Καλώς ήρθατε στο Διεθνές Τουρνουά Ποδοσφαίρου για Γιαγιάδες ή GIFT, όπου δεν είσαι ποτέ πολύ μεγάλη για να παίξεις. Αλλά μπορεί να είσαι πολύ μικρή.
Οι κερκίδες του γηπέδου ποδοσφαίρου βούιζαν από την προσμονή. Οι βουβουζέλες -τις οποίες μάθαμε για πρώτη φορά στο αλήστου μνήμης Μουντιάλ του 2010 στη Νότια Αφρική- ηχούσαν σαν χορωδία... από μεθυσμένες χήνες και οι θεατές μιλούσαν ενθουσιασμένοι. Οι ομάδες ήταν έτοιμες να μπουν στον αγωνιστικό χώρο.
Καλώς ήρθατε στο Διεθνές Τουρνουά Ποδοσφαίρου για Γιαγιάδες, ή GIFT, όπου δεν είσαι ποτέ πολύ μεγάλη για να παίξεις. Αλλά μπορεί να είσαι πολύ μικρή. Τεχνικά μιλώντας, έπρεπε να είσαι άνω των 50 ετών. Αυτό το τουρνουά ήταν αποκλειστικά για τις μαμάδες και τις γιαγιάδες.
Οι πρώτες νότες του ύμνου της FIFA ακούστηκαν από τα ηχεία του σταδίου και οι παίκτριες μπήκαν στο γήπεδο. Από τη μία πλευρά βρισκόταν η Εθνική Γιαγιάδων του Τόγκο, ντυμένη από την κορφή μέχρι τα νύχια με κίτρινα. Από την άλλη, η Εθνική Γιαγιάδων από τις ΗΠΑ με λευκές εμφανίσεις.
Με το σφύριγμα του διαιτητή, οι Αμερικανίδες επιτέθηκαν αμέσως. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, η αριστερή εξτρέμ τους, η 72χρονη Παμ Γούντγουορθ, πέρασε σαν σίφουνας τρεις αμυντικές του Τόγκο. Πριν προλάβουν να ανασυνταχθούν, έστειλε την μπάλα κατευθείαν στα πόδια της κεντρικής επιθετικής της, της 78χρονης Σου Κλιπίνγκερ, η οποία έστειλε την μπάλα με ένα δυνατό, ψηλό σουτ στην αριστερή γωνία του τέρματος. Το πλήθος ξεσηκώθηκε.
«Γκόολ» φώναξε ο σχολιαστής, ένας πρώην επαγγελματίας ποδοσφαιριστής από τη Νότια Αφρική, ο Ishmael Maluleke. «Τι απόδοση από τη γιαγιά με το νούμερο 4 των ΗΠΑ. Είναι ο Messi των ΗΠΑ».
Για τις περισσότερες ηλικιωμένες γυναίκες που παίζουν σε αυτό το τουρνουά, αυτή ήταν μια εμπειρία που δεν είχαν ονειρευτεί ποτέ να ζήσουν σε ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Είτε προέρχονταν από την επαρχία της Κένυας είτε από τα προάστια της Γαλλίας, πολλές είχαν μεγαλώσει σε κόσμους όπου το ποδόσφαιρο ήταν αποκλειστικά για τα αγόρια. Ως μεσήλικες, συχνά όλες τους είχαν καταπιέσει τις φιλοδοξίες τους για να κάνουν χώρο για τους ανθρώπους που τις χρειάζονταν: συζύγους και συντρόφους, παιδιά, εγγόνια.
Τώρα, όμως, αναπλήρωναν τον χαμένο αυτό χρόνο. Για τέσσερις ημέρες στις αρχές του Απριλίου, ομάδες από επτά χώρες συγκεντρώθηκαν σε μια μικρή πόλη της Νότιας Αφρικής.
«Μια μέρα θα διοργανώσω ένα Μουντιάλ για γιαγιάδες»
Όλα ξεκίνησαν το 2007, όταν μια ραδιοφωνική παρουσιάστρια από τη Νότια Αφρική, η Μπέκα Ντσανγουίσι, άρχισε να οργανώνει ένα πρωτάθλημα ποδοσφαίρου για γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας.
