Το συγκεκριμένο σπορ είναι αντικειμενικά πολύ πιο θανατηφόρο από οτιδήποτε άλλο επιτρέπουμε σε οργανωμένο αθλητικό πλαίσιο.
Αν ρωτήσει κανείς γονείς ποιο είναι το πιο επικίνδυνο παιδικό άθλημα, οι περισσότεροι θα σκεφτούν το αμερικανικό φούτμπολ ή, στην ελληνική πραγματικότητα, ίσως το ποδόσφαιρο ή το χάντμπολ. Κι όμως, τα στοιχεία από τις ΗΠΑ δείχνουν ξεκάθαρα ότι άλλο άθλημα κερδίζει – με διαφορά – τον τίτλο του πιο θανατηφόρου για παιδιά και εφήβους: το motocross.
Μια προ ημερών μεγάλη έρευνα της USA TODAY κατέγραψε τουλάχιστον 158 θανάτους παιδιών και εφήβων σε πίστες ή σε off–road διαδρομές με χωμάτινες μοτοσυκλέτες από το 2000 και μετά, δηλαδή πάνω από έξι νεκρούς τον χρόνο, ρυθμός περίπου επταπλάσιος σε σύγκριση με το αμερικανικό φούτμπολ. Δεκαεννέα από τα θύματα ήταν δέκα ετών ή μικρότερα. Πρόκειται για αριθμούς που δεν χωρούν σε καμία ατζέντα «ακραίου χόμπι», αλλά σε μια σοβαρή συζήτηση για ασφάλεια ανηλίκων.
Τα περιστατικά έχουν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο
Τα περιστατικά έχουν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο. Μικρά παιδιά μπαίνουν με πολύ μικρές μοτοσυκλέτες στην ίδια πίστα όπου κινούνται έφηβοι και ενήλικες με βαριά, εξαιρετικά γρήγορα μηχανάκια. Η πρακτική αυτή, γνωστή διεθνώς ως «mixed riding», επιτρέπεται στην πράξη σε πολλές ερασιτεχνικές πίστες, παρότι οι μεγάλοι φορείς του σπορ δηλώνουν ότι την αποθαρρύνουν. Στις ΗΠΑ καταγράφηκαν τουλάχιστον δώδεκα θάνατοι παιδιών από σύγκρουση με μεγαλύτερους αναβάτες, ανάμεσά τους ο πεντάχρονος Cody Fidler, που χτυπήθηκε από 12χρονο σε μεγαλύτερο δίκυκλο, και η 13χρονη Ava Pioppi, η οποία έπεσε μετά από άλμα και καταπλακώθηκε από ενήλικο αναβάτη με βαριά μοτοσυκλέτα σε πίστα της Μασαχουσέτης.
Ένα τόσο δα μικρό λάθος μπορεί να αποβεί μοιραίο
Ακόμη και όταν δεν υπάρχει ανάμειξη ηλικιών, η φύση του σπορ είναι αμείλικτη. Οι πίστες motocross σχεδιάζονται με άλματα, τυφλές κορυφές και απότομα «σαμαράκια»· μια λάθος γωνία στην προσγείωση ή ένα γλίστρημα στο χώμα μπορεί να εκτοξεύσει τον αναβάτη πολλά μέτρα μακριά, με τη μηχανή των 100–150 κιλών να ακολουθεί.
Η τετράχρονη Alexis Jones στις ΗΠΑ φορούσε κράνος, θώρακα και όλα τα προβλεπόμενα, αλλά ένα άγγιγμα σε ελαστικό–φράχτη στην άκρη της πίστας ήταν αρκετό για να χάσει τον έλεγχο και να σκοτωθεί. Το ίδιο ισχύει και για τον 17χρονο Μάριο Χουλάκη στην Ιεράπετρα: τον Ιανουάριο του 2024 προπονούνταν με φίλους σε μια αυτοσχέδια πίστα σε χωράφι, φόραγε πλήρη εξοπλισμό, όμως ένα άλμα από μεγάλο ύψος, μια πτώση με την πλάτη στο έδαφος και οι κακώσεις αποδείχθηκαν μοιραίες.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο κίνδυνος, αλλά και το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτός αντιμετωπίζεται. Στις ΗΠΑ, τα θανατηφόρα τροχαία με μοτοσυκλέτες στον δρόμο καταγράφονται σε ομοσπονδιακές βάσεις δεδομένων· αντίθετα, τα δυστυχήματα με χωμάτινα μηχανάκια σε ιδιωτικές πίστες, χωράφια ή αδόμητους χώρους σπάνια μπαίνουν σε ενιαίο αρχείο, εφόσον δεν υπάρχει υπόνοια ποινικού αδικήματος. Γι’ αυτό και η USA TODAY χρειάστηκε να ψάξει επί μήνες σε τοπικά ρεπορτάζ, social media, εκθέσεις ιατροδικαστών και αστυνομίας για να συνθέσει την εικόνα των 158 νεκρών.
