Σε αντίθεση με τον συνάδελφό του, τον ψυχολόγο Γκούσταβ Γκίλμπερτ, ο Ντάγκλας Κέλι θεωρούσε ότι οι Ναζί ήταν απολύτως φυσιολογικοί — άνθρωποι χωρίς καμία παθολογία, που όμως είχαν επιλέξει συνειδητά να πράξουν το κακό.
Ο Ράμι Μάλεκ υποδύεται στο νέο φιλμ Nuremberg τον ψυχίατρο Ντάγκλας Κέλι, έναν άντρα που, τον Νοέμβριο του 1945, βρέθηκε μπροστά στους πιο επικίνδυνους ανθρώπους του 20ού αιώνα — τους ναζί ηγέτες που περίμεναν να δικαστούν στη Δίκη της Νυρεμβέργης.
Η αποστολή του δεν ήταν να τους τιμωρήσει ούτε να τους καταλάβει, αλλά να αποφανθεί αν ήταν ψυχικά ικανοί να δικαστούν και, κυρίως, να διασφαλίσει ότι δεν θα αυτοκτονούσαν πριν καθίσουν στο εδώλιο. Πίσω από τη χολιγουντιανή αφήγηση, ωστόσο, κρύβεται η πραγματική ιστορία ενός ψυχιάτρου που αφιέρωσε μήνες για να καταλάβει το μυαλό του απόλυτου κακού.
Με στόχο να μην επαναληφθεί η αυτοκτονία του Χίτλερ
Ο Ντάγκλας Μ. Κέλι ήταν αξιωματικός του αμερικανικού στρατού και ψυχίατρος στα νοσοκομεία της Δυτικής Ευρώπης, όπου περιέθαλπε στρατιώτες με αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν μετατραυματικό στρες.
Μετά τη λήξη του πολέμου, του ανατέθηκε η αποστολή να εξετάσει 22 υψηλόβαθμους Ναζί αξιωματούχους για να διαπιστώσει αν ήταν ψυχικά ικανοί να δικαστούν. Η επιτροπή των Συμμάχων ήθελε να διασφαλίσει ότι δεν θα επαναλαμβανόταν η αυτοκτονία του Χίτλερ, που είχε προηγηθεί λίγους μήνες νωρίτερα, τον Απρίλιο του 1945. Ανάμεσα στους κατηγορούμενους ξεχώριζε ο Χέρμαν Γκέρινγκ, ο δεύτερος πιο ισχυρός άντρας του Tρίτου Ράιχ.
Οι περισσότεροι είχαν μέση ή πάνω από τον μέσο όρο νοημοσύνη
Ο Κέλι πέρασε περίπου πέντε μήνες ανακρίνοντας αυτούς τους άντρες, καταγράφοντας εκατοντάδες ώρες συνεντεύξεων. Είχε την πεποίθηση πως, αν μπορούσε να «ορίσει ψυχολογικά το κακό», θα μπορούσε να αποτρέψει την επανάληψή του.
Εργάστηκε με τη βοήθεια του Χάουαρντ Τρίεστ, ενός Εβραίου στρατιώτη του αμερικανικού στρατού που είχε διαφύγει από τη ναζιστική Γερμανία και του οποίου οι γονείς χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μαζί χρησιμοποίησαν τεστ προσωπικότητας, Rorschach και Thematic Apperception Tests, ζητώντας από τους κατηγορούμενους να ερμηνεύσουν εικόνες ή να πουν ιστορίες. Τα αποτελέσματα ήταν τρομακτικά αλλά αποκαλυπτικά: ορισμένοι έβλεπαν αίμα, άλλοι «εβραϊκά γεννητικά όργανα».
Ο Κέλι δεν τους έκρινε μόνο μέσα από τεστ. Έπαιζε μαγικά κόλπα για να τους κερδίσει, μετρούσε το IQ τους, και σημείωνε τις αντιδράσεις τους. Διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι είχαν μέση ή πάνω από τον μέσο όρο νοημοσύνη.
«Eργασιομανείς και οπορτουνιστές»
Δεν ήταν ψυχικά διαταραγμένοι, δεν ήταν παράφρονες. Ήταν, όπως έγραψε αργότερα, «εργασιομανείς και οπορτουνιστές, άνθρωποι που δεν θα δίσταζαν να πατήσουν πάνω στους μισούς συμπολίτες τους για να κυριαρχήσουν στους υπόλοιπους».
Ο Γκέρινγκ, ειδικά, τον εντυπωσίασε με τη γοητεία και τη μεγαλομανία του. «Κανένας άντρας δεν με έχει νικήσει ποτέ», φέρεται να του είπε — μια φράση που συνοψίζει το προφίλ του απόλυτου ναρκισσιστή.
Ο Κέλι δεν διέγνωσε σε κανέναν σοβαρή ψυχιατρική ασθένεια. Και αυτή ήταν η ριζοσπαστική του θέση. Σε αντίθεση με τον συνάδελφό του, τον ψυχολόγο Γκούσταβ Γκίλμπερτ, ο οποίος πίστευε ότι οι ναζί πάσχουν από σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, ο Κέλι θεωρούσε ότι ήταν απολύτως φυσιολογικοί — άνθρωποι χωρίς καμία παθολογία, που όμως είχαν επιλέξει συνειδητά να πράξουν το κακό.
