Πώς μια «εκκλησία» κατάφερε για δεκαετίες να κρύβεται σε κοινή θέα, να αποκτά περιουσίες, χιλιάδες μέλη και πολιτική αναγνώριση, ενώ πίσω από τα χαμόγελα και τα χρώματα έκρυβε μια κουλτούρα συστηματικής βίας και καταπίεσης.
Μέχρι τα έξι της χρόνια, η Φιλίππα Μπαρνς μεγάλωνε μέσα σε μια οικογενειακή κανονικότητα: το αγαπημένο της κρεβατάκι, η μητέρα της που έφτιαχνε λεμονόπιτα, οι γιαγιάδες και οι παππούδες δίπλα στο σπίτι τους στο Σάρεϊ της Αγγλίας. Η ζωή της άλλαξε ριζικά όταν οι γονείς της αποφάσισαν να ακολουθήσουν μια ομάδα που παρουσιαζόταν ως χριστιανική αδελφότητα: τη Jesus Fellowship, υπό την ηγεσία του χαρισματικού πάστορα Νόελ Στάντον. Αυτό που ξεκίνησε ως πνευματική αναζήτηση μετατράπηκε σε μια ζωή κοινοβιακή, πειθαρχημένη και τελικά εξαιρετικά τραυματική.
Σύμφωνα με το εκτενές ρεπορτάζ του Guardian, η ιστορία της Μπαρνς, που αργότερα έγινε μάρτυρας-κλειδί σε υποθέσεις κακοποίησης, φωτίζει το πώς μια «εκκλησία» κατάφερε για δεκαετίες να κρύβεται σε κοινή θέα, να αποκτά περιουσίες, χιλιάδες μέλη και πολιτική αναγνώριση, ενώ πίσω από τα χαμόγελα και τα χρώματα έκρυβε μια κουλτούρα συστηματικής βίας και καταπίεσης.
Από το χωριουδάκι του Μπάγκμπρουκ στη «νέα αριστοκρατία»
Η αφετηρία της αδελφότητας βρίσκεται στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ο Nόελ Στάντον, ένας Βαπτιστής ιεροκήρυκας, υποστήριξε πως βίωσε μια «θρησκευτική μεταμόρφωση».
Άρχισε να οργανώνει έντονες λειτουργίες με προσευχές σε ξένες γλώσσες, εξορκισμούς και κάλεσμα σε κοινοβιακή ζωή. Η τοπική κοινωνία γρήγορα άρχισε να τον θεωρεί αμφιλεγόμενο· ωστόσο, πολλοί νέοι γοητεύονταν από το όραμα μιας πνευματικής κοινότητας έξω από τις πιέσεις του καπιταλισμού.
Μέσα σε λίγα χρόνια, το κίνημα απέκτησε δεκάδες σπίτια, επιχειρήσεις, αγροκτήματα και δική του αλυσίδα καταστημάτων. Το 1982, ο τοπικός Τύπος χαρακτήριζε τα μέλη «τη νέα αριστοκρατία των Μίντλαντς».
Στην κορυφή βρισκόταν ο Στάντον, κάτω του ένας κύκλος ανδρών πρεσβυτέρων, και χαμηλότερα οι κοινότητες, με εκατοντάδες μέλη που είχαν παραδώσει μισθούς, περιουσίες και προσωπικά αντικείμενα στο κοινό ταμείο.
Η φαινομενική ισότητα δεν έκρυβε ότι οι γυναίκες θεωρούνταν υποδεέστερες· σε αυτοκίνητο οδηγούσε μόνο άνδρας, ενώ νεαρές λάμβαναν «ονόματα αρετής» όπως «Υποταγή». Η σεξουαλική αποχή προβαλλόταν ως ύψιστο ιδανικό.
Η γλυκιά παγίδα της «πνευματικής οικογένειας»
Η οικογένεια της Φιλίππα μετακόμισε το 1984 στο Μπάγκμπρουκ, και σύντομα παραδόθηκε στην «κοινότητα». Το σπίτι τους πουλήθηκε, τα έσοδα μπήκαν στο κοινό πορτοφόλι, και η ζωή απέκτησε νέους κανόνες: κοινοί κοιτώνες, κοινό φαγητό, αυστηρές απαγορεύσεις. Από παιχνίδια μέχρι τηλεόραση και Χριστούγεννα, ό,τι θύμιζε «κοσμικότητα» εξαφανιζόταν.