Η Rossina Mathye, σήμερα 84 ετών, έπαιζε σε μία από τις πρώτες ομάδες. Εκείνη την εποχή φορούσε το σορτσάκι της για την προπόνηση και, πριν βγει από το σπίτι, έδενε μια φούστα γύρω από τη μέση της. «Βλέπετε, στην κουλτούρα μας τα παντελόνια είναι για τους άντρες», λέει. Αν οι γυναίκες ήθελαν να παίξουν, τότε «αυτοί» -δηλαδή οι άντρες- «δεν έπρεπε να βλέπουν τα μπούτια μας».
Καθώς το ποδόσφαιρο των γιαγιάδων εξαπλωνόταν σε όλη την Αφρική, ομάδες ξεφύτρωναν σε πόλεις και χωριά σε όλη την ήπειρο.
Σε μια αναφορά στις αγαπημένες εθνικές ομάδες της Νότιας Αφρικής, τους «Bafana Bafana» (Αγόρια Αγόρια) και «Banyana Banyana» (Κορίτσια Κορίτσια), οι παίκτριες ονόμασαν τον εαυτό τους «Vakhegula Vakhegula», δηλαδή «Γιαγιάδες Γιαγιάδες».
Όταν η Νότια Αφρική φιλοξένησε το Παγκόσμιο Κύπελλο το 2010, οι γιαγιάδες της Vakhegula ήταν ντόπιες διασημότητες. Και η φήμη τους συνέχιζε να μεγαλώνει.
Η Μπέκα Ντσανγουίσι σκέφτηκε ότι όλο αυτό που είχε δημιουργήσει από το μηδέν θα μπορούσε να μεγαλώσει και άλλο. Τίποτα δεν φαινόταν αδύνατο. Έτσι, έδωσε μια υπόσχεση στον εαυτό της. «Μια μέρα», είπε, «θα φιλοξενήσω το Παγκόσμιο Κύπελλο για γιαγιάδες».
«Δεν θέλαμε να τα παρατήσουμε»
Χρειάστηκε μια δεκαετία, αλλά το 2023, το πρώτο GIFT ξεκίνησε στο γήπεδο ποδοσφαίρου κοντά στο σπίτι της Ntsanwisi στην πόλη Tzaneen της Νότιας Αφρικής, με τη συμμετοχή εθνικών ομάδων από έξι χώρες.
Η δεύτερη διοργάνωση του διεθνούς τουρνουά για γιαγιάδες το 2025 φαινόταν ότι θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Εκτός από τις ομάδες των ΗΠΑ, της Γαλλίας, του Τόγκο και τη Νότια Αφρική, ομάδες από την Κένυα και τη Μοζαμβίκη μπήκαν στο στάδιο Nkowankowa.
Αλλά μια ομάδα έλειπε: το λεωφορείο που μετέφερε την εθνική ομάδα της Ζάμπια «κλάταρε» στην άκρη ενός επαρχιακού δρόμου στη νότια Ζιμπάμπουε, 300 χλμ. μακριά.
Για περισσότερες από 48 ώρες, η αρχηγός Λίλιαν Ζουλού προσπαθούσε να κρατήσει ψηλά το ηθικό της ομάδας της, παρά τα αυξανόμενα εμπόδια.
Χωρίς άλλη επιλογή, οι παίκτριες κοιμήθηκαν στο λεωφορείο. Πέρασε άλλη μια μέρα οδηγώντας μέσα από τη Ζιμπάμπουε, και μετά άλλη μια νύχτα. Όταν ξύπνησαν την τρίτη μέρα -την πρώτη μέρα του τουρνουά- «νιώθαμε ότι θα καταρρεύσουμε, αλλά δεν θέλαμε να τα παρατήσουμε», θυμάται η Ζουλού, 54 ετών, που είναι σεφ στο επάγγελμα.
Αλλά τώρα, λιγότερο από μια ώρα από τα σύνορα της Νότιας Αφρικής, φαινόταν ότι το λεωφορείο τους τα είχε παρατήσει οριστικά. Είχε χαλάσει.
Αλλά τώρα δεν είχε πια σημασία. Το τουρνουά δεν ενδιαφερόταν για το πόσο σκληρά είχαν προπονηθεί και σίγουρα δεν θα περίμενε να βρουν μηχανικό στην επαρχία της Ζιμπάμπουε.