«Αν πεις ότι είναι τέρατα», έλεγε, «τότε τους απαλλάσσεις από την ευθύνη. Ένα τέρας δεν επιλέγει — απλώς ενεργεί. Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν επιλογές».
Η ακραία εκδοχή μιας διαχρονικής ανθρώπινης αδυναμίας
Η θέση του Κέλι ήταν προκλητική τότε και παραμένει ανησυχητικά επίκαιρη σήμερα. Έβλεπε στους κατηγορούμενους όχι αρρώστια αλλά την ακραία εκδοχή μιας διαχρονικής ανθρώπινης αδυναμίας: της φιλοδοξίας χωρίς ηθικό φραγμό. Οι ναζί, υποστήριζε, δεν ήταν προϊόντα τρέλας αλλά κοινωνίας — μιας κοινωνίας που τους θαύμαζε, τους ακολούθησε και τελικά τους νομιμοποίησε.
Ο ίδιος ο Κέλι δεν πρόλαβε να δει όλους τους κατηγορούμενους στη δίκη. Ενώ η ταινία δείχνει να απολύεται επειδή διέρρευσε πληροφορίες σε μια δημοσιογράφο, στην πραγματικότητα προήχθη και επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από την ολοκλήρωση της διαδικασίας.
Οι αξιολογήσεις του, ωστόσο, βοήθησαν την κατηγορούσα αρχή να κατανοήσει τη λογική των κατηγορουμένων και να διαμορφώσει πιο στοχευμένες ερωτήσεις. Ο Γκέρινγκ καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά αυτοκτόνησε με κυάνιο στις 15 Οκτωβρίου 1946, παραμένοντας μέχρι τέλους πιστός στην εικόνα του «νικητή» που είχε πλάσει για τον εαυτό του.
Μετά τον πόλεμο, ο Κέλι συνέγραψε το βιβλίο Twenty-Two Cells in Nuremberg, όπου κατέγραψε τις εμπειρίες του. Έγινε περιζήτητος ομιλητής στις ΗΠΑ και προειδοποιούσε για τους «νέους ναζί» της εποχής του, εννοώντας τους υπέρμαχους του φυλετικού διαχωρισμού στον αμερικανικό Νότο. Πρότεινε ακόμη να υποβάλλονται όλοι οι πολιτικοί υποψήφιοι σε ψυχιατρική αξιολόγηση, πιστεύοντας ότι η εξουσία έλκει τους ψυχικά ασταθείς.
Παρά την επιτυχία του, η προσωπική του ζωή διαλύθηκε. Ο γάμος του κλονίστηκε, άρχισε να πίνει υπερβολικά και απομονώθηκε. Το 1958, σε ηλικία 45 ετών, αυτοκτόνησε καταπίνοντας κυάνιο — την ίδια ουσία που είχε χρησιμοποιήσει ο Γκέρινγκ. Η ειρωνεία ήταν οδυνηρή, σαν ένα πικρό ψυχολογικό πείραμα που γύρισε πίσω στον δημιουργό του.
Σήμερα, η ιστορία του Κέλι αναβιώνει μέσα από το βιβλίο του Τζακ Ελ-Χάι The Nazi and the Psychiatrist: Hermann Göring, Dr. Douglas M. Kelley, and a Fatal Meeting of Minds at the End of WWII, στο οποίο βασίστηκε η ταινία.
Ο Ελ-Χάι θεωρεί ότι η δημοφιλία του βιβλίου του Γκίλμπερτ, που παρουσίαζε τους ναζί ως παρανοϊκούς, οφείλεται στην ανάγκη της μεταπολεμικής κοινωνίας να πιστέψει ότι το κακό είχε τελειώσει. «Ο κόσμος ήθελε να πιστέψει πως όλα αυτά ήταν έργο τρελών», λέει. «Η θέση του Κέλι ήταν πολύ πιο ανησυχητική: ότι τέτοιοι άνθρωποι υπήρχαν, υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν ανάμεσά μας».
Ο Κέλι προσπάθησε να κατανοήσει το κακό με τα εργαλεία της ψυχιατρικής, αλλά κατέληξε να δει την κανονικότητά του. Ίσως γι’ αυτό η ιστορία του στοιχειώνει ακόμη. Δεν αναζήτησε δαίμονες, αλλά καθρέφτες — και μέσα σε αυτούς είδε το πρόσωπο μιας ανθρωπότητας που μπορεί να συνδυάζει ευφυΐα, γοητεία και αγριότητα με απόλυτη φυσικότητα. Στην ερώτηση αν το κακό είναι ψυχική ασθένεια ή επιλογή, ο Ντάγκλας Κέλι έδωσε μια απάντηση που δεν χωρά παρηγοριά: είναι απλώς ανθρώπινο.