Ο αλγόριθμος τροφοδοτεί τις θεωρίες συνωμοσίας μεταξύ των νέων και διαβρώνει την ικανότητά τους διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα στο διαδίκτυο.
Το βίντεο ξεκινά με έντονα κόκκινα γράμματα που αναβοσβήνουν: «2016 Democrat Primary Voter Fraud CAUGHT ON TAPE» («Απάτη στις προκριματικές εκλογές των Δημοκρατικών το 2016 καταγράφηκε σε βίντεο»). Ακολουθεί μια σειρά θολών εικόνων από κάμερες ασφαλείας, που δείχνουν κατάφωρες περιπτώσεις νοθείας. Το μόνο πρόβλημα: τα βίντεο απεικονίζουν εκλογική νοθεία... αλλά στη Ρωσία.
«Εσείς θα είχατε πέσει στην παγίδα;», αναρωτιέται εύγλωττα το άρθρο του Politico.
Μια γρήγορη αναζήτηση στο Google θα είχε αποκαλύψει εύκολα την (αμφίβολη) πηγή του βίντεο, μαζί με άρθρα που διαψεύδουν τους ισχυρισμούς του. Ωστόσο, όταν ερευνητές από το Στάνφορντ που μελετούν τις κλίσεις περί ενημέρωσης των νέων — δηλαδή την ικανότητα να αξιολογούν με ακρίβεια τις πληροφορίες που κυκλοφορούν στα ΜΜΕ — έδειξαν το βίντεο σε 3.446 μαθητές γυμνασίου, μόνο τρεις (3 στους 3.446!) κατάφεραν να εντοπίσουν τη σύνδεση με τη Ρωσία.
«Υπάρχει αυτός ο μύθος, ότι επειδή μερικοί άνθρωποι έχουν μεγαλώσει με ψηφιακές συσκευές, είναι καλά ενημερωμένοι για να αξιολογούν σωστάτις πληροφορίες που παρέχουν αυτές οι συσκευές», λέει ο Joel Breakstone, που ηγήθηκε της μελέτης του 2021. «Ωστόσο, τα αποτελέσματά μας ήταν απογοητευτικά».
Η γενιά που χρησιμοποιεί περισσότερο το διαδίκτυο
Είναι μια συγκλονιστική πραγματικότητα για τη Γενιά Ζ, που επιβεβαιώνεται από πολλές μελέτες και από αυτό που όλοι μπορούμε να διαπιστώσουμε με τα μάτια μας: Η γενιά που χρησιμοποιεί περισσότερο το διαδίκτυο είναι και η χειρότερη στο να διακρίνει την πραγματικότητα από τη φαντασία, την αλήθεια από το ψέμα στο διαδίκτυο.
Αυτό γίνεται πρόβλημα όταν το διαδίκτυο — και συγκεκριμένα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης — έχουν γίνει η κύρια πηγή ειδήσεων για τη νεότερη γενιά. Περίπου τρεις στους πέντε Gen Zers, ηλικίας μεταξύ 13 και 26 ετών, δηλώνουν ότι πληροφορούνται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα.
Το TikTok είναι μια ιδιαίτερα δημοφιλής πλατφόρμα: το 45% των ατόμων ηλικίας μεταξύ 18 και 29 ετών δήλωσαν ότι είναι τακτικοί «καταναλωτές» ειδήσεων στην συγκεκριμένη εφαρμογή.
Ενώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί όντως να κάνουν τις ειδήσεις πιο προσβάσιμες, υπάρχει επίσης ελάχιστος ποιοτικός έλεγχος των πληροφοριών στις πλατφόρμες. Και παρόλο που οι άνθρωποι όλων των ηλικιών δεν είναι καλοί στο να εντοπίζουν την παραπληροφόρηση — κάτι που γίνεται όλο και πιο δύσκολο με την άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης — τα μέλη της Γενιάς Ζ είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στο να εξαπατηθούν.
Είναι, σαν να λέμε, η πιο εύπιστη γενιά όλων των εποχών.
Γιατί; Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι' αυτό. Πολλοί νέοι αναπτύσσουν βαθιά σκεπτικισμό απέναντι στους θεσμούς και τείνουν να πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας, γεγονός που τους κάνει να αποφεύγουν τα mainstream ΜΜΕ και να κυκλοφορούν σε στενές διαδικτυακές κοινότητες — οι οποίες στη συνέχεια τους τροφοδοτούν με ψευδείς πληροφορίες βασισμένες σε ισχυρούς αλγόριθμους και ενισχύουν ακόμη περισσότερο την δυσπιστία (και κατόπιν την ευπιστία) τους.
Αυτός ο τρόπος κατανάλωσης των μέσων ενημέρωσης διαφέρει δραστικά από αυτόν των παλαιότερων γενεών, οι οποίες περνούν πολύ περισσότερο χρόνο με τα mainstream ΜΜΕ.
Από κακόβουλες έως παράλογες
Οι ψευδείς πληροφορίες που βλέπουν οι άνθρωποι στο TikTok και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυμαίνονται από κακόβουλες έως παράλογες: Πέρσι, ορισμένοι νέοι στην εφαρμογή αμφισβήτησαν σοβαρά την ιστορία της ζωής της Helen Keller, η οποία πέτυχε παρά το γεγονός ότι ήταν κωφάλαλη και τυφλή.
Επίσης πέρυσι, όταν οι τυφώνες Helene και Milton έπληξαν τη Βόρεια Καρολίνα και τη Φλόριντα, κέρδισαν έδαφος κάποιοι ισχυρισμοί ότι η κυβέρνηση χειραγώγησε «γεωμηχανικά» τον καιρό και πολλοί υιοθέτησαν την άποχη ότι οι Δημοκρατικοί ήταν πίσω από την καταστροφή των περιοχών όπου υπήρχε... μεγάλη συγκέντρωση Ρεπουμπλικάνων πολιτών!
