.
Η υπόθεση διεξάγεται επίσης σε ένα πολιτικό περιβάλλον όπου η συζήτηση για την κληρονομιά των «Ταραχών» παραμένει ζωντανή. Το 2023 η συντηρητική κυβέρνηση στη Βρετανία ψήφισε νόμο που ουσιαστικά έθετε τέλος στις περισσότερες διώξεις για εγκλήματα της περιόδου, προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις από τις οικογένειες θυμάτων και πολιτικούς φορείς. Η απόφαση της σημερινής κυβέρνησης να ξεκινήσει τη διαδικασία κατάργησης του νόμου ανοίγει ξανά τον δρόμο για συζητήσεις γύρω από το πώς μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση χωρίς να θυσιαστεί η δικαιοσύνη.
Η Ιρλανδία και η Βρετανία έχουν επανεκκινήσει τις συνομιλίες για ένα νέο πλαίσιο διαχείρισης του παρελθόντος, με στόχο να βρεθεί ισορροπία ανάμεσα στη μνήμη, την αλήθεια και την κοινωνική ειρήνη. Οι φόβοι όμως για αναζωπύρωση της βίας παραμένουν.
Η πρόσφατη έξαρση περιστατικών, από επιθέσεις με αυτοκίνητα-βόμβες έως ένοπλες εμφανίσεις σε γειτονιές, δείχνει ότι το φάντασμα των «Ταραχών» δεν έχει εξαλειφθεί. Οι «ειρηνικά γεννημένοι» νέοι της Βόρειας Ιρλανδίας μεγαλώνουν με το άγχος ότι η βία μπορεί να επιστρέψει, ιδίως σε περιόδους πολιτικής αβεβαιότητας.
Η σύγκριση με προηγούμενες περιπτώσεις, όπως εκείνη του Ντέιβιντ Χόλντεν, πρώην στρατιώτη που καταδικάστηκε το 2022 για τη δολοφονία του 23χρονου Aidan McAnespie το 1988 και έλαβε τριετή αναστολή, φανερώνει την πολυπλοκότητα των νομικών χειρισμών σε τέτοιες υποθέσεις.
Στην περίπτωση του Στρατιώτη F, η βαρύτητα των γεγονότων της «Ματωμένης Κυριακής» προσδίδει μια ιδιαίτερη βαρύτητα στη διαδικασία. Είναι μια δίκη που δεν αφορά μόνο το αν ένας άνθρωπος είναι ένοχος ή αθώος, αλλά και το πώς μια κοινωνία αντιμετωπίζει τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο όνομά της.
Η Βόρεια Ιρλανδία δεν έχει ακόμη συμφιλιωθεί πλήρως με το παρελθόν της. Οι τοιχογραφίες στο Ντέρι, τα μνημεία, οι πορείες μνήμης, όλα θυμίζουν ότι το τραύμα είναι ζωντανό. Η δίκη του Στρατιώτη F δεν θα μπορέσει να επουλώσει όλες τις πληγές, αλλά αποτελεί μια σπάνια ευκαιρία να αποδειχθεί ότι ακόμη και μετά από δεκαετίες η αναζήτηση της δικαιοσύνης είναι λαϊκή απαίτηση.