Ένα αυξανόμενο κύμα «αρνητών» της σχολικής τάξης ανησυχεί γονείς και εκπαιδευτικούς σε όλη την Αγγλία, καθώς χιλιάδες παιδιά επιλέγουν να μην πατήσουν καν στο σχολείο τους.
Eνώ στην Ελλάδα οι μαθητές επιστρέφουν στα θρανία για την πρώτη μέρα του σχολείου με τον καθιερωμένο αγιασμό και γιορτινή διάθεση, στην Αγγλία η εικόνα είναι τελείως διαφορετική: ένα αυξανόμενο κύμα «αρνητών» της σχολικής τάξης ανησυχεί γονείς και εκπαιδευτικούς, καθώς χιλιάδες παιδιά επιλέγουν να μην πατήσουν καν στο σχολείο.
Τι συμβαίνει με τόσους μαθητές στην Αγγλία που απλώς… δεν πάνε σχολείο; Η κατάσταση έχει καταστήσει τη σχολική αποχή - «persistent absence» αποκαλείται το φαινόμενο - ως ένα από τα πιο ανησυχητικά εκπαιδευτικά προβλήματα της μετα-Covid εποχής, και οι επιπτώσεις της φαίνονται παντού: στα μυαλά των παιδιών, στα σπίτια τους, στην ίδια την κοινωνία.
Οι λόγοι πίσω από την «μόνιμη απουσία»
Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους. Σύμφωνα με ένα πρo ημερών άρθρο του The Independent, πάνω από 1,28 εκατομμύρια μαθητές - περίπου το 17.9% του μαθητικού πληθυσμού - θεωρούνται «persistently absent», δηλαδή λείπουν επανειλημμένα. Πριν από τον κορονοϊό, αυτό το ποσοστό ήταν περίπου 10,9% το 2018/19, πράγμα που δείχνει διπλασιασμό στη διάρκεια μερικών ετών. Οι πιο σοβαρές μορφές σχολικής αποχής - αυτές όπου μαθητές λείπουν πάνω από το μισό της σχολικής ύλης - αυξάνονται και οι αριθμοί τους έχουν φτάσει τα επίπεδα που κάποτε θεωρούνταν ακραίο σενάριο.
Οι λόγοι πίσω από αυτήν την έκρηξη της αποχής είναι πολλοί και διασταυρώνονται. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι η ψυχική υγεία· οι αγωνίες, η άγχος, η απομόνωση, η αλλαγή ρουτίνας και οι κοινωνικές συνθήκες που επιδεινώθηκαν από την πανδημία έχουν αφήσει βαθιά σημάδια.
Ένα άλλο είναι η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο· μια αλλαγή που για πολλά παιδιά είναι τρομακτική: μεγαλύτερες τάξεις, περισσότεροι μαθητές, περισσότερη κοινωνική πίεση, αυξημένα ερεθίσματα αισθητηριακά, μεγαλύτερη πιθανότητα για εκφοβισμό ή δυσκολία στις μεταξύ συνομηλίκων σχέσεις. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το σπίτι, οι πιο μικροί, πιο ήσυχοι χώροι, η απουσία των καθημερινών σχολικών απαιτήσεων ή αγχωτικών καταστάσεων έδωσαν μια αίσθηση ανακούφισης σε ορισμένα παιδιά, που όταν επέστρεψαν στο σχολείο ένιωσαν πως δεν μπορούν να ανταποκριθούν.
Οι επιπτώσεις είναι σοβαρές και πολλαπλές
Οι επιπτώσεις είναι σοβαρές και πολλαπλές. Εκτός από τη μαθησιακή απώλεια - μαθητές που αποφεύγουν το σχολείο παίρνουν χαμηλότερους βαθμούς, έχουν λιγότερα εφόδια για μελλοντικές σπουδές ή εργασία - υπάρχει και η ψυχοκοινωνική διάσταση: χάσιμο φίλων, απομόνωση, αίσθημα ενοχής ή αποτυχίας, επιβάρυνση των γονιών, των εκπαιδευτικών, και των σχολείων.
Τα παιδιά που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή ψυχικές δυσκολίες φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα, καθώς τα σχολικά περιβάλλοντα συχνά δεν προσφέρουν τη στήριξη που χρειάζονται. Οι μαθητές από φτωχότερα ή πιο μειονεκτούντα περιβάλλοντα είναι επίσης υπερευάλωτοι: οι οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα, όσοι δικαιούνται δωρεάν γεύματα στο σχολείο, οι μαθητές με SEND (special educational needs/disabilities) εμφανίζουν πολύ υψηλότερα ποσοστά αποχής.
Το ζήτημα της «school refusal», της αποχής όχι λόγω τιμωρίας αλλά λόγω άγχους, φόβου, δυσφορίας, είναι ακόμη πιο σύνθετο. Κάποιοι μαθητές δεν θέλουν ή δεν μπορούν να μπουν στον σχολικό χώρο· η ιδέα του σχολείου προκαλεί πανικό, κρίση προ-σχολείου, ακόμα και σωματικά συμπτώματα. Η διαφορά με την «απλή» απουσία είναι ότι εδώ υπάρχει έντονη ψυχική πίεση· και αυτό σημαίνει ότι οι λύσεις δεν μπορούν να είναι τιμωρητικές αλλά υποστηρικτικές και ευέλικτες.