Το βούτυρο από βοδινό λίπος ως προϊόν περιποίησης της επιδερμίδας είναι η τελευταία τάση. Κάποιοι έφηβοι έπεσαν θύματα των βίντεο που ισχυρίζονται ότι το βούτυρο από βοδινό λίπος είναι καλό για το πρόσωπο, παρά τις προειδοποιήσεις των δερματολόγων.
Το κοινό στοιχείο σε όλες αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας που έχουν γίνει viral στο TikTok είναι ότι τροφοδοτούνται από την δυσπιστία προς τους θεσμούς — από τα σχολεία έως την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία και τον ιατρικό κλάδο. Και αυτό το συναίσθημα μεταφέρεται στα ΜΜΕ: Μόνο το 16% των μελών της Γενιάς Ζ έχει εμπιστοσύνη στις ειδήσεις. Δεν είναι λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι τόσοι πολλοί νέοι αποφεύγουν τα παραδοσιακά media και αναζητούν τις ειδήσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συχνά από μη επαληθευμένους λογαριασμούς που δεν κάνουν factchecking στα γεγονότα.
Ενότητα των σχολίων, εκεί που βρίσκονται οι «παντογνώστες»
Όσον αφορά την επαλήθευση των γεγονότων, η Γενιά Ζ τείνει να έχει τη δική της ξεχωριστή μέθοδο: να καταφεύγει στην ενότητα των σχολίων κάτω από τα εκάστοτε άρθρα.
«Τείνουν να αισθάνονται άνετα στο να βασίζονται στη συλλογική εμπιστοσύνη, οπότε βασίζονται στις κριτικές του Yelp ή του Amazon», λέει ο Ντάνιελ Κοξ, δημοσκόπος που διεξάγει έρευνες μεταξύ των νέων. «Ακούγεται παρόμοιο: Βλέπουν τι λένε οι άλλοι για ένα άρθρο ή ένα προϊόν και βασίζουν τις αποφάσεις τους πάνω σε αυτές τις κρίσεις άλλων».
Στην εποχή του παντοδύναμου αλγορίθμου, ωστόσο, οι ενότητες σχολίων είναι συχνά echo chambers. Υπάρχουν λίγες αντισταθμιστικές απόψεις εκεί, επειδή ο αλγόριθμος τροφοδοτεί το βίντεο σε άτομα με παρόμοια νοοτροπία που μοιράζονται την ίδια άποψη για το θέμα, ανεξάρτητα από την ακρίβειά του.
Ωστόσο, οι νέοι δεν φταίνε μόνο για την έλλειψη ψηφιακών γνώσεων.
Η τεχνολογία της παραπληροφόρησης εξελίσσεται ραγδαία και γίνεται αδύνατο να διακρίνει κανείς το αληθινό από το ψεύτικο με την απλή παρατήρηση. Για τις παλαιότερες γενιές, που ήρθαν στο διαδίκτυο αργότερα στη ζωή τους, υπάρχει τουλάχιστον κάποια φυσική σκεπτικιστική στάση απέναντι σε ό,τι βλέπουν στο διαδίκτυο. Για τους νέους, αυτό πρέπει να διδαχθεί.
Η Γενιά Ζ είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στην παραπληροφόρηση σε σύγκριση με τις παλαιότερες ηλικιακές ομάδες, όχι μόνο λόγω των συνηθειών της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σύμφωνα με τον Rakoen Maertens, επιστήμονα συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, αλλά και επειδή έχει λιγότερες εμπειρίες και γνώσεις για να διακρίνει την πραγματικότητα και την αλήθεια.
Ο Maertens, ο οποίος συνέβαλε στη δημιουργία ενός τεστ που μετρά την πιθανότητα ενός ατόμου να εξαπατηθεί από ψευδείς τίτλους, λέει ότι ενώ η Γενιά Z είναι πιο πιθανό να πέσει θύμα ψευδών ειδήσεων σήμερα, υπάρχει ελπίδα ότι με την πάροδο του χρόνου θα γίνουν καλύτεροι στο να εντοπίζουν ψευδείς πληροφορίες, όπως και οι προηγούμενες γενιές.
Υπάρχει όμως και μια άλλη, πολύ πιο απαισιόδοξη προοπτική που είναι εξίσου πιθανή: ότι ο υπόλοιπος πληθυσμός, αξεξαρτήτου ηλικίας, θα... κολλήσει και θα αρχίσει να είναι εύπιστος όπως τα άτομα της Γενιάς Z.
Εξάλλου, καθώς το διαδίκτυο γίνεται όλο και πιο ριζωμένο στη ζωή των ανθρώπων, ακόμη και οι παλαιότερες γενιές που διατηρούσαν τον σκεπτικισμό τους μπορεί να υιοθετήσουν τις συνήθειες των νέων και να γίνουν εξίσου ευάλωτες στις θεωρίες συνωμοσίας και την παραπληροφόρηση που τροφοδοτούνται από την τεχνητή νοημοσύνη.
«Είναι ένα τεράστιο πρόβλημα», λέει ο Breakstone. «Τα στοιχεία που έχουμε είναι σαφή: άνθρωποι όλων των ηλικιών δυσκολεύονται να κατανοήσουν τον τεράστιο όγκο πληροφοριών που συναντούν στο διαδίκτυο, και πρέπει να βρούμε καλύτερους τρόπους να κατανοήσουν το περιεχόμενο που φτάνει στις συσκευές τους».