Τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα νεόδμητων data centers σε Μεξικό, Χιλή και Ισπανία, περιοχές που μέσα σε ελάχιστα χρόνια μετατράπηκαν σε «πεδία εξόρυξης» για τους γίγαντες της τεχνολογίας.
Στη μικρή κοινότητα Λα Εσπεράνσα, στο μεξικανικό κρατίδιο Κερετάρο, η κυρία Ορτένσια καθαρίζει πατάτες έξω από το ταπεινό ταχυφαγείο που διατηρεί με τις αδελφές της. Δίπλα της, ένα κοντέινερ με το λογότυπο της Microsoft φιλοξενεί «μαθήματα υπολογιστών» που ελάχιστοι παρακολουθούν.
Λίγο πιο πέρα, στις πλαγιές πάνω από το χωριό, η ίδια εταιρεία χτίζει ένα τεράστιο συγκρότημα data centers: αχανείς αποθήκες γεμάτες servers που λειτουργούν αδιάκοπα, απαιτώντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας και νερού.
Το «υπολογιστικό νέφος» (το γνωστό σε όλους μας «cloud») παίρνει εδώ απτή μορφή, αλλά οι κάτοικοι βλέπουν μόνο αρνητικές συνέπειες: συχνές διακοπές νερού, περιβαλλοντική υποβάθμιση και καμία ανταπόδοση στην τοπική κοινωνία.
Ο χρυσός αιώνας των data centers
Η Microsoft, η Amazon και η Google βρίσκονται σε έναν παγκόσμιο αγώνα δρόμου για την υποδομή που τροφοδοτεί την τεχνητή νοημοσύνη. Μετά την έκρηξη των γενετικών μοντέλων όπως το ChatGPT, η ανάγκη για υπολογιστική ισχύ εκτοξεύθηκε.
Τα νέα κέντρα δεδομένων σχεδιάζονται σε κλίμακα «hyperscale»: τεράστια συγκροτήματα που μπορούν να επεκτείνονται διαρκώς, προσθέτοντας servers και ολοένα πιο ισχυρά μικροτσίπ. Όμως αυτή η βιομηχανική εξάπλωση απαιτεί κρίσιμους φυσικούς πόρους: γη, ηλεκτρικό ρεύμα και, κυρίως, νερό για ψύξη.
Το προ ημερών εκτενές ρεπορτάζ της El País και του Pulitzer Center χαρτογραφεί τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα σε Μεξικό, Χιλή και Ισπανία, περιοχές που μέσα σε ελάχιστα χρόνια μετατράπηκαν σε «πεδία εξόρυξης» για τους γίγαντες της τεχνολογίας.
Το κοινό μοτίβο: μυστικότητα, σκιώδεις εταιρικές δομές, συνεργασία με τις τοπικές αρχές, και ελάχιστα έως μηδαμινά οφέλη για τις κοινότητες που υφίστανται τις συνέπειες.
Μεξικό: η αρπαγή του νερού
Στο Κερετάρο, οι κάτοικοι μικρών χωριών όπως η Λα Εσπεράνσα και οι Βιμπορίγιας βλέπουν τις πηγές τους να στερεύουν. Η υδροδότηση γίνεται πλέον με «ταντέο» - δηλαδή, εκ περιτροπής, με οικογένειες που μένουν έως και 15 μέρες χωρίς νερό. Κανείς από τους εκπροσώπους τους δεν γνώριζε ότι τα data centers χρησιμοποιούν τεράστιες ποσότητες νερού για την ψύξη των υπερθερμασμένων επεξεργαστών.
Επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι η Microsoft εξασφάλισε άδειες άντλησης δεκάδων εκατομμυρίων λίτρων ετησίως από ήδη υπερεκμεταλλευμένους υδροφόρους ορίζοντες.
Σε κάποιες περιπτώσεις, οι άδειες δίνονται σε τρίτες εταιρείες που διαχειρίζονται τα βιομηχανικά πάρκα, κάνοντας την ιχνηλάτηση σχεδόν αδύνατη. Το αποτέλεσμα: οι πολυεθνικές έχουν πρόσβαση σε πόρους ζωτικής σημασίας, ενώ οι τοπικές κοινωνίες μένουν χωρίς νερό.
Η ερευνήτρια Λορένα Γκαρσία Εστράδα μιλά για «διαδικασίες απαλλοτρίωσης και εκτοπισμού» που θυμίζουν την ανάπτυξη του αεροδρομίου της περιοχής πριν 20 χρόνια.
Η ίδια καταγγέλλει τη συστηματική αδιαφάνεια: «Είναι σοβαρό το ότι τόσο μεγάλες εταιρείες εκμεταλλεύονται την αδυναμία του Μεξικού να επιβάλει διαφάνεια και δρουν ανεξέλεγκτα».
Χιλή: αντίσταση στις παρυφές του Σαντιάγο
Στη γειτονιά Λα Πινκόγια, στα βόρεια του Σαντιάγο, οι κάτοικοι αντέδρασαν δυναμικά όταν ανακάλυψαν ότι η Amazon σχεδίαζε να εγκαταστήσει γραμμές υψηλής τάσης και data center στον λόφο Πούντα Μότσα, το μοναδικό τους πράσινο καταφύγιο.
Ο τοπικός ακτιβιστής Πατρίσιο Ερνάντες περιγράφει πως η κοινότητα οργανώθηκε με διαδηλώσεις, τοιχογραφίες και καμπάνιες ενημέρωσης: «Είπαμε στην Amazon ότι αυτός ο λόφος είναι μέρος της ζωής μας και δεν θα επιτρέψουμε να τον καταστρέψουν».