Οικογένειες σε απόγνωση
Οι οικογένειες συχνά βρίσκονται σε απόγνωση. Οι γονείς αναφέρουν ότι έχουν δοκιμάσει ό,τι μέσον υπάρχει - συμβουλευτική, απομάκρυνση των ηλεκτρονικών συσκευών, θεραπείες - αλλά τίποτα δεν φαίνεται αρκετό για να ξεπεράσουν το φόβο και την αντίσταση των παιδιών. Το στίγμα της κοινωνίας είναι μεγάλο: υπάρχουν γονείς που έχουν κατηγορηθεί ως «κακοί» ή «αμέτοχοι», και παιδιά που νιώθουν ενοχές επειδή δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Στην περίπτωση του νεαρού Reece, που σχετίζεται με το άρθρο του Independent, η αποτυχία της υπέρβασης έγινε τόσο μεγάλη που η καθημερινότητα του παιδιού κατέληξε σε δραματικά ξέσπασμα.
Κάποιες σχολικές μονάδες και οργανισμοί ψυχικής υγείας εργάζονται ήδη για να προτείνουν λύσεις που εστιάζουν στην κατανόηση και τη στήριξη: προσωπικά σχέδια επανένταξης, προσαρμοσμένα ωράρια, quiet spaces, προγράμματα θεραπείας όπως δραματοθεραπεία ή παιχνίδι/δημιουργική απασχόληση, συνεργασία σχολείων και γονέων, έγκαιρη παρέμβαση. Συχνά αυτή η συνεργασία περνά μέσα από αναγνώριση της ατομικής αυτονομίας του παιδιού, της ανάγκης του να ακουστεί, και της ευαισθησίας στα σήματα που εκπέμπει - αν υπάρχει άλυτο άγχος, φόβος για σχολικό εκφοβισμό, ή αισθητηριακή υπερφόρτωση.
Τα τελευταία δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχει μια μικρή αλλά σημαντική βελτίωση: τα ποσοστά της αποχής έχουν αρχίσει να μειώνονται ελαφρώς σε ορισμένους όρους, κάτι που υποδηλώνει ότι οι προσπάθειες παρέμβασης έχουν κάποιο αντίκτυπο. Ωστόσο, οι βαθύτερες και πιο σοβαρές μορφές αποχής - εκεί όπου μαθητές λείπουν πάνω από το 50% - συνεχίζουν να αυξάνονται ή να παραμένουν σε ανησυχητικά επίπεδα. Η κοινωνία αντιμετωπίζει επίσης το κόστος: η μη παρακολούθηση των μαθημάτων συνδέεται με μειωμένες ευκαιρίες στην εργασία, αυξημένο κίνδυνο απομόνωσης, και μεγαλύτερη πιθανότητα πρόωρης ενασχόλησης με κοινωνικά προβλήματα.
Τι μπορεί να γίνει
Τι μπορεί να γίνει; Οι ειδικοί προτείνουν ένα πολυδιάστατο σχέδιο: πρώτα, ενίσχυση της υποστήριξης ψυχικής υγείας στα σχολεία· δεύτερον, ευελιξία στον τρόπο που δεσμεύονται τα παιδιά στον σχολικό χώρο - είτε μέσω μικρότερων τάξεων, είτε με ηπιότερα πρωινά ή περιορισμένη έκθεση σε αγχώδεις καταστάσεις. Τρίτον, η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών ώστε να αναγνωρίζουν και να χειρίζονται τα σήματα της αγωνίας ή της αποφυγής· τέταρτον, η στήριξη των οικογενειών - για παράδειγμα μέσα από κοινωνικές υπηρεσίες και οικονομικές ενισχύσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η φτώχεια και η κοινωνική ανισότητα κάνουν την κατάσταση χειρότερη. Και, τελικά, η αλλαγή στη νοοτροπία· να πάψουμε να βλέπουμε την αποχή ως ατομική επιλογή ή τεμπελιά αλλά ως πιθανό σημάδι ενός παιδιού που παλεύει με κάτι σοβαρό.
«Η ανοδική τάση της σχολικής αποχής δεν είναι απλώς στατιστικό φαινόμενο· είναι ένα καμπανάκι προς την κοινωνία όλη. Αν δεν αντιμετωπιστεί με κατανόηση, ευαισθησία και επάρκεια πόρων, η γενιά που χάνει τη σύνδεσή της με το σχολείο μπορεί να χάσει πολλά παραπάνω από ώρες μαθημάτων - μπορεί να χάσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό της, στην κοινότητα, στο μέλλον. Και αυτό το κόστος δεν είναι ατομικό μόνο· είναι ηθικό, κοινