Το κεντρικό μήνυμα είναι ότι ο πόνος είναι αναπόφευκτος, αλλά η οδύνη είναι προαιρετική. Αντί να χτίζουμε τείχη εναντίον του, μπορούμε να μάθουμε να τον αγκαλιάζουμε με συμπόνια και να αναγνωρίζουμε την παροδικότητά του.
Ο πόνος είναι σχεδόν καθολική εμπειρία, μα το πώς τον βιώνει κανείς διαφέρει δραματικά ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνει και ζει. Η βουδιστική παράδοση εδώ και αιώνες προσεγγίζει το ζήτημα από μια οπτική που ξενίζει τον Δυτικό άνθρωπο: δεν προσπαθεί να τον εξαφανίσει, αλλά να τον διαχωρίσει από το βάρος της οδύνης. Η διάκριση ανάμεσα στον πόνο και στην ταλαιπωρία που προκαλεί η προσκόλληση σε αυτόν βρίσκεται στον πυρήνα του Βουδισμού, αναφέρει το αναλυτικό άρθρο του National Geographic που επικαλείται μαρτυρίες ειδικών.
Ο γιατρός BJ Miller, ειδικός στην παρηγορική φροντίδα, το συνοψίζει απλά: «Είναι ένας δοκιμασμένος τρόπος να αποφορτίζεσαι και να ζεις με ό,τι δεν μπορείς να ελέγξεις». Αντί δηλαδή να βλέπεις τον πόνο ως εχθρό, τον αντιμετωπίζεις σαν έναν ανεπιθύμητο επισκέπτη που δεν λέει να φύγει· ο μόνος δρόμος είναι να του κάνεις χώρο και να μάθεις να συνυπάρχεις μαζί του.
Η ουσία του νου είναι άτρωτη στον πόνο
Ο ηγούμενος Jeong Yeo, μοναχός για μισό αιώνα και σήμερα Πατριάρχης του ναού Beomeosa στη Νότια Κορέα, αφηγείται μια εμπειρία που τον σημάδεψε: μετά από ένα σοβαρό χτύπημα στο κεφάλι, βρέθηκε να αιμορραγεί και να ζαλίζεται, μα κατάφερε να στρέψει την προσοχή του όχι στον πόνο αλλά στο νου του. «Όταν παρατήρησα τον νου μου, είδα ότι δεν ταράχτηκε από τον τραυματισμό. Πα παρέμενε ήρεμος και γαλήνιος», λέει. Από εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησε ότι η ίδια η ουσία του νου είναι άφθαρτη, άτρωτη στον πόνο.
«Αυτό είναι η διαφορά ανάμεσα στον πόνο και στην οδύνη», εξηγεί. Το ίδιο μάθημα το επαναλαμβάνει σε διδασκαλίες του: «Στον Βουδισμό δεν προσπαθούμε να αποφύγουμε ή να αφαιρέσουμε την ταλαιπωρία. Αντίθετα, προσπαθούμε να τη δούμε όπως πραγματικά είναι».
Η λογική αυτή φαίνεται σκληρή, ίσως και απάνθρωπη, σε όσους υποφέρουν από χρόνιες παθήσεις. Όμως οι αριθμοί δείχνουν το μέγεθος του προβλήματος: περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού πάσχει από χρόνιο πόνο, ενώ μόνο στις ΗΠΑ οι δαπάνες για την αντιμετώπισή του ξεπερνούν εκείνες για τον καρκίνο ή τον διαβήτη.
Το χρησιμοποιούν οι σταρ του Χόλιγουντ
Δεν είναι τυχαίο ότι επιστήμονες, γιατροί και ακόμη και δημόσια πρόσωπα όπως ο ηθοποιός Chris Hemsworth στρέφονται στην Ανατολή για να ανακαλύψουν τεχνικές που δεν υπόσχονται θαυματουργές θεραπείες, αλλά έναν διαφορετικό τρόπο σχέσης με το ίδιο το φαινόμενο του πόνου.
Ο Hemsworth επισκέφθηκε τη Νότια Κορέα αναζητώντας εργαλεία για να ζήσει με τον χρόνιο πόνο της μέσης του. Υπέβαλε τον εαυτό του σε πρακτικές όπως η διαλογιστική προσκύνηση, με εκατοντάδες επαναλαμβανόμενες υποκλίσεις που σπάνε την αντοχή του σώματος και αναγκάζουν τον νου να εστιάσει στην κίνηση και στην αναπνοή.
Η επιστήμη έχει προσπαθήσει να κατανοήσει αυτό το φαινόμενο. Σε έρευνες με μαγνητικές τομογραφίες, οι εγκέφαλοι έμπειρων διαλογιστών δείχνουν μικρότερη δραστηριότητα σε περιοχές που σχετίζονται με το συναίσθημα, όταν εκτίθενται σε πόνο, σε σχέση με ανθρώπους που δεν διαλογίζονται.