Η υπόθεση δεν είναι μοναδική. Στην ίδια πόλη, το μεγα-πρότζεκτ της Google στο Σερίγιος ακυρώθηκε μετά από πολυετή κινητοποίηση κατοίκων και απόφαση περιβαλλοντικού δικαστηρίου που έκρινε πως δεν λήφθηκε υπόψη ο κίνδυνος για τον κεντρικό υδροφόρο ορίζοντα.
Η ακτιβίστρια Τάνια Ροδρίγκεζ, εκπρόσωπος της συλλογικότητας Mosacat, τονίζει: «Δεν είμαστε ενάντια στην τεχνολογική πρόοδο. Είμαστε ενάντια στο να γίνονται οι γειτονιές μας ζώνες θυσίας».
Παρά την ακύρωση, η Google φαίνεται να επανεξετάζει νέο σχέδιο, με υποσχέσεις για μικρότερη κατανάλωση νερού. Όμως η καχυποψία παραμένει, καθώς οι εταιρείες επιδιώκουν με κάθε τρόπο να προωθήσουν τα έργα τους σε λαϊκές συνοικίες, όπου η γη είναι φθηνή και η αντίσταση θεωρείται λιγότερο πιθανή.
Ισπανία: απαλλοτριώσεις και η «νέα Βιρτζίνια»
Στην Αραγονία, στη βόρεια Ισπανία, οι κάτοικοι του χωριού Κουάρτε έμειναν άφωνοι όταν έλαβαν επιστολές που τους ενημέρωναν ότι χάνουν τα κτήματά τους λόγω του νέου data center της Amazon στην Ουάλκα.
Ορισμένα από τα υπό απαλλοτρίωση οικόπεδα περιλαμβάνουν οικογενειακές καλλιέργειες και κατοικίες. Το σχέδιο προέβλεπε υπόγειο καλώδιο που θα περνούσε μέσα από το χωριό, χωρίς καμία πρόβλεψη να ωφελεί την κοινότητα.
Η εταιρεία αναγκάστηκε να υποσχεθεί αλλαγή πορείας μετά τις αντιδράσεις, αλλά οι κάτοικοι παραμένουν επιφυλακτικοί. Παράλληλα, ανησυχούν για τα πέντε γεωτρητικά πηγάδια που θα χρησιμοποιηθούν για ψύξη. Ο ακτιβιστής Κάρλος Λόπεθ προειδοποιεί: «Δεν θα είναι δυνατόν να αποδειχθεί πόσο νερό θα αντλήσει η Amazon».
Η περιφερειακή κυβέρνηση, ενθουσιασμένη με τις επενδύσεις, παρουσιάζει την Αραγονία ως «τη νέα Βιρτζίνια», συγκρίνοντας την περιοχή με την αμερικανική πολιτεία που φιλοξενεί τη μεγαλύτερη συγκέντρωση data centers παγκοσμίως.
Όμως τα πραγματικά οφέλη για την τοπική οικονομία αμφισβητούνται: σύμφωνα με εσωτερική έκθεση της AWS, κάθε κέντρο απασχολεί μετά την ολοκλήρωση λιγότερα από 20 άτομα. Με άλλα λόγια, τα έργα δημιουργούν ελάχιστες μόνιμες θέσεις εργασίας σε σχέση με το ενεργειακό και περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα.
Ο πολιτικός της Αριστεράς Άλβαρο Σανθ επισημαίνει: «Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους, ούτε καν δυνατότητα ελέγχου. Υιοθετούμε μοντέλα ανάπτυξης που δεν εξετάζουν τις πραγματικές ανάγκες και κοστίζουν ακριβά στο περιβάλλον».
Ένας νέος χάρτης εξόρυξης
Το Μεξικό, η Χιλή και η Ισπανία - τρεις χώρες με διαφορετική γεωγραφία, κουλτούρα και πολιτική πραγματικότητα - μοιράζονται πλέον ένα κοινό πεπρωμένο: αποτελούν πεδία του νέου «χρυσού πυρετού» του 21ου αιώνα.
Οι εταιρείες τεχνολογίας, στην προσπάθειά τους να τροφοδοτήσουν την τεχνητή νοημοσύνη, καταλαμβάνουν γη, καταναλώνουν νερό, εξασφαλίζουν ενεργειακές υποδομές και αφήνουν πίσω τους κοινότητες που αισθάνονται αόρατες και παραγκωνισμένες.
Η αντίθεση είναι κραυγαλέα: οι ίδιες εταιρείες που υπόσχονται ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα βελτιώσει τη ζωή της ανθρωπότητας, καταναλώνουν πολύτιμους φυσικούς πόρους σε περιοχές ήδη ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή. Ενώ οι τεράστιες αίθουσες με servers λειτουργούν νυχθημερόν, οι κάτοικοι γύρω τους παλεύουν με διακοπές νερού, απειλές απαλλοτρίωσης και ανισότητα.
Η μάχη για την τεχνητή νοημοσύνη είναι μάχη για πόρους. Και η πραγματικότητα δείχνει πως, πίσω από τα υποσχόμενα θαύματα της ψηφιακής επανάστασης, οι κοινότητες του Μεξικού, της Χιλής και της Ισπανίας ζουν μια άλλη ιστορία: αυτή της εκμετάλλευσης, της αντίστασης και της αβεβαιότητας για το μέλλον.