«Λένε ότι οι γυναίκες αυτές είναι ηλικιωμένες...»
Πίσω στο τουρνουά, οι αγώνες ξεκίνησαν. Μετά από μια νικηφόρα αναμέτρηση με 1-0 επί της Κένυας, η εθνική ομάδα των γιαγιάδων από τη Νότια Αφρική σήκωσε την τερματοφύλακά της -που προηγουμένως είχε κάνει μερικές σωτήριες επεμβάσεις- στους ώμους.
Ο Μαλουλέκε, ο βετεράνος Νοτιοαφρικανός ποδοσφαιριστής, έσπευσε να πλέξει το εγκώμιο στις παίκτριες.
«Λέμε ότι αυτές οι γυναίκες γερνούν, δεν μπορούν πια να κάνουν ορισμένα πράγματα, αλλά βλέπετε ότι αυτό δεν ισχύει» λέει η Honorine Kobara Adjoa, αρχηγός της Femme Foot Togo.
Δηλώνει ενθουσιασμένη που για πρώτη φορά βρέθηκε περιτριγυρισμένη από γυναίκες που παίζουν ποδόσφαιρο από όλο τον κόσμο. Και όλες φαινόταν να μοιράζονται τον ίδιο θαυμασμό που ένιωθε, ακόμα κι αν συχνά δεν είχαν τις ίδιες λέξεις για να το εκφράσουν.
Αλλά υπήρχαν άλλες κοινές γλώσσες. Μετά τους αγώνες, οι παίκτριες αγκάλιαζαν τις αντίπαλές τους. Στις κερκίδες, μαζεύονταν όλες μαζί για να βγάλουν selfies σαν έφηβες. Κάθε τόσο, μια από τις νοτιοαφρικανικές ομάδες ξεσπούσε αυθόρμητα σε τραγούδια, παρασύροντας όλες όσες τις άκουγαν σε ένα αυτοσχέδιο πάρτι.
«Μόλις αρχίσει να χορεύει μια γιαγιά, όλες προσπαθούν να την ακολουθήσουν σε ρυθμό» λέει η Deb Keohan, αρχηγός της εθνικής ομάδας γιαγιάδων των ΗΠΑ. «Και μετά χορεύαμε όλοι μαζί. Δεν μιλούσαμε καμία κοινή γλώσσα, εκτός από τη γλώσσα του χορού».
«Είμαι μια δυνατή γυναίκα»
Στις κερκίδες του μικρού γηπέδου, οι νεότεροι σε ηλικία θεατές μιλάνε στο αμερικανικό δίκτυο NPR για τη σημασία τού να βλέπουν τις γιαγιάδες τους να παίζουν.
Η 17χρονη Muhluri Mayimel λέει για τη γιαγιά της ότι ζει μαζί της και «μου μαθαίνει τα πάντα για τη ζωή».
Η Mayimele δεν αποτελεί εξαίρεση. Περίπου το 40% όλων των παιδιών της Νότιας Αφρικής ζουν με τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους, σύμφωνα με κυβερνητικές στατιστικές του 2023 - περίπου 10 εκατομμύρια συνολικά.
Πίσω από αυτούς τους αριθμούς κρύβεται μια μακρά και οδυνηρή ιστορία. Για γενιές ολόκληρες, οι μαύροι Νοτιοαφρικανοί ζούσαν υπό ρατσιστικά καθεστώτα, που τους θεωρούσαν, απλώς, ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Περιορισμένοι λόγω του άπαρτχαϊντ σε φτωχά χωριά και γκέτο, πολλοί έφυγαν από τα σπίτια τους αναζητώντας δουλειά σε «λευκές» πόλεις και κωμοπόλεις.
Οι άνδρες συχνά πήγαιναν να δουλέψουν στα ορυχεία χρυσού της χώρας. Οι γυναίκες ασχολούνταν κυρίως με οικιακές εργασίες. Καθάριζαν, μαγείρευαν και μεγάλωναν τα παιδιά άλλων, ενώ στο σπίτι, οι δικές τους μητέρες μεγάλωναν τα δικά τους.
