Στα 88 του χρόνια, παραμένει ένας άνθρωπος που δεν αποσύρεται από τις ταινίες επειδή δεν μπορεί∙ αποσύρεται μόνο όταν δεν τον θέλουν πλέον. Και όπως δείχνει το παρόν, τον θέλουν ακόμη πολύ.
Σε έναν κόσμο όπου η αλήθεια μοιάζει ολοένα και πιο θολή, όπου οι φωνές χάνονται μέσα στον θόρυβο της παραπληροφόρησης και της βιαστικής κατανάλωσης ειδήσεων, η κινηματογραφική παρουσία του Μόργκαν Φρίμαν λειτουργεί σαν σταθερό σημείο προσανατολισμού.
Όχι μόνο επειδή διαθέτει τη βαθιά, ξύλινη χροιά που έχει ταυτιστεί με τη σοφία και την αξιοπιστία, αλλά επειδή πίσω από αυτή τη φωνή βρίσκεται ένας άνθρωπος που έχει περάσει έξι δεκαετίες μιλώντας μέσα από ρόλους, ντοκιμαντέρ, αφηγήσεις και –όπως λέει ο ίδιος μιλώντας στον Guardian– από μια αδιάκοπη άσκηση πάνω στη δύναμη του λόγου.
Όταν θυμάται τον καθηγητή φωνητικής που τον δίδαξε να χαλαρώνει, να χτυπά καθαρά τις συλλαβές και να κατεβάζει τον τόνο της φωνής του, μιλά με ευγνωμοσύνη. Ο Ρόμπερτ Γουίτμαν υπήρξε, για τον νεαρό τότε Φρίμαν, κάτι σαν αθέατος αρχιτέκτονας αυτής της χαρακτηριστικής χροιάς που έκτοτε έχει γίνει θρυλική.
«Έξαλλος» με την Τεχνητή Νοημοσύνη
Κι όμως, το ίδιο αυτό δώρο που καλλιέργησε με κόπο βρίσκεται σήμερα υπό απειλή. Η τεχνητή νοημοσύνη, ικανή πλέον να αντιγράφει με τρομακτική ακρίβεια φωνές και πρόσωπα, έχει ήδη δημιουργήσει προβλήματα στους δημιουργούς. «Είμαι έξαλλος», λέει ο Φρίμαν, χωρίς περιστροφές. Δεν μιλά αφηρημένα: οι δικηγόροι του έχουν ήδη εντοπίσει περιπτώσεις παράνομης χρήσης της φωνής του και βρίσκονται σε διαδικασία αντιμετώπισής τους.
Δεν θέλει να τον «μιμούνται με απατεωνιά», ούτε να βλέπει τη δουλειά του να απαξιώνεται από αλγόριθμους. Και βέβαια, η εμφάνιση της πρώτης «AI ηθοποιού», της συνθετικής Τίλι Νόργουντ, τον βρίσκει αντίθετο. «Δεν είναι πραγματική. Κανείς δεν την συμπαθεί. Παίρνει τη θέση ενός ανθρώπου», λέει, προβλέποντας με σαφήνεια ότι ένα τέτοιο πείραμα δύσκολα θα στεριώσει σε μια τέχνη που βασίζεται στην ανθρώπινη εμπλοκή.
Από το Μέμφις στο Χόλιγουντ
Ο λόγος για τον οποίο μιλά δεν είναι η τεχνητή νοημοσύνη αλλά η επιστροφή του στη σειρά ταινιών Now You See Me, όπου ενσαρκώνει ξανά τον Θάντεους Μπράντλεϊ. Από αντίπαλος στην πρώτη ταινία, σύμμαχος στη δεύτερη, γίνεται τώρα μέντορας των «Τεσσάρων Καβαλάρηδων», ζώντας σε ένα αρχοντικό γεμάτο καθρέφτες και αναμνήσεις του Χουντίνι.
Η ειρωνεία είναι πως σε μια εποχή όπου τα ψηφιακά εφέ κυριαρχούν, ο σκηνοθέτης επέλεξε να στραφεί στο παλιό, χειροποίητο τρικ: να εκπαιδεύσει τους ηθοποιούς σε πραγματικές ψευδαισθήσεις. Ο Φρίμαν χαμογελά όταν το θυμάται∙ πάντα είχε σε εκτίμηση την τεχνική, την τέχνη που απαιτεί κόπο, όχι συντομεύσεις.
Η πορεία του ξεκινά μακριά από το Χόλιγουντ, στο Μέμφις και στο Μισισιπί της εποχής του φυλετικού διαχωρισμού. Με γονείς καθημερινούς ανθρώπους –έναν κουρέα κι έναν δάσκαλο– και με θεμέλιο τα Σαββατιάτικα γουέστερν που τον μάγεψαν, ο Φρίμαν φαινόταν από νωρίς πως προόριζε τον εαυτό του για τη σκηνή.
