Η Γενιά Z των 20χρονων ανακαλύπτει τον Θεό και την πίστη και μοιάζει, θαρρείς, προσκολλημένη στη θρησκεία. Υπάρχουν τρεις υποψήφιες αιτίες ως προς αυτό.
Τα τελευταία 30 χρόνια, η ιστορία της θρησκείας στη Δύση (Ευρώπη, Καναδά και ΗΠΑ) ήταν αρκετά σταθερή: μια συνεχής και σταθερή μείωση της θρησκευτικής πίστης και προσήλωσης κάθε χρόνο.
Από τη δεκαετία του 1990, λόγου χάρη, το ποσοστό των Αμερικανών που αυτοπροσδιορίζονταν ως χριστιανοί ή ως μέλη οποιασδήποτε θρησκείας άρχισε να μειώνεται κατακόρυφα. Ταυτόχρονα, το ποσοστό όσων ήταν άθρησκοι -γνωστοί ως «nones»- άρχισε να αυξάνεται ραγδαία.
Αυτή η τάση ενδεχομένως και να τελειώνει. Τα τελευταία πέντε χρόνια, το ποσοστό των Αμερικανών που είναι «nones» έχει σταθεροποιηθεί σε περίπου 30%, σε πολλαπλές έρευνες παρακολούθησης, κυρίως λόγω μιας ομάδας: των Ζoomers, δηλαδή της Γενιάς Ζ -των σημερινών 20χρονων και 25χρονων.
Κάποια στιγμή γύρω από ή μετά την έξαρση της πανδημίας Covid-19, οι νέοι Αμερικανοί άρχισαν να ανακαλύπτουν ή τουλάχιστον να διατηρούν θρησκευτικές πεποιθήσεις σε υψηλότερα ποσοστά από τις προηγούμενες γενιές. Οι αριθμοί το αποδεικνύουν ξεκάθαρα. Ενώ το ποσοστό των «nones» αυξήθηκε κατά περίπου 40% από το 2008 έως το 2013, η άνοδος άρχισε να επιβραδύνεται μεταξύ 2013 και 2018. Στη συνέχεια, το 2020, σταμάτησε.
Η Γενιά Ζ φαίνεται να είναι το «κλειδί»
Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή πολιτικών επιστημών και αναλυτή δεδομένων Ryan Burge, ο οποίος παρακολουθεί αυτή την τάση τα τελευταία χρόνια, η στασιμότητα αυτή μπορεί σε μεγάλο βαθμό να αποδοθεί στο γεγονός ότι οι νεότερες γενιές χάνουν τη σχέση τους με τη θρησκεία (τους) με βραδύτερους ρυθμούς σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές.
«Από καθαρά στατιστική άποψη, δεν ξέρω αν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό άθρησκων στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα σε σχέση με το 2019», έγραψε το 2024.
Η Γενιά Ζ φαίνεται να είναι το «κλειδί». Πρόσφατα, το περιοδικό The Economist ανέλυσε τα ευρήματα της Γενικής Κοινωνικής Έρευνας που διεξήχθη από το Εθνικό Κέντρο Έρευνας της Κοινής Γνώμης των ΗΠΑ και διαπίστωσε ότι οι Ζoomers είναι η μόνη γενιά που δεν χάνει τη θρησκευτική της ταυτότητα.
Γιατί; Δεν υπάρχει μια ενιαία εξήγηση γι' αυτή την τάση, αλλά εκτείνεται πέρα από τις Ηνωμένες Πολιτείες, σε όλο τον δυτικό κόσμο. Αυτό υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχουν κάποιες δομικές αιτίες για τις οποίες η Γενιά Ζ ανακαλύπτει ξανά την πίστη της στον Θεό. Κάτι σχετικά με τη μετά Covid εποχή φαίνεται να φέρνει τους νέους πίσω στον Χριστιανισμό, συγκεκριμένα, αλλά και στη θρησκεία γενικά. Υπάρχουν τρεις πιθανές αιτίες για την τάση αυτή:
Αιτία 1: Μια απάντηση στην επιδημία της μοναξιάς;
Το γεγονός ότι η Γενιά Ζ αισθάνονται πιο μοναχικοί και απομονωμένοι ο ένας από τον άλλον και από την κοινωνία γενικά, είναι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά της δεκαετίας του 2020. Ένα ποσοστό από το 66 έως το 75% της Γενιάς Ζ αναφέρουν ότι αισθάνονται απομονωμένοι, μόνοι ή αποσυνδεδεμένοι από τον κόσμο, μια δυναμική που έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο κοινωνικοποιούνται, βγαίνουν ραντεβού, παντρεύονται ή επικοινωνούν γενικά.
