Ο εγκέφαλος των ψυχοπαθών διαφέρει από εκείνον των ανθρώπων χωρίς την εν λόγω διαταραχή. Οι ερευνητές βρίσκουν σιγά σιγά τις διαφορές αυτές.
Η ψυχοπάθεια είναι μια διαταραχή προσωπικότητας που έχει απασχολήσει έντονα την επιστημονική κοινότητα, ιδιαίτερα για τη σύνδεσή της με την αντικοινωνική συμπεριφορά, την έλλειψη ενσυναίσθησης και την απουσία ενοχών. Αν και για δεκαετίες η ψυχοπάθεια μελετήθηκε μέσα από την ψυχολογική οπτική, σήμερα γνωρίζουμε ότι οι ρίζες της δεν είναι μόνο ψυχολογικές, αλλά και βιολογικές.
Ο εγκέφαλος των ψυχοπαθών διαφέρει σε σημαντικό βαθμό από εκείνον των ανθρώπων χωρίς την εν λόγω διαταραχή. Οι διαφορές αυτές εντοπίζονται τόσο στη δομή όσο και στη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου, επηρεάζοντας το πώς επεξεργάζονται τα συναισθήματα, παίρνουν αποφάσεις και ελέγχουν τις παρορμήσεις τους.
Τι είναι η ψυχοπάθεια;
Η ψυχοπάθεια χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο προσωπικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών χαρακτηριστικών. Ένα ψυχοπαθές άτομο μπορεί να είναι γοητευτικό, αλλά ταυτόχρονα να επιδεικνύει έλλειψη ενοχής, ανικανότητα να συνδεθεί συναισθηματικά με άλλους, ανευθυνότητα και χειριστική συμπεριφορά. Συχνά, συνδέεται με την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, αν και δεν είναι ταυτόσημοι όροι. Η ψυχοπάθεια μπορεί να θεωρηθεί ένα "υποσύνολο" αυτής της διαταραχής με πιο έντονα χαρακτηριστικά.
Νευροεπιστήμη και ψυχοπάθεια
Η πρόοδος στις νευροαπεικονιστικές τεχνολογίες, όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) και η δομική μαγνητική τομογραφία (MRI), επέτρεψε στους επιστήμονες να εξετάσουν το τι συμβαίνει πραγματικά στον εγκέφαλο ενός ψυχοπαθούς. Οι μελέτες αυτές αποκάλυψαν σημαντικές διαφορές σε συγκεκριμένες περιοχές που σχετίζονται με τη συναισθηματική επεξεργασία, τον φόβο, την ηθική κρίση και τη λήψη αποφάσεων.
1. Η αμυγδαλή: Έλλειψη φόβου και ενσυναίσθησης
Η αμυγδαλή είναι μια βασική δομή του εγκεφάλου που συμμετέχει στην επεξεργασία του φόβου, της επιθετικότητας και των συναισθηματικών αντιδράσεων. Σε άτομα με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, παρατηρείται μειωμένη δραστηριότητα και μικρότερος όγκος στην περιοχή αυτή.
Αυτό εξηγεί την αδυναμία των ψυχοπαθών να αισθανθούν φόβο ή άγχος όπως ο υπόλοιπος πληθυσμός. Επίσης, συμβάλλει στην ανικανότητά τους να αντιληφθούν ή να ανταποκριθούν συναισθηματικά στον πόνο ή στην αγωνία των άλλων — ένα θεμέλιο στοιχείο της έλλειψης ενσυναίσθησης.
2. Προμετωπιαίος φλοιός: Ηθική κρίση και έλεγχος των παρορμήσεων
Ο προμετωπιαίος φλοιός (prefrontal cortex), και ειδικότερα ο μεσοκοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός (ventromedial prefrontal cortex), είναι υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεων, τον έλεγχο της παρορμητικότητας, και την ηθική σκέψη. Σε ψυχοπαθή άτομα έχει εντοπιστεί μειωμένη δραστηριότητα σε αυτή την περιοχή και δομικές ανωμαλίες ή ακόμα και απώλεια όγκου. Αυτό εξηγεί γιατί πολλοί ψυχοπαθείς επιδεικνύουν παρορμητική και συχνά επιθετική συμπεριφορά, χωρίς να φαίνονται να αξιολογούν τις συνέπειες των πράξεών τους ή να αισθάνονται τύψεις για αυτές.
