Μια βόλτα στο γαλλικό κτήμα που καλλιεργούνται τα ειδικά τριαντάφυλλα και γιασεμιά, εξευγενισμένα για χρήση αποκλειστικά στη δημιουργία των πιο διάσημων αρωμάτων στον κόσμο - και κυρίως του θρυλικού Chanel No5.
Στην καρδιά της Κυανής Ακτής, εκεί όπου οι ελιές και οι πορτοκαλιές ψιθυρίζουν μαζί με τον μεσογειακό άνεμο, ένα άρωμα γεννιέται κάθε χρόνο από τα χέρια μιας οικογένειας που το φροντίζει σαν πολύτιμο μυστικό. Το όνομα του άντρα που καλλιεργεί αυτό το μυστικό είναι Ζοζέφ Μιλ.
Στα 86 του χρόνια, με το κασκέτο του ελαφρά γερμένο και το μπαστούνι του να χτυπάει καμπανιστά στα χαλικάκια του κτήματος, μοιάζει περισσότερο με φύλακα του χρόνου παρά με καλλιεργητή. Κι όμως, οι 30 εκτάσεις γης που απλώνονται γύρω του, στα περίχωρα του Πεγκομάς, 10 χιλιόμετρα από τις Κάννες, έχουν για εκείνον την ίδια σύνθεση με το άρωμα που παράγει: παρελθόν, παρόν και μέλλον σε μόνιμη αλληλεπίδραση.
Όταν η γη προσφέρει ανθούς αρωματικής επιθυμίας
Το κτήμα αυτό ανήκει στην οικογένειά του από τα μέσα του 19ου αιώνα και, αρχικά, η γη πρόσφερε καρπούς τροφής· σήμερα, ωστόσο, δίνει ανθούς αρωματικής επιθυμίας. Τριαντάφυλλα και γιασεμιά, εξευγενισμένα για χρήση αποκλειστικά στη δημιουργία των πιο διάσημων αρωμάτων στον κόσμο - και κυρίως του θρυλικού Chanel No5.
Μια συμφωνία αποκλειστικής συνεργασίας με τον οίκο Chanel από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 εξασφάλισε όχι απλώς την επιβίωση του κτήματος, αλλά και την παντοτινή σύνδεσή του με ένα από τα πλέον επιδραστικά ονόματα της σύγχρονης πολιτισμικής ιστορίας.
Ο Μιλ δεν μιλάει αγγλικά· οι λέξεις του μεταφέρονται στον ρεπόρτερ του βρετανικού Observer από διερμηνέα, αλλά το παρελθόν του μεταφέρεται με πιο άμεσο τρόπο: με τις κινήσεις του, με τον τρόπο που ακουμπά τα δάχτυλά του στο άνθος μιας εκπληκτικής Rosa centifolia, όπως έκανε ο παππούς του πριν από εκατόν πενήντα χρόνια.
«Είμαι η τέταρτη γενιά καλλιεργητών. Η εγγονή μου, η Μαρίκα, είναι η έκτη», λέει. Το πρόσωπό του φωτίζεται όταν μιλά για τη συνέχεια: για τις κόρες του, τον γαμπρό του Φαμπρίς που επιβλέπει την καθημερινή λειτουργία του κτήματος, για τους εποχικούς εργάτες που έρχονται κάθε χρόνο σαν μέρος ενός τελετουργικού άλλης εποχής.
Κάθε Μάιο, οι ροζ εκατονταπέταλες τριανταφυλλιές ανοίγουν για περίπου τέσσερις εβδομάδες. Από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο, είναι η σειρά του γιασεμιού. Ο Μιλ εξηγεί πως το λευκό άνθος μαζεύεται καθημερινά, γιατί ωριμάζει στον καυτό ήλιο της ημέρας και ανοίγει ξανά μέσα στη νύχτα. Τα συνεργεία των εργατών-συλλεκτών ξεκινούν πριν από την αυγή, σιωπηλά, με καπέλα και φανέλες ομάδων ποδοσφαίρου, και τελειώνουν γύρω στη μία το μεσημέρι.
Εκείνη την ώρα, κάθε εργάτης παραδίδει το καλάθι του, γεμάτο με διάφανους λευκούς ανθούς, που θα ζυγιστούν και θα πληρωθούν αναλόγως του βάρους τους. Οι πιο έμπειροι συλλέκτες μπορούν να φτάσουν μέχρι και τα 3,5 κιλά την ημέρα. Στον κόσμο του γιασεμιού, αυτό το βάρος μοιάζει με... υπερδύναμη.
Η οσμή του γιασεμιού, καθώς αναδύεται στην πρωινή ζέστη, είναι ταυτόχρονα παρηγορητική και σαγηνευτική. Ο Μιλ λέει πως η ποιότητα της πρώτης ύλης εξαρτάται όχι μόνο από την ποικιλία και το έδαφος, αλλά και από την ταχύτητα: όσο πιο γρήγορα συλλεκτεί και μεταφερθεί το άνθος στο τοπικό εργοστάσιο εκχύλισης, τόσο πληρέστερο και καθαρότερο θα παραμείνει η εσάνς του.
Η κοιτίδα της ευρωπαϊκής αρωματοποιίας
Η περιοχή του Γκρας, μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά, είναι γνωστή εδώ και αιώνες ως γενέτειρα της δυτικής αρωματοποιίας. Στον Μεσαίωνα, οι αρωματικοί ανθοί εξασφάλισαν στους βυρσοδέψες τη δυνατότητα να «αποπνέουν κάτι ανώτερο» από τις δυσοσμίες των δερμάτων.