Κάποιοι αποδίδουν αυτή τη δυναμική στην άνοδο των social media και των smartphone κατά την περίοδο του lockdown λόγω της πανδημίας, που σημάδεψε την εφηβεία τόσο μεγάλου μέρους της Γενιάς Ζ, και στην επακόλουθη «κρίση ψυχικής υγείας» που προκάλεσε.
Το πόσο μοναδικά είναι αυτά τα φαινόμενα για τη Γενιά Ζ (σε αντίθεση με το πώς μπορεί να ένιωσε οποιαδήποτε γενιά κατά τη διάρκεια αυτών των ταραχωδών ετών της ζωής της) είναι ακόμα θέμα συζήτησης, αλλά εξακολουθεί να ισχύει ότι ορισμένα μέλη αυτής της γενιάς που νιώθουν απομονωμένα ή χαμένα μπορεί να βρίσκουν παρηγοριά στην οργανωμένη θρησκεία.
Αυτή η κοινωνική πτυχή της θρησκείας και η ιδέα ενός τρίτου χώρου που δημιουργείται μέσω των εκκλησιών είναι μια συχνά επαναλαμβανόμενη εξήγηση στις αναφορές και τις έρευνες για τους Ζoomers που επιστρέφουν στην εκκλησία.
Η εκκλησία προσφέρει «παρηγοριά» και οι νέοι που την επισκέπτονται αναφέρουν ότι παρακολουθούν τις λειτουργίες «για να νιώθουν λιγότερο ''χαμένοι''».
Όπως είπε ένας Ζoomer από τη Μασαχουσέτη στο The Economist, «οι φίλοι και η οικογένεια μπορεί να έρχονται και να φεύγουν, αλλά οι άνθρωποι στην εκκλησία δεν σε απορρίπτουν ποτέ».
Αιτία 2: Απώλεια εμπιστοσύνης στο κατεστημένο;
Σχετικά με αυτό, η θρησκευτικότητα και η πνευματικότητα που γίνονται λιγότερο θέμα-ταμπού μεταξύ της Γενιάς Ζ μπορεί να είναι μέρος μιας αντιπολιτισμικής, αντι-κατεστημένης τάσης, που έχει σαρώσει πολλές δυτικές δημοκρατίες από την έναρξη της πανδημίας. Μπορεί να φαίνεται παράξενο να θεωρούμε τη θρησκεία ως «αντικουλτούρα», αλλά τουλάχιστον για πολλούς από τους σημερινούς νέους η αυξανόμενη απομάκρυνση από τη θρησκεία είναι η δημοφιλής αφήγηση και στάση των μεγαλύτερών τους σε ηλικία, δηλαδή των σημερινών 40άρηδων και 45άρηδων.
Με αυτόν τον τρόπο είναι λογικό ότι η απομάκρυνση από τη θρησκεία μπορεί να έχει φτάσει στο αποκορύφωμά της στην αρχή της εποχής του Covid, καθώς οι δυτικές κοινωνίες -και ιδιαίτερα οι νεότεροι- άρχισαν να αμφισβητούν τις ορθόδοξες αντιλήψεις, τα πολιτικά και κοσμικά θεσμικά όργανα, καθώς και τα συμβατικά πολιτικά κόμματα και ηγέτες.
Ορισμένοι νέοι που συμμετείχαν σε έρευνες αναφέρουν ότι ο αθεϊσμός, ο αγνωστικισμός και η αδιαφορία για τη θρησκεία έγιναν μια μορφή κατεστημένου, μια mainstream άποψη, ενισχυμένη ιδιαίτερα από την ταχεία αποστασιοποίηση της γενιάς των Μillennials [άτομα ηλικίας 30-45 ετών] από τη θρησκεία, δηλαδή της γενιάς αυτής που φαίνεται να είχε την ισχυρότερη φιλελεύθερη και αντι-κληρική τάση.
Αιτία 3: Μια κοινωνικοπολιτική στροφή των αντρών προς τα δεξιά;
Υπάρχει μια έντονη διαφορά μεταξύ των φύλων ως προς το ποιος καθοδηγεί τη θρησκευτική στροφή της Γενιάς Ζ.