3. Μειωμένη διασύνδεση εγκεφαλικών περιοχών
Εκτός από τις μεμονωμένες περιοχές, ένα ακόμη σημαντικό εύρημα είναι η προβληματική επικοινωνία μεταξύ των περιοχών που εμπλέκονται στη συναισθηματική και λογική επεξεργασία. Η νευρωνική σύνδεση μεταξύ της αμυγδαλής και του προμετωπιαίου φλοιού είναι ασθενέστερη στους ψυχοπαθείς.
Αυτό σημαίνει ότι τα συναισθηματικά ερεθίσματα (π.χ. εικόνα ενός ατόμου που υποφέρει) δεν φτάνουν ή δεν ερμηνεύονται σωστά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων του εγκεφάλου. Έτσι, οι ψυχοπαθείς εμφανίζουν συναισθηματική ψυχρότητα και αδιαφορία για τις συνέπειες των πράξεών τους.
4. Σύστημα ανταμοιβής: Επιβράβευση και ρίσκο
Ο εγκέφαλος των ψυχοπαθών παρουσιάζει αυξημένη δραστηριότητα στο σύστημα ανταμοιβής, ειδικά στις περιοχές που σχετίζονται με την ντοπαμίνη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια υπερβολική αναζήτηση κινδύνου ή έντονων εμπειριών και μια προτίμηση στη βραχυπρόθεσμη επιβράβευση, ακόμα και αν συνοδεύεται από μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες. Πρακτικά, αυτό τους οδηγεί σε ριψοκίνδυνη και αντικοινωνική συμπεριφορά, συχνά χωρίς τύψεις.
Οι ψυχοπαθείς έχουν κοινά χαρακτηριστικά στην δομή του εγκεφάλου τους που διαφέρουν από τον υπόλοιπο πληθυσμό, σύμφωνα με μια νέα μελέτη, μια ανακάλυψη που θα μπορούσε να είναι καθοριστική για την κατανόηση αυτής της διαταραχής της προσωπικότητας και τον τρόπο αντιμετώπισής της.
Η νέα μελέτη, που διεξήχθη από ερευνητές του Ερευνητικού Κέντρου Jülich και του Πανεπιστημίου RWTH Aachen στη Γερμανία, συνέκρινε εγκεφαλικές τομογραφίες ανδρών που είχαν διαγνωστεί ως ψυχοπαθείς με εγκεφαλικές τομογραφίες ανδρών εθελοντών που δεν παρουσίαζαν την πάθηση.
«Η ψυχοπάθεια είναι ένας από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για σοβαρή και επίμονη βία», γράφουν οι ερευνητές στην δημοσιευμένη εργασία τους.
«Προκειμένου να εντοπίσουμε τα νευροβιολογικά υποστρώματα της, εξετάσαμε 39 άνδρες ψυχοπαθείς και αντίστοιχους μάρτυρες χρησιμοποιώντας δομική μαγνητική τομογραφία και το Psychopathy Check-List (PCL-R)».
Το PCL-R συνδυάζει τα αποτελέσματα συνεντεύξεων με επαγγελματικές αξιολογήσεις και επίσημα αρχεία για να παράγει τρεις βαθμολογίες: μια συνολική βαθμολογία, μια βαθμολογία παράγοντα 1 που μετρά τα διαπροσωπικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά και μια βαθμολογία παράγοντα 2 που μετρά την παρορμητική και αντικοινωνική συμπεριφορά.
Ενώ υπήρχαν μόνο μικρές διαφορές στην εγκεφαλική δομή που αντιστοιχούσαν στις βαθμολογίες του παράγοντα 1, όσον αφορά τον παράγοντα 2, οι ερευνητές διαπίστωσαν σημαντικές μειώσεις σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου μεταξύ των ατόμων που έλαβαν υψηλή βαθμολογία.