Κέρδισε σχολικούς διαγωνισμούς, έπαιξε σε ραδιοφωνικά έργα και είχε δασκάλους που του έλεγαν πως μπορεί να φτάσει οπουδήποτε. Βέβαια, υπήρξε κι ένα παράλληλο όνειρο: η αεροπορία. Κατατάχθηκε στην αεροπορία με σκοπό να γίνει πιλότος μαχητικού, αλλά μόλις μπήκε στο κόκπιτ ενός εκπαιδευτικού αεροσκάφους, κατάλαβε ότι δεν ήταν αυτό που του ταίριαζε.
Μια τυχαία συγκυρία
Ήταν μια τυχαία συγκυρία που τον έφερε στο Λος Άντζελες, λίγο μετά την απόλυσή του από την αεροπορία. Από εκεί άρχισε η πραγματική διαδρομή: θέατρο, τηλεόραση, παιδικές εκπομπές όπως The Electric Company, και αναρίθμητοι μικροί ρόλοι μέχρι το 1987, όταν στα σχεδόν πενήντα του ερμήνευσε έναν αμείλικτο νταβατζή στο Street Smart και απέσπασε υποψηφιότητα για Όσκαρ. Ήταν σαν να άνοιξε ξαφνικά μια πόρτα που επί χρόνια τραβούσε να ανοίξει. Και τότε ακολούθησαν οι μεγάλες ερμηνείες: Driving Miss Daisy, Glory, Unforgiven, Seven, The Dark Knight.
Αλλά εκείνη που σημάδεψε όσο καμία άλλη την εικόνα του κοινού γι’ αυτόν ήταν το The Shawshank Redemption. Μια ταινία που στην πρεμιέρα της πέρασε απαρατήρητη αλλά που, με τη δύναμη της βιντεοκασέτας και του στόμα-με-στόμα, μετατράπηκε στο πιο αγαπημένο φιλμ εκατομμυρίων θεατών.
Για τον Φρίμαν, ο λόγος είναι απλός: ήταν μια ιστορία «μιας αγάπης ανάμεσα σε δύο άντρες», όπως λέει, μια σχέση αντοχής, αφοσίωσης και ελπίδας μέσα σε συνθήκες που θα μπορούσαν να συντρίψουν οποιονδήποτε. Και φυσικά, η αφήγησή του –ήρεμη, βαθιά, ακριβής– έγινε η φωνή με την οποία πολλοί ταυτίζουν ακόμη και σήμερα την ίδια την ιδέα της λύτρωσης.
Ο τίτλος του «Θεού» τον ακολουθεί επίμονα
Την ίδια στιγμή, ο Φρίμαν ποτέ δεν εγκλωβίστηκε μέσα στην ίδια του την εικόνα. Ούτε στις θεότητες που ενσάρκωσε, ούτε στη δημόσια πεποίθηση ότι κουβαλά μια έμφυτη αυθεντία. Ο τίτλος του «Θεού», όπως παραδέχεται, τον ακολουθεί επίμονα, αλλά εκείνος το αντιμετωπίζει με χιούμορ και προσοχή: «Κρατήστε το χαμηλά. Μην προσπαθείτε να με πείσετε ότι είμαι αυτό».
Η συνάντησή του με τον Νέλσον Μαντέλα υπήρξε κορυφαία στιγμή. Όταν ο Μαντέλα δήλωσε πως, αν η ζωή του γίνει ταινία, θέλει τον Φρίμαν να τον υποδυθεί, ο ηθοποιός πήρε αυτό το δώρο με σοβαρότητα: «Ήθελα να μπορώ να τον κρατώ από το χέρι», λέει. Και το έκανε. Περνούσε χρόνο μαζί του, τον άκουγε, μελετούσε τον ρυθμό, την παύση, τη σκέψη του. Η ταπεινότητα του Μαντέλα τον συγκίνησε βαθιά∙ στον πρώτο ιδιωτικό της προβολής είχε πει απλά: «Ίσως τώρα με θυμηθούν».
Όμως ο Φρίμαν δεν διστάζει και στις δύσκολες συζητήσεις. Έχει μιλήσει ανοικτά κατά του όρου «African American» και της έννοιας του «Black History Month», θεωρώντας ότι δεν επιθυμεί διαχωρισμούς αλλά ενότητα. Στη συνέντευξη αποφεύγει να σχολιάσει την πολιτική πραγματικότητα της Αμερικής, καθώς οι άνθρωποι της ταινίας προσπαθούν να τον προστατεύσουν – ακόμη κι έτσι, το βάρος της ειλικρίνειάς του φαίνεται.
Παρά τις δοκιμασίες –όπως το σοβαρό ατύχημα που τον άφησε με παράλυση στο αριστερό χέρι και τερμάτισε την ενασχόλησή του με την ιδιωτική πτήση– ο Φρίμαν συνεχίζει. Δεν έχει διάθεση για αποχώρηση.
Η όρεξη μπορεί να έχει «ξεθωριάσει ελαφρώς», όπως παραδέχεται, αλλά όχι αρκετά ώστε να τον απομακρύνει από ένα σετ ή από έναν ρόλο. Στα 88 του, παραμένει ένας άνθρωπος που δεν αποσύρεται επειδή δεν μπορεί∙ αποσύρεται μόνο όταν δεν τον θέλουν πλέον. Και όπως δείχνει το παρόν, τον θέλουν ακόμη πολύ.