Το δυσκολότερο ήταν το ψυχικό κόστος. Ο Στάντον υποστήριζε πως η «φυσική οικογένεια» έπρεπε να υποχωρεί μπροστά στην «πνευματική». Έτσι, τα παιδιά ανατρέφονταν από οποιονδήποτε ενήλικα της κοινότητας· η σωματική τιμωρία με ράβδους ήταν κανόνας, ενώ εξορκισμοί επιβάλλονταν ακόμα και για παιδικά σκίτσα. Η Φιλίππα μεγάλωνε με μια διαρκή αίσθηση στέρησης: η στοργή των γονιών της δεν της ανήκε πια ολοκληρωτικά.
Μετά τον αποκλεισμό της από την Ένωση Βαπτιστών το 1986, η οργάνωση επαναδιοργανώθηκε. Ο Στάντον ίδρυσε τη «Jesus Army»: μια στρατιωτικοποιημένη εκδοχή με στολές, λεωφορεία βαμμένα με χριστιανικά συνθήματα, «μάχιμα ταμεία» και στρατηγείο με το κωδικό όνομα Jawbone. Η εικόνα ήταν εντυπωσιακή: νεαροί με μπουφάν σε έντονα χρώματα, να μοιράζουν φυλλάδια σε πόλεις, να προσελκύουν άστεγους και τοξικοεξαρτημένους.
Το αφήγημα της «στρατιάς που μάχεται τη φτώχεια και την παρακμή» κέρδισε τα ΜΜΕ και το κοινό. Στα 90s, το κίνημα έφτασε τα 2.000 άτομα, με δεκάδες κοινόβια σε όλη τη χώρα και παρουσία σε φεστιβάλ όπως το Γκλάστονμπερι. Στην επιφάνεια, έμοιαζε μια εκκλησία εναλλακτική, ζωντανή, που έδινε ελπίδα στους περιθωριοποιημένους.
Σιωπή και σκοτάδι
Η Φιλίππα, όπως και πολλά άλλα παιδιά, μεγάλωσε μέσα σε αυτό το περιβάλλον αυστηρής πειθαρχίας και υποταγής. Στα 17 της, βρέθηκε αντιμέτωπη με την πρώτη μεγάλη ρωγμή: κατήγγειλε, μαζί με μια φίλη της, σεξουαλική κακοποίηση από μέλος της κοινότητας. Η αντίδραση του Στάντον ήταν κατηγορία προς τα ίδια τα κορίτσια για «συνομωσία». Παρ’ όλα αυτά, η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο· ο δράστης καταδικάστηκε, αλλά μετά την αποφυλάκισή του έγινε δεκτός ξανά στην κοινότητα.
Η εμπειρία έδειξε τον μηχανισμό συγκάλυψης: οι κακοποιητές συχνά απλώς «ζητούσαν συγγνώμη» και συνέχιζαν. Η εξουσία του Στάντον ήταν απόλυτη, και η πίστη στην «οικογένεια» λειτουργούσε σαν φίμωτρο.
Η Μπαρνς χρειάστηκε χρόνια για να αποδεσμευτεί. Όταν τελικά έφυγε, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, πάλεψε με κατάθλιψη, κρίσεις άγχους και την αίσθηση ότι δεν είχε ταυτότητα έξω από το κίνημα. Σιγά σιγά, με δουλειά, φίλους και οικογένεια, άρχισε να χτίζει μια νέα ζωή.
Ωστόσο, οι αποκαλύψεις δεν σταμάτησαν. Τη δεκαετία του 2010, η βρετανική αστυνομία ξεκίνησε την «Επιχείρηση Lifeboat», έπειτα από έγγραφα που έπεσαν τυχαία στα χέρια αξιωματικών: εκατοντάδες μαρτυρίες για συναισθηματική, σωματική και σεξουαλική κακοποίηση. Παρά τις πέντε καταδίκες, οι αρχές συνάντησαν τείχος σιωπής και απροθυμία των θυμάτων να ξαναζήσουν το τραύμα.