Η έρευνα έχει δείξει ότι αυτές οι περιοχές μεσολαβούν στον έλεγχο των ακούσιων ενεργειών και συνδέονται με την επεξεργασία των συναισθημάτων, την ερμηνεία των αισθητηριακών πληροφοριών, την κινητοποίηση και τη λήψη αποφάσεων. Με άλλα λόγια, αυτές οι λειτουργίες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στον καθορισμό του τρόπου με τον οποίο αντιδρούμε στο περιβάλλον μας.
Μικρότερος σε όγκο εγκέφαλος
Επιπλέον, οι εγκέφαλοι των ψυχοπαθών ατόμων βρέθηκαν να είναι κατά μέσο όρο περίπου 1,45% μικρότεροι από εκείνους των ατόμων της ομάδας ελέγχου. Αυτό είναι δύσκολο να ερμηνευθεί, αλλά μπορεί να υποδηλώνει αναπτυξιακά προβλήματα σε άτομα που έχουν ταξινομηθεί ως ψυχοπαθείς.
«Τα παρόντα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι διαταραχές συμπεριφοράς που καταγράφονται από τον παράγοντα 2 του PCL-R σχετίζονται με ελλείψεις όγκου σε περιοχές που ανήκουν σε μετωπιαία-υποφλοιώδη κυκλώματα που ενδέχεται να εμπλέκονται στον έλεγχο της συμπεριφοράς», γράφουν οι ερευνητές.
Πρόκειται για μια σχετικά μικρής κλίμακας μελέτη με περιορισμένη ποικιλομορφία των ατόμων, οπότε θα χρειαστούν περαιτέρω έρευνες για τη συλλογή περισσότερων δεδομένων. Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι οι αντικοινωνικές και παρορμητικές συμπεριφορές σε άτομα με ψυχοπαθητική προσωπικότητα ενδέχεται να επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από κοινά νευρολογικά χαρακτηριστικά.
Μελλοντικές μελέτες θα μπορούσαν επίσης να εξετάσουν άλλους πιθανούς λόγους για αυτές τις διαφορές στην εγκεφαλική δομή – οι οποίοι θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, την κατάχρηση ναρκωτικών ή τραυματικές εμπειρίες – προκειμένου να προσδιοριστούν με μεγαλύτερη σαφήνεια η αιτία και το αποτέλεσμα.
Αν και το επίπεδο ψυχοπάθειας μπορεί να ποικίλλει από άτομο σε άτομο, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε επιθετικές και βίαιες ενέργειες, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές πίσω από αυτή την τελευταία μελέτη – και με μια καλύτερη κατανόηση της κατάστασης, αυτό είναι κάτι που μπορούμε να αλλάξουμε.
«Συμπερασματικά, αυτά τα ευρήματα υποδηλώνουν μια ιδιαίτερα ισχυρή συσχέτιση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς με μικρότερους όγκους σε εκτεταμένες υποφλοιώδεις-φλοιώδεις περιοχές του εγκεφάλου», γράφουν οι ερευνητές.
Είναι η ψυχοπάθεια γενετική ή περιβαλλοντική;
Η απάντηση είναι σύνθετη. Υπάρχουν ενδείξεις για γενετική προδιάθεση στην ανάπτυξη ψυχοπαθητικών χαρακτηριστικών, καθώς και κληρονομικές επιρροές στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου.
Ωστόσο, το περιβάλλον παίζει επίσης κρίσιμο ρόλο. Κακοποίηση, παραμέληση στην παιδική ηλικία, έκθεση σε βία και έλλειψη θετικών προτύπων είναι παράγοντες που μπορούν να ενισχύσουν ή να ενεργοποιήσουν την έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών.
Ένα άτομο μπορεί να φέρει τη γενετική προδιάθεση αλλά να μην αναπτύξει ποτέ αντικοινωνική ή επικίνδυνη συμπεριφορά, αν μεγαλώσει σε υποστηρικτικό και θετικό περιβάλλον.