Η Ιαπωνία έχει έναν από τους γηραιότερους πληθυσμούς στον κόσμο, αλλά οι ηλικιωμένοι της αρνούνται να συμπεριφέρονται ως... ηλικιωμένοι.
Η Mieko Nagaoka άρχισε να κολυμπάει στα 80 της για να αναρρώσει από έναν τραυματισμό στο γόνατο. Όταν ήταν 100 ετών, η Nagaoka εξέδωσε το βιβλίο της με τίτλο: «Είμαι 100 ετών και η καλύτερη ενεργή κολυμβήτρια στον κόσμο», πριν κατακτήσει το πρώτο παγκόσμιο ρεκόρ για την ηλικιακή της κατηγορία, κολυμπώντας 1.500 μέτρα σε πισίνα 25 μέτρων. Στα 105 της χρόνια, εξακολουθούσε να συμμετέχει σε αγώνες και ήταν κάτοχος 18 παγκοσμίων ρεκόρ, πριν πεθάνει το 2021 σε ηλικία 106 ετών.
Ο 84χρονος γιος της, Hiroyuki, ο οποίος βοηθούσε την μητέρα του στην προπόνησή της, δήλωσε στην εφημερίδα The Asahi Shinbun: «Ζήσαμε ευτυχισμένοι κολυμπώντας μαζί μέχρι αυτή την ηλικία. Δεν πρέπει να υπάρχει άλλο παράδειγμα σαν το δικό μας στον κόσμο».
Ένας άλλος Ιάπωνας υπερήλικας με παρόμοιες διακρίσεις ήταν ο σπρίντερ Hidekichi Miyazaki, ο οποίος απεβίωσε το 2019 σε ηλικία 108 ετών. Ο Miyazaki έγινε πρωτοσέλιδο σε ηλικία 105 ετών, όταν κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα σπριντ για την ηλικιακή κατηγορία 105 ετών και άνω. Όταν ρωτήθηκε για την επίδοσή του, απάντησε: «Δεν είμαι ικανοποιημένος με τον χρόνο μου»!
Μην χάνεις ποτέ το ανταγωνιστικό σου πνεύμα
Συνήθως σπεύδουμε να αποδώσουμε τις καλές διατροφικές συνήθειες και την σωματική άσκηση ως τα «κλειδιά» για την καλή τρίτη ηλικία μας. Αλλά παίζει ρόλο και το ανταγωνιστικό πνεύμα. Μια υγιής αντιπαλότητα, είτε με έναν συνομήλικο ανταγωνιστή σας, είτε με έναν νεότερό σας, σε συνδυασμό με την ελπίδα για επιτυχία, φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο.
Αυτό σίγουρα ισχύει για τον Yuichiro Miura.
Στα 91 του, ο ορειβάτης και επαγγελματίας σκιέρ Miura είναι ένας ακόμη ηλικιωμένος που είναι διάσημος τόσο εντός όσο και εκτός Ιαπωνίας. Στα 40 του, προσπάθησε να κατέβει με σκι το Έβερεστ με αλεξίπτωτο στην πλάτη, μια πρακτική γνωστή ως speed riding. Το κατόρθωμά του καταγράφηκε στην ταινία «The man who skied down Everest», η οποία κέρδισε το Όσκαρ για την καλύτερη ταινία ντοκιμαντέρ το 1975.
Σε ηλικία 70 ετών, επέστρεψε στο Έβερεστ και έγινε ο γηραιότερος άνθρωπος στον κόσμο που έφτασε στην κορυφή. Το ρεκόρ αυτό καταρρίφθηκε όταν ο Miura ανέβηκε ξανά στην κορυφή σε ηλικία 75 ετών και, στη συνέχεια, σε ηλικία 80 ετών.
Στις αρχές του 2019, ο Miura προσπάθησε να αναρριχηθεί και, στη συνέχεια, να κατεβεί με σκι το Ακονκάγκουα, την υψηλότερη κορυφή της Νότιας Αμερικής. Στην Plaza Colera, που βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 6.000 μέτρων, ο Miura διατάχθηκε να σταματήσει από τον γιατρό του, ο οποίος τον συνόδευε, λόγω ανησυχιών για τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας που προκαλεί το μεγάλο υψόμετρο.