Αντίστοιχα, στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία κεντρική καταγραφή για off–road ατυχήματα παιδιών· ό,τι γνωρίζουμε προέρχεται από μεμονωμένες ειδήσεις, όπως η τραγωδία της Ιεράπετρας ή το σοκαριστικό ατύχημα σε αγώνα motocross στα Γιαννιτσά, όπου το 2021 ένας 16χρονος αναβάτης και ένας 27χρονος τραυματίστηκαν σοβαρά και νοσηλεύτηκαν διασωληνωμένοι.
Ο κίνδυνος δεν σταματά στη στιγμή της πτώσης. Πολλές πίστες, επίσημες και αυτοσχέδιες, υπολειτουργούν σε επίπεδο πρώτων βοηθειών. Στις ΗΠΑ, ο 14χρονος Colby Lippincott χτύπησε σε δέντρο σε πίστα της Μασαχουσέτης· δεν υπήρχε άμεσα διαθέσιμο ασθενοφόρο, η περιοχή δεν καλυπτόταν από άμεση υπηρεσία, κι έτσι χρειάστηκαν περίπου 30 λεπτά μέχρι να φτάσει βοήθεια. Ο Colby πέθανε λίγο αργότερα στο νοσοκομείο.
Άλλος έφηβος, ο 18χρονος Connor Webb, υπέκυψε σε εσωτερική αιμορραγία που δεν εκτιμήθηκε εγκαίρως από τους υπεύθυνους ασφαλείας μετά από πτώση στην πίστα. Στην περίπτωση της 19χρονης Ashlee Sokalski, που τραυματίστηκε θανάσιμα σε εθνικό πρωτάθλημα, οι γονείς της –τραυματιοφορέας και νοσηλεύτρια– αναγκάστηκαν να στήσουν οι ίδιοι ορό και να υποστηρίξουν την αναπνοή της στο ασθενοφόρο, γιατί ο γιατρός της διοργάνωσης εκείνη την ώρα… προετοιμαζόταν για τον δικό του αγώνα.
Ποιος ελέγχει τις εγκαταστάσεις και με ποια κριτήρια
Κάτι ανάλογο βλέπουμε και στον ελληνικό δημόσιο διάλογο μετά τον θάνατο του 17χρονου στην Ιεράπετρα: το χωράφι που είχε μετατραπεί σε αυτοσχέδια πίστα motocross δεν διέθετε άδεια λειτουργίας ούτε ασθενοφόρο σε ετοιμότητα, όπως επισημαίνουν τοπικά ρεπορτάζ, εντείνοντας τα ερωτήματα για το ποιος ελέγχει τέτοιες εγκαταστάσεις και με ποια κριτήρια.
Την ίδια ώρα, η Αθλητική Μοτοσυκλετιστική Ομοσπονδία Ελλάδος (Α.ΜΟΤ.Ο.Ε.) διαθέτει αναλυτικούς κανονισμούς για τις πίστες και τους αγώνες motocross, με προδιαγραφές για αθλητικούς χώρους, εξοπλισμό ασφαλείας, διαχωρισμό κατηγοριών κ.λπ. Όμως οι κανονισμοί αυτοί εφαρμόζονται μόνο σε σωματεία–μέλη και σε αγώνες υπό την αιγίδα της· μεγάλος αριθμός παιδιών προπονείται ή παίζει σε «ανοργάνωτα» χωράφια και αυτοσχέδιες πίστες, εκτός κάθε ελέγχου.