Η φωνή των επιζώντων
Το 2017, η Μπαρνς ίδρυσε στο Facebook μια ομάδα για όσους μεγάλωσαν στην κοινότητα. Γρήγορα οι συζητήσεις γέμισαν με καταθέσεις κακοποίησης. Μαζί με άλλους πρώην μέλη ίδρυσαν την Ένωση Επιζώντων της Jesus Fellowship, απαιτώντας δικαιοσύνη και αποζημίωση.
Μετά από χρόνια διαπραγματεύσεων, το 2019 η οργάνωση έκλεισε οριστικά. Το 2022 ξεκίνησε επίσημο πρόγραμμα αποκατάστασης, στο οποίο κατέθεσαν 601 άνθρωποι - σχεδόν τριπλάσιοι από όσους είχαν εμφανιστεί στην αστυνομία. Η τελική έκθεση (2024) αποκάλυψε το μέγεθος: 264 κατηγορούμενοι, οι μισοί εκ των οποίων ηγετικά στελέχη. Ένας στους έξι ανηλίκους που έζησαν σε κοινότητες είχε υποστεί κακοποίηση. Πάνω από τριάντα καταγγελίες στόχευαν τον ίδιο τον Στάντον.
Τα ποσά αποζημίωσης κυμάνθηκαν από 2.000 έως 50.000 λίρες· η Μπαρνς έλαβε 22.000. Αλλά η διαδικασία, όπως είπε, ήταν «βασανιστική».
Παρά τη φρίκη, κάποιοι πρώην μέλη θυμούνται με νοσταλγία τις στιγμές συντροφικότητας: κοινά τραπέζια, την αίσθηση ότι ανήκαν κάπου. Αυτή η διττή μνήμη εξηγεί γιατί πολλές φορές οι «αιρετικές» ομάδες επιβιώνουν στη συλλογική συνείδηση. Όπως σημειώνουν οι ειδικοί, οι μηχανισμοί ελέγχου μιας αίρεσης θυμίζουν κακοποιητική σχέση: κόβουν δεσμούς με τον έξω κόσμο και υποκαθιστούν τους δεσμούς αυτούς με τη συλλογική ταυτότητα.
Η περίπτωση της Jesus Fellowship δείχνει επίσης τα θεσμικά κενά: το βρετανικό δίκαιο δεν αναγνωρίζει την «καταναγκαστική χειραγώγηση» όταν εφαρμόζεται από ομάδες, παρά μόνο σε οικογενειακές σχέσεις. Έτσι, ενώ δεκάδες ηγέτες έστηναν ένα ολοκληρωτικό σύστημα ελέγχου, η νομική ευθύνη περιοριζόταν σε μεμονωμένους θύτες.
Ένα νέο κεφάλαιο
Σήμερα, η Φιλίππα Μπαρνς ζει ξανά στο Νορθάμπτονσαϊρ, μητέρα δύο παιδιών. Έχει βρει παρηγοριά στη δημιουργία: φτιάχνει έργα τέχνης από ανακυκλωμένα υλικά, δίνοντας νέα ζωή σε «παλιά πράγματα». Το ίδιο μοτίβο ακολουθεί και στη ζωή της: ανακατασκευάζει τον εαυτό της, μετά από χρόνια καταπίεσης.
Η μεγαλύτερη της ανακούφιση είναι ότι έσπασε τον κύκλο: τα παιδιά της μπορούν να μιλούν, να κλαίνε, να ζητούν βοήθεια - ό,τι εκείνη στερήθηκε. Μαζί με άλλους επιζώντες, συνεχίζει να μιλά δημόσια, συμμετέχοντας σε ντοκιμαντέρ και εκδηλώσεις.
Η πορεία της Jesus Fellowship, από μικρή αγροτική εκκλησία σε «στρατιά» με χιλιάδες μέλη, και τελικά σε θεσμό ντροπής, λειτουργεί ως προειδοποίηση. Πίσω από τη ρητορική περί αγάπης και θυσίας, μπορεί να κρύβεται ένα αυταρχικό σύστημα που συνθλίβει ζωές. Και η φωνή των επιζώντων θυμίζει ότι, ακόμα και στα πιο κλειστά καθεστώτα, η ανθρώπινη αλληλεγγύη μπορεί να ανοίξει ρωγμές.