Μόλις επέστρεψε στην Ιαπωνία, ο Miura εξήγησε κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου ότι αποφάσισε να δεχτεί τις εντολές του γιατρού του, επειδή εξακολουθεί να ελπίζει σε μια άλλη προσπάθεια.
Ο κατάλογος των ενεργών ηλικιωμένων στην Ιαπωνία είναι μακρύς: ο 88χρονος μαραθωνοδρόμος Michiharu Shimojo και ο Seichi Sano, ο οποίος άρχισε να κάνει σέρφινγκ σε ηλικία 80 ετών, «από καπρίτσιο», είναι μόνο μερικοί από τους ογδοντάρηδες αυτούς που βάζουν κάτω αθλητές με τα μισά τους χρόνια. Ποιο είναι το μυστικό τους; Είναι η ανταγωνιστική φύση των σπορ ή κρύβεται κάτι άλλο από πίσω;
Η γήρανση των κοινωνιών αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο. Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών «World Population Prospects», μέχρι το 2050 ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 80 ετών και άνω αναμένεται να τριπλασιαστεί, από 143 εκατομμύρια σε 426 εκατομμύρια.
Η δημογραφική σύνθεση της Ιαπωνίας μεταβάλλεται εδώ και δεκαετίες και πλέον η χώρα έχει εισέλθει σε μια «υπερ-γηρασμένη» κοινωνία, με τους ηλικιωμένους 65 ετών και άνω να αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 28% του πληθυσμού.
Η έννοια του meiwaku
Με πολλές χώρες της Ευρώπης να βιώνουν ήδη μια υπέργηρη κοινωνία και τη Νότια Κορέα, την Κίνα και τη Σιγκαπούρη να ακολουθούν από κοντά, τα βλέμματα θα στραφούν προς την Ιαπωνία, προκειμένου να ξεπεραστούν οι παρωχημένες πολιτικές που είχαν σχεδιαστεί για έναν νεότερο πληθυσμό.
Η Ιαπωνία προσφέρει στους πολίτες της μια «υπερενεργητική» νοοτροπία για την τρίτη ηλικία – περισσότερο από το φόβο του θανάτου, ο φόβος του να γίνεις βάρος για την κοινωνία και την οικογένεια είναι καθολικός στην κουλτούρα της. Αυτή η ιδέα του meiwaku ή «να αποτελείς βάρος για κάποιον», είναι βαθιά ριζωμένη από μικρή ηλικία και η κοινωνία λειτουργεί με βάση αυτή τη φιλοσοφία που είναι φορτισμένη με ενοχές.
Η προσφορά βοήθειας από έναν φίλο συχνά απορρίπτεται, επειδή θα θεωρηθεί «meiwaku» να την αποδεχτείς. Μόνο όταν η προσφορά επαναλαμβάνεται είναι ευγενικό να την αποδεχτεί κανείς. Ωστόσο, στην περίπτωση των ηλικιωμένων, το «να είσαι γέρος» είναι μια κατάσταση που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Τότε, το «μην γίνουμε meiwaku» μεταμορφώνεται σε μια επίμονη προσπάθεια να παραμείνει κανείς ανεξάρτητος, τόσο οικονομικά όσο και ψυχικά.
Αυτός ο κοινωνικός φόβος εκδηλώνεται ως ένα ισχυρό κίνητρο για να συνεχίσουν να εργάζονται ως γρανάζια του κοινωνικού μηχανισμού για όσο το δυνατόν περισσότερο. Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση για τη Γηράσκουσα Κοινωνία του Γραφείου του Υπουργικού Συμβουλίου της Ιαπωνίας, ένα εκπληκτικό ποσοστό 70% των ατόμων ηλικίας 60-69 ετών και περίπου 50% των ατόμων ηλικίας 70 ετών και άνω εργάζονται ή ασχολούνται με εθελοντικές δραστηριότητες, κοινοτικές δραστηριότητες και χόμπι.