Σε άλλες μελέτες, ασθενείς με ημικρανίες που παρακολούθησαν μόνο 20 λεπτά καθοδηγούμενου διαλογισμού με βάση την «αγάπη και καλοσύνη» ανέφεραν μείωση του πόνου κατά 33% και της έντασης κατά 43%. Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι, χωρίς να αφαιρείται ο ίδιος ο πόνος, μπορεί να αλλάξει η υποκειμενική εμπειρία του.
Ο Jeong Yeo εξηγεί ότι η λύση δεν είναι η άρνηση ή η απλή ανακούφιση, αλλά το βύθισμα στον πυρήνα της ύπαρξης. Για τον ίδιο, ο πόνος δεν είναι παρά μια σκέψη, όπως όλες οι άλλες. Αυτό που δημιουργεί την αίσθηση της ταλαιπωρίας είναι η προσκόλληση στις σκέψεις και η ταύτιση με αυτές.
Ο νους καθαυτός είναι ατάραχος, διάφανος, αθάνατος. Αυτός ο τρόπος κατανόησης δεν είναι θεωρητικός. Σε μια κοινωνία όπως η κορεατική, όπου το 17% του πληθυσμού αυτοπροσδιορίζεται βουδιστής, οι πρακτικές του Βουδισμού - διαλογισμός, μελέτη, περισυλλογή, τελετουργικές υποκλίσεις - αποτελούν καθημερινά εργαλεία για τη διαχείριση του πόνου.
Ο Miller το παρομοιάζει με έναν απρόσκλητο επισκέπτη που επιμένει να μένει στο σπίτι σου. Αν δεν μπορείς να τον διώξεις, δεν έχεις παρά να τον καθίσεις στο τραπέζι και να βρεις έναν τρόπο να συνυπάρξεις. Ο ίδιος τονίζει πως η βουδιστική παράδοση μάς προσκαλεί να μπούμε μέσα στο ίδιο το συναίσθημα του πόνου, να το ερευνήσουμε χωρίς φόβο, σαν να κρύβει μαθήματα για μας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μοναχοί που περνούν δεκαετίες σε αυστηρή εξάσκηση συχνά καταφέρνουν να αντέχουν κακουχίες ή να συμφιλιώνονται με τη φθορά του σώματος, ακόμη και με τον θάνατο.
Τι συμβαίνει σε επίπεδο εγκεφάλου και σώματος
Η δυτική ιατρική ενδιαφέρεται ολοένα και περισσότερο για το τι συμβαίνει σε επίπεδο εγκεφάλου και σώματος. Ανασκοπήσεις μελετών δείχνουν ότι ο διαλογισμός προκαλεί δομικές και λειτουργικές αλλαγές σε μεγάλης κλίμακας δίκτυα του εγκεφάλου. Δεν είναι όμως μόνο η βιολογία. Η καλλιέργεια της συμπόνιας, της αποδοχής και της συνειδητής αναπνοής μπορεί να μεταμορφώσει την καθημερινή σχέση με τον πόνο.
Ο Yeo συμβουλεύει να ξεκινά κανείς απλά: με μια αναπνοή. «Προσπαθήστε να αισθανθείτε την αναπνοή σας σε μικρές στιγμές, πηγαίνοντας στη δουλειά ή όταν νιώθετε στρες και θυμό. Παρατηρήστε τον εαυτό σας και αποδεχθείτε τα συναισθήματα όπως είναι». Παρακινεί τους ανθρώπους να μιλούν με καλοσύνη στον εαυτό τους, να τελειώνουν τη μέρα με φράσεις όπως: «Σήμερα ήταν δύσκολη μέρα. Είσαι καλά; Τα κατάφερες πολύ καλά». Αυτή η φαινομενικά απλή πράξη είναι μορφή βουδιστικής πρακτικής.
Το κεντρικό μήνυμα είναι ότι ο πόνος είναι αναπόφευκτος, αλλά η οδύνη είναι προαιρετική. Αντί να χτίζουμε τείχη εναντίον του, μπορούμε να μάθουμε να τον παρατηρούμε, να τον αγκαλιάζουμε με συμπόνια και να αναγνωρίζουμε την παροδικότητά του.
Για τους μοναχούς, η αλήθεια αυτή δεν είναι απλώς φιλοσοφία, είναι καθημερινή εμπειρία που επιβεβαιώνεται ξανά και ξανά. Και για όσους αναζητούν μια άλλη σχέση με τον πόνο - είτε χρόνιο, είτε στιγμιαίο - η βουδιστική οπτική δείχνει ότι υπάρχει πάντα ένας άλλος τρόπος: να κάνουμε τον πόνο συνοδοιπόρο, όχι εχθρό, να τον αφήνουμε να υπάρχει χωρίς να μας καταβροχθίζει. Γιατί, όπως λέει ο Miller, «ο πόνος είναι μόνο ένα κομμάτι της ύπαρξης. Υπάρχουν τόσα άλλα που αξίζουν την προσοχή μας».