Στον στενό πυρήνα του «οργανωμένου» motocross, τα νούμερα είναι εξίσου ανησυχητικά. Έρευνες για αγωνιστικούς τραυματισμούς δείχνουν ότι το motocross προκαλεί περίπου 20 τραυματισμούς ανά 1.000 νεαρούς αναβάτες, όταν το σύνολο των σχολικών σπορ στις ΗΠΑ έχει αναλογία 4/1.000 και το φούτμπολ 12/1.000. Κι όλα αυτά, σε ένα περιβάλλον όπου συχνά δεν τηρούνται ούτε τα ελάχιστα: σηματωροί σε στρατηγικά σημεία της πίστας για να προειδοποιήσουν τους αναβάτες σε περίπτωση πτώσης, επαρκείς ζώνες ασφαλείας χωρίς δέντρα, κολώνες ή σκαμμένα χαντάκια δίπλα στην αγωνιστική γραμμή, σαφής διαχωρισμός ωρών προπόνησης ανά ηλικία και κυβισμό.
Πέρα από τις υποδομές, ο ανθρώπινος παράγοντας
Πέρα από τις υποδομές, υπάρχει και ο ανθρώπινος παράγοντας. Το motocross έχει καλλιεργήσει μια κουλτούρα σχεδόν μοιρολατρικής αποδοχής του κινδύνου: «δεν ντύνεσαι για τη βόλτα, ντύνεσαι για την πτώση», λένε συχνά στις πίστες, εννοώντας ότι ο τραυματισμός είναι αναμενόμενος.
Σε αυτό προστίθεται η αγάπη των γονιών για το κοινό «adrenaline bonding» με τα παιδιά – οικογένειες που περνούν Σαββατοκύριακα σε πίστες, πατεράδες που δίνουν στα 4–5χρονα το πρώτο τους 50άρι μηχανάκι, σύλλογοι που διαφημίζουν μαθήματα τεχνικής οδήγησης motocross για παιδιά κάθε Σαββατοκύριακο. Όταν το άθλημα παρουσιάζεται κυρίως ως «οικογενειακή διασκέδαση» και όχι ως αυτό που είναι – ένα από τα πιο ριψοκίνδυνα μηχανοκίνητα σπορ – είναι πολύ πιο εύκολο να υποτιμηθούν οι συνέπειες.
Η νομοθεσία, τέλος, συχνά στέκεται περισσότερο δίπλα στον διοργανωτή παρά στο παιδί–αθλητή. Στις ΗΠΑ, πολιτείες όπως το Τέξας και το Άρκανσος έχουν ήδη ψηφίσει νόμους που περιορίζουν την ευθύνη των ιδιοκτητών off–road χώρων για τραυματισμούς ή θανάτους συμμετεχόντων, ενώ η ομοσπονδία AMA πιέζει για ανάλογες ρυθμίσεις και αλλού. Στην Ελλάδα, από την άλλη, η κρατική μέριμνα εστιάζει στα γενικά μέτρα ασφαλείας αθλητικών εκδηλώσεων, αφήνοντας μεγάλο κενό ανάμεσα στις θεωρητικές προδιαγραφές και στην πραγματικότητα των αυτοσχέδιων πιστών και των «άτυπων» προπονήσεων.
Όλα τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι το motocross πρέπει να απαγορευτεί ή ότι όσοι το αγαπούν είναι ανεύθυνοι. Σημαίνουν, όμως, ότι όταν μιλάμε για παιδιά και εφήβους, το συγκεκριμένο σπορ είναι αντικειμενικά πολύ πιο θανατηφόρο από οτιδήποτε άλλο επιτρέπουμε σε οργανωμένο πλαίσιο.
Υψηλές ταχύτητες, βαριά μηχανήματα, άλματα και χωμάτινες πίστες με φυσικά εμπόδια, συχνά ελλιπής ιατρική κάλυψη, ανύπαρκτες βάσεις δεδομένων, ανεπαρκής έλεγχος σε αυτοσχέδιους χώρους και μια κουλτούρα που εξιδανικεύει τον κίνδυνο συνθέτουν μια συνταγή που, στατιστικά, σκοτώνει πολύ περισσότερο από το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ ή οποιοδήποτε άλλο παιδικό άθλημα. Για να αλλάξει αυτό, χρειάζεται συνειδητοποίηση από τους γονείς, αυστηρή εφαρμογή κανόνων σε κάθε αθλητική πίστα – και πολιτική βούληση ώστε το επόμενο παιδί που θα ανέβει σε χωμάτινη μοτοσυκλέτα να μην παίζει άθελά του ρώσικη ρουλέτα.