Οι ναύτες του Κουρσκ έστειλαν επανειλημμένα σήματα κινδύνου, γνωρίζοντας ότι οι πιθανότητες επιβίωσης ήταν ελάχιστες. Παρ’ όλα αυτά, η ρωσική ηγεσία αγνόησε τις εκκλήσεις τους. Στο Σότσι, ο Πούτιν συνέχιζε τις διακοπές του.
Στις 12 Αυγούστου 2000, η Ρωσία βυθίστηκε σε εθνικό σοκ: το πυρηνικό υποβρύχιο Κουρσκ εξαφανίστηκε στις παγωμένες θάλασσες του Μπάρεντς, παίρνοντας μαζί του τις ζωές 118 ανδρών. Ήταν η πρώτη μεγάλη δοκιμασία για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, μόλις λίγους μήνες μετά την ανάληψη της προεδρίας. Και η αντίδρασή του δεν άργησε να αποκαλύψει το πραγματικό πρόσωπο του ηγέτη: ψυχρό, υπολογιστικό, αδιάφορο απέναντι σε ανθρώπινες ζωές.
Οι πρώτες ώρες ήταν κρίσιμες. Οι ναύτες του Κουρσκ έστειλαν επανειλημμένα σήματα κινδύνου, γνωρίζοντας ότι οι πιθανότητες επιβίωσης ήταν ελάχιστες. Παρ’ όλα αυτά, η ηγεσία αγνόησε τις εκκλήσεις τους. Στο Σότσι, ο Πούτιν συνέχιζε τις διακοπές του, ενώ οι ναύτες πάλευαν στο σκοτάδι με οξυγόνο που θα τους κρατούσε ζωντανούς μόνο για λίγες ώρες. Η προσφορά βοήθειας από το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Νορβηγία την ίδια ημέρα αγνοήθηκε πλήρως. Οι διασώσεις ξεκίνησαν οκτώ μέρες αργότερα - όταν πλέον κανείς δεν ήταν ζωντανός.
«Φαίνεται ότι δεν έχουμε καμία πιθανότητα επιβίωσης»
Μέσα στο ναυάγιο, οι ναύτες άφησαν συγκλονιστικά μηνύματα. Ένα από αυτά, από τον αξιωματικό Κολεσνίκοφ, έγραφε: «Είναι πολύ σκοτεινά για να γράψω, αλλά θα προσπαθήσω να γράψω με την αφή… Φαίνεται ότι δεν έχουμε καμία πιθανότητα επιβίωσης. Ας ελπίσουμε ότι τουλάχιστον κάποιος θα διαβάσει αυτό…». Το γράμμα αυτό έγινε σύμβολο εγκατάλειψης και απόλυτης απελπισίας.
Η αντίδραση του Πούτιν στο Βιδιάγιεβο, στις 17 Αυγούστου, ήταν ψυχρή και αποστασιοποιημένη. Οι οικογένειες των θυμάτων, οργισμένες και πενθούσες, περίμεναν απαντήσεις.
Αντίθετα, ο πρόεδρος απέφυγε να αναλάβει ευθύνη και αρκέστηκε σε γενικόλογες δηλώσεις για την κατάσταση του στρατού και τις «τεχνικές δυσκολίες». Οι δημοσιογράφοι τον κατηγόρησαν ανοιχτά για αναλγησία, ενώ η κοινή γνώμη άρχισε να αμφισβητεί από τότε την αξιοπιστία και την ανθρωπιά του νέου ηγέτη.
Η διαχείριση της κρίσης ήταν καταστροφική. Το Κρεμλίνο διέδωσε ψευδείς εκδοχές για την αιτία της βύθισης - από αμερικανική επίθεση μέχρι νάρκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η πραγματική αιτία, η έκρηξη τορπίλης που προκάλεσε αλυσιδωτές εκρήξεις, αποκρύφθηκε για να προστατευθεί η εικόνα της κυβέρνησης. Η τακτική αυτή προανήγγειλε το λεγόμενο «firehose of falsehood», τη μέθοδο παραγωγής συνεχών ψευδών ειδήσεων για την επιβολή μιας ψεύτικης αλήθειας.
Η δημοσιογραφική κάλυψη αποκάλυψε σοκαριστικά στοιχεία: οι συνθήκες ζωής των ναυτών ήταν άθλιες, οι μισθοί χαμηλοί, οι ώρες εργασίας υπερβολικές και η συντήρηση των υποβρυχίων ανεπαρκής.
Ο δημοσιογράφος Σεργκέι Ντορένκο αποδόμησε πλήρως τα επιχειρήματα του Κρεμλίνου περί κακοκαιρίας, υπογραμμίζοντας ότι σε βάθος 100 μέτρων, όπου βρισκόταν το Κουρσκ, η θαλασσοταραχή ήταν ασήμαντη και δεν εμπόδισε καμία διάσωση.
Στις επόμενες δεκαετίες, η τραγωδία του Κουρσκ αποδείχθηκε προάγγελος των μελλοντικών στρατηγικών του Πούτιν: η συστηματική συγκάλυψη της αλήθειας, η στοχοποίηση «εξωτερικών εχθρών», η χρήση προπαγάνδας για να νομιμοποιούνται στρατιωτικές ενέργειες - όπως η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και η εισβολή στην Ουκρανία το 2022. Η εμπειρία αυτή διαμόρφωσε την εικόνα ενός ηγέτη που θυσιάζει την ανθρώπινη ζωή για να προστατεύσει την εξουσία και την εικόνα του κράτους.
Οι οικογένειες των θυμάτων παρέμειναν για χρόνια χωρίς απαντήσεις. Οι δημοσιογράφοι που τόλμησαν να αμφισβητήσουν το Κρεμλίνο αντιμετώπισαν πιέσεις, εκφοβισμούς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, μυστηριώδεις θανάτους, όπως συνέβη με τον ολιγάρχη Μπορίς Μπερεζόφσκι το 2013. Τα μέσα ενημέρωσης πέρασαν υπό κρατικό έλεγχο, ενισχύοντας την κεντρική αφήγηση και περιορίζοντας την πρόσβαση στην αλήθεια.
Σήμερα, 25 χρόνια μετά, η μνήμη του Κουρσκ παραμένει ζωντανή, όχι μόνο ως ιστορικό γεγονός, αλλά ως μαρτυρία της ψυχρής, υπολογιστικής φύσης της εξουσίας που επιλέγει να αγνοεί την ανθρώπινη ζωή. Η τραγωδία δεν ξεχάστηκε και η ανάλυση των γεγονότων παρέχει ένα ηθικό και πολιτικό μάθημα: η διαφάνεια, η λογοδοσία και η ανθρώπινη ευαισθησία δεν είναι πολυτέλειες, αλλά προϋποθέσεις για κάθε υπεύθυνη ηγεσία.
Η στάση του Πούτιν απέναντι στην τραγωδία αυτή δείχνει πως για εκείνον, η προστασία της εικόνας και η διατήρηση της εξουσίας υπερτερούν κάθε ανθρώπινης αξίας. Και αυτό είναι ένα μάθημα που η ιστορία της Ρωσίας δεν μπορεί να αγνοήσει.