Για να ανταποκριθούν σε αυτή την αλλαγή, το 70% των εταιρειών έχουν αυξήσει την ηλικία συνταξιοδότησης, επηρεάζοντας την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των ηλικιωμένων κατά την τελευταία δεκαετία.
Η κοινωνική ζωή που δεν εξαρτάται από τα νεότερα μέλη της οικογένειας είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την έναρξη ενός χόμπι. Εκτός από τα ενεργητικά αθλήματα, όπως η κολύμβηση (ένα πολύ δημοφιλές άθλημα στην κοινότητα των ιαπώνων ηλικιωμένων), οι ηλικιωμένοι ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες, από την παραδοσιακή καλλιγραφία, την ανθοδετική [ικεμπάνα] και το ράψιμο, μέχρι τη μουσική και τον χορό.
Η ίδια έκθεση δείχνει επίσης ότι οι Ιάπωνες ηλικιωμένοι έχουν υψηλότερες γνωστικές ικανότητες σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο. Σύμφωνα με την Yuko Oguma, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Έρευνα Διαχείρισης Υγείας στο Κέντρο Έρευνας Αθλητιατρικής Keio, η αθλητική ικανότητα συνδέεται με υψηλότερη γνωστική ικανότητα. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι κάθε ογδοντάχρονος πρέπει σώνει και ντε να... αναρριχηθεί σε ένα βουνό.
«Η ελαφριά άσκηση, είτε πρόκειται για διατάσεις, καθημερινό περπάτημα, γυμναστική στο τοπικό κέντρο της κοινότητας, είναι αποτελεσματική», λέει η Oguma. «Όχι μόνο για τις γνωστικές λειτουργίες, αλλά και από κοινωνική άποψη. Σε σύγκριση με πριν από 10-15 χρόνια, οι ηλικιωμένοι Ιάπωνες είναι πιο υγιείς και έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτό θεωρείται ότι είναι αποτέλεσμα της καλύτερης ιατρικής περίθαλψης και της καλύτερης κατανόησης του σώματός μας. Πρόσφατα, έχουν προκύψει στοιχεία ότι οι μύες μπορούν να συνεχίσουν να ενδυναμώνονται, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με αυτό που πιστεύαμε. Πιστεύαμε ότι οι μύες εξασθενούν με την ηλικία, αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι όχι μόνο μπορούμε να συνεχίσουμε να γυμνάζουμε και να ενισχύουμε τους μύες μας, αλλά ότι αυτό είναι και σημαντικό».
Η Oguma πιστεύει επίσης, αν και λέει ότι είναι δύσκολο να αποδειχθεί, ότι το να έχεις τόσους πολλούς συνομήλικους στην κοινωνία που προσέχουν ο ένας τον άλλον, είναι ένας υποτιμημένος παράγοντας για το να γερνάς με χάρη.
«Συχνά είναι οι ίδιοι οι ηλικιωμένοι που οργανώνουν προγράμματα μέσα στην κοινότητα. Συνεργάζονται μεταξύ τους για να προσφέρουν δραστηριότητες, να είναι πιο υγιείς ή να ενταχθούν κοινωνικά. Αυτή η προληπτική στάση είναι που τους δυναμώνει», σημειώνει η ίδια εμφατικά.
Εάν η οικοδόμηση της κοινότητας είναι μια σημαντική πτυχή της γήρανσης, τότε η προώθηση της διαγενεακής και διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης είναι ένας άλλος τομέας στον οποίο πρέπει να επικεντρωθούν οι οργανώσεις.
Οι ηλικιωμένοι προσφέρουν εθελοντική εργασία σε τοπικές σχολικές εκδηλώσεις. Στο εθνικό ζωολογικό κήπο, υπάρχουν ομάδες εθελοντών που βοηθούν τους τουρίστες με τον χάρτη του πάρκου.
Ίσως, λοιπόν, το κλειδί για να γεράσουμε με χάρη είναι απλά να υιοθετήσουμε τη νοοτροπία «meiwaku»...