Οι νέοι άνδρες της Γενιάς Ζ γίνονται πολύ πιο θρήσκοι, ενώ οι νέες γυναίκες που διατηρούν θρησκευτική ταυτότητα στρέφονται προς πιο φιλελεύθερες και ανεκτικές θρησκευτικές παραδόσεις, ιδίως στις ΗΠΑ.
Αυτή η διαφορά μεταξύ των φύλων είναι αρκετά σημαντική: οι άνδρες της Γενιάς Ζ είναι σημαντικά πιο πιθανό να παρακολουθούν θρησκευτικές λειτουργίες από τις γυναίκες της Γενιάς Ζ, μια αντιστροφή της κατάστασης που ίσχυε μέχρι τώρα στις ΗΠΑ.
Οι νεαρές γυναίκες εγκαταλείπουν μαζικά τις αμερικανικές εκκλησίες, κυρίως λόγω των πολιτικών και ιδεολογικών πιέσεων σχετικά με τα διδάγματα των εκκλησιών για τα έμφυλα πρότυπα, τη σεξουαλική ταυτότητα και την ισότητα των φύλων, καθώς και για τους ρόλους που προσφέρουν στις γυναίκες στα θρησκευτικά ιδρύματα και τις πολιτικές τάσεις ορισμένων εκκλησιών, σύμφωνα με έρευνα του Survey Center on American Life του American Enterprise Institute.
Μια μελέτη του Αμερικανικού Κέντρου Ερευνών, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι περίπου το 66% των νέων γυναικών πιστεύουν ότι «οι περισσότερες εκκλησίες και θρησκευτικές κοινότητες» δεν αντιμετωπίζουν ισότιμα τους άνδρες και τις γυναίκες, ενώ το Ινστιτούτο Έρευνας για τη Δημόσια Θρησκεία των ΗΠΑ έχει διαπιστώσει επανειλημμένα ότι η «αρνητική μεταχείριση των ομοφυλόφιλων και των λεσβιών» αποτελεί βασικό παράγοντα που απομακρύνει τις νέες γυναίκες από τις οργανωμένες θρησκείες. Αυτό ενδέχεται να ενισχύεται από το γεγονός ότι υψηλά ποσοστά γυναικών της Γενιάς Ζ, περίπου τρεις στις δέκα, αυτοπροσδιορίζονται πλέον ως ΛΟΑΤΚΙ+.
Ταυτόχρονα, η διακριτική ενσωμάτωση θρησκευτικών χαρακτηριστικών στις διδασκαλίες και τα κηρύγματα ορισμένων δημιουργών περιεχομένου της ακροδεξιάς, που έχουν ιδιαίτερη απήχηση κυρίως στους νέους άνδρες, ενδέχεται να ενισχύει αυτή την τάση. Το αποτέλεσμα είναι μια γενιά ανδρών που βρίσκουν την αίσθηση του ανήκειν στη θρησκεία, η οποία ενισχύει τις υπάρχουσες πολιτικές τους προτιμήσεις και προκαλεί μια περαιτέρω στροφή προς τα δεξιά (όπως παρατηρήθηκε στις αμερικανικές εκλογές του 2024).
Θα διαρκέσει;
Δεν φαίνεται να είναι σίγουρο ότι αυτές οι τάσεις θα συνεχιστούν. Αν μη τι άλλο, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ενδέχεται να έχουμε φτάσει σε μια ισορροπία όσον αφορά στη θρησκευτική ταυτότητα και στις πεποιθήσεις, η οποία μπορεί να αλλάξει καθώς οι ηλικιωμένοι, πιο θρησκευόμενοι Αμερικανοί, συνεχίζουν να πεθαίνουν.
Οι πιο αξιόπιστες κοινωνικές έρευνες υποδηλώνουν ότι ο σημαντικότερος παράγοντας και προγνωστικός δείκτης της συνεχιζόμενης θρησκευτικής ταυτότητας είναι ο βαθμός θρησκευτικότητας των γονιών. Επομένως, αν η πιο θρησκευόμενη και πιστή Γενιά Ζ διατηρήσει τελικά αυτή την πίστη και αναθρέψει τα παιδιά της με τα ίδια πρότυπα, η (φαινομενικά αναπόφευκτη) παρακμή της θρησκευτικότητας στη Δύση ενδέχεται να είναι λιγότερο αργή απ' ό,τι περιμέναμε.