Η Φικίλε Σιθόλε, που μεγάλωσε με την γκόγκο [γιαγιά στη γλώσσα των Ζουλού] της από την ηλικία των 7 ετών, λέει ότι δεν υπήρχε πιο σημαντικός άνθρωπος στην παιδική της ηλικία. Η γιαγιά της ήταν «μητέρα, πατέρας και γιαγιά ταυτόχρονα».
Και όταν η Σιθόλε ήθελε να μπει στην ομάδα ποδοσφαίρου των αγοριών στη γειτονιά της στο Σοβέτο, κοντά στο Γιοχάνεσμπουργκ, η γιαγιά της δεν της είπε ότι αυτό δεν ήταν για κορίτσια. Αντιθέτως, την υποστήριξε.
Η Σιθόλε συνέχισε και έγινε μέλος της πρώτης γυναικείας εθνικής ομάδας στη δημοκρατική Νότια Αφρική τη δεκαετία του 1990, ένα επίτευγμα που αποδίδει 100% στη γυναίκα που την μεγάλωσε. «Η γιαγιά μου είναι ο λόγος που είμαι εδώ που είμαι σήμερα», εξηγεί. «Ο λόγος που είμαι μια δυνατή γυναίκα».
Σήμερα, στα 50 της, η Σιθόλε εξακολουθεί να παίζει.
«Αγαπώ την ομάδα μου γιατί δεν τα παρατάμε ποτέ»
Το απόγευμα του τελικού του τουρνουά, μια σειρά από τρόπαια στέκονταν σε ένα τραπέζι στο κέντρο του γηπέδου.
Ο εκφωνητής άρχισε να καλεί τις γυναίκες που είχαν ξεχωρίσει στο τουρνουά - την κορυφαία σκόρερ, την πιο υποσχόμενη παίκτρια. Στη συνέχεια, έφτασε η ώρα για το βραβείο της καλύτερης μέσου.
Η Νομσά Μασέγκο, 58 ετών και γιαγιά δύο εγγονών, είναι μέλος της ομάδας της Νότιας Αφρικής. Κέρδισε τον τίτλο της «πιο υποσχόμενης παίκτριας του τουρνουά». Η Μασέγκο παίζει ποδόσφαιρο εδώ και 10 χρόνια.
Το 2006 έπαθε μερική παράλυση μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο και λέει ότι τα χέρια και το πόδι της είναι πλέον 100% καλά «επειδή παίζω ποδόσφαιρο». Σκεπτόμενη τη θνητότητά της, λέει: «Καλύτερα να παίζω μπάλα, παρά να πεθάνω».
Την ίδια στιγμή, μια φωνή αντήχησε σε όλο το γήπεδο: «Είναι η Λίλιαν από τη Ζάμπια!» φώναξε, και ξαφνικά όλη η ομάδα της Ζάμπια σηκώθηκε όρθια. Εκεί ήταν: η ομάδα που σχεδόν δεν κατάφερε να προκριθεί, φωνάζοντας με όλη τους τη δύναμη για τη γυναίκα που ήταν η παίκτρια-κλειδί τους, τόσο μέσα όσο και έξω από το γήπεδο.
Αφού έκαναν οτοστόπ σε λεωφορεία μέχρι τα σύνορα, η ομάδα έφτασε στο γήπεδο στις 10 μ.μ. την πρώτη μέρα του αγώνα, πολύ μετά την προγραμματισμένη ώρα έναρξης. Ωστόσο, οι διοργανωτές συμφώνησαν να βάλουν τον αγώνα τους την επόμενη μέρα το πρωί και το τουρνουά συνεχίστηκε.
Οι γυναίκες από τη Ζάμπια έπαιξαν δύο σκληρούς αγώνες και έχασαν για λίγο την πρόκριση στους προημιτελικούς.
Η ομάδα των ΗΠΑ κατέκτησε το κύπελλο, νικώντας τη Γαλλία στον πιο συγκλονιστικό αγώνα ποδοσφαίρου του τουρνουά, στα πέναλτι.
Ωστόσο, η ομάδα της Ζάμπια γιόρτασε τη δική της νίκη.
«Είμαστε χαρούμενες που δεν τα παρατήσαμε στιγμή», είπε η Ζουλού. «Αγαπώ την ομάδα μου γιατί δεν τα παρατάμε ποτέ».