Αργότερα, τον 18ο αιώνα, η μεγάλη ζήτηση από τις αίθουσες των Παρισίων εκτόξευσε την καλλιέργεια λουλουδιών. «Μεγάλωσα μέσα σε έναν κόσμο όπου το άρωμα ήταν κομμάτι της καθημερινότητας», λέει ο Μιλ, κοιτώντας προς το χωράφι του σαν να βλέπει πια πίσω από αυτό το χρόνο.
Ωστόσο, την εποχή που ανέλαβε μαζί με τον αδελφό του το κτήμα, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, όλα βρίσκονταν σε κρίση. Συνθετικά αρώματα, φθηνές καλλιέργειες από το εξωτερικό, νέα μονοπάτια εμπορίου απειλούσαν τη βιωσιμότητα των παραδοσιακών αγροτών.
Πολλά κτήματα πωλήθηκαν σε κατασκευαστές, πολλοί νέοι άνθρωποι εγκατέλειψαν τη γη. Ο Μιλ όμως επέμεινε. «Δεν μπορεί κάποιος να αντικαταστήσει το γιασεμί του Γκρας με ένα άλλο από την Αίγυπτο ή την Ινδία και να περιμένει το ίδιο αποτέλεσμα. Το άρωμα καταλαβαίνει.»
Η στιγμή σύμπλευσης με τον οίκο Chanel
Η στιγμή σύμπλευσης με τον οίκο Chanel ήρθε τη δεκαετία του ’80, όταν ο τότε καλλιτεχνικός αρωματοποιός της εταιρείας, Ζακ Ποζ, αναζητούσε απεγνωσμένα γιασεμί υψηλής ποιότητας για το No 5. Το αυθεντικό Chanel No 5 L’Extrait, όπως το δημιουργούσε ο Ερνέστ Μπο το 1921 για την Κοκό Σανέλ, απαιτεί έως και 1.000 λουλούδια για ένα μόνο μπουκάλι 30 ml. Το είδος της καθαρότητας, της «πράσινης λάμψης» που εκπέμπει το γιασεμί του Μιλ, δεν μπορούσε πλέον να βρεθεί εύκολα στην αγορά.
Έτσι, το 1987 ξεκίνησε μια τριμερής συνεργασία μεταξύ της οικογένειας Μιλ, της Chanel και μιας τοπικής μονάδας παραγωγής. Όταν όμως η τελευταία εξαγοράστηκε από μια πολυεθνική, ο Μιλ προτίμησε να επεκτείνει την επιχείρησή του και να ιδρύσει δική του μονάδα επεξεργασίας.
Σήμερα, το κτήμα παράγει επιπλέον τουμπερόζα, ίριδα και γεράνι, όλα σύμφωνα με τις προδιαγραφές του οίκου. Στην ουσία, η Chanel εξασφάλισε όχι απλώς πρώτη ύλη, αλλά και αφήγηση: την εικόνα ενός πατροπαράδοτου γαλλικού κτήματος, μιας οικογένειας που παραδίδει από γενιά σε γενιά την ίδια διαδικασία, μια «αλήθεια» που μπορεί να μπει στο μπουκάλι του αρώματος μαζί με το γιασεμί.
Αυτή η αληθοφάνεια, αυτή η έννοια του terroir στις μυρωδιές, είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα των Μιλ. Όπως το κρασί της Βουργουνδίας δεν μπορεί να αναπαραχθεί αλλού, έτσι και το γιασεμί του Γκρας φέρει ένταση, καθαρότητα και νότες φρεσκάδας που το ξεχωρίζουν.
«Χωρίς αυτό το χωράφι, το άρωμα No5 δεν θα υπήρχε»
Και ο καταναλωτής, όσο κι αν μπορεί να μην το γνωρίζει συνειδητά, το «μυρίζει». Το ίδιο εξηγεί και ο νυν ειδικός της Chanel, Ολιβιέ Ποζ: «Χωρίς αυτό το χωράφι, το άρωμα No5 στην αρχική του μορφή δεν θα υπήρχε. Κι αν δεν επενδύαμε, αυτό το χωράφι δεν θα υπήρχε σήμερα.»
Ο Μιλ δεν τρέφει αυταπάτες· ξέρει πως η κληρονομιά που τον συγκινεί είναι ταυτόχρονα σχεδιασμένη να πουληθεί. Κάθε χρόνο, influencers και δημοσιογράφοι καταφθάνουν να φωτογραφηθούν δίπλα στα άνθη, σαν να κρατούν ένα μυστικό στα χέρια τους.
Κι όμως, πίσω από την ιαματική μυρωδιά, πίσω από το μάρκετινγκ της ομορφιάς, υπάρχει μια πιο απλή πραγματικότητα: ο σιωπηλός κόπος μιας οικογένειας που εξημερώνει τη γη, φροντίζει τα άνθη, μετρά τις ημέρες περιμένοντας την ανθοφορία, και κουβαλά στα καλάθια της όχι μόνο λευκές νιφάδες ευωδιάς, αλλά και το σενάριο ενός σύγχρονου μύθου.
Ο Μιλ κοιτά την αλέα του γιασεμιού με το βλέμμα κάποιου που ξέρει πως δεν κατέχει τίποτα, απλώς παραδίδει. Μια μέρα, η κόρη του, η εγγονή του, ο κάθε μελλοντικός κληρονόμος θα σκύβει πάνω από ένα άνθος και θα το κόβει με τον ίδιο τρόπο.
Και ακόμα κι αν το άρωμα, η βιομηχανία του, ο κόσμος αλλάξουν, κάτι θα παραμένει ίδιο: η ευωδιά μιας προσπάθειας, ο τρόπος που το άγγιγμα γίνεται τέχνη, και που η τέχνη επιστρέφει στον κόσμο μέσα από ένα μικρό, διαφανές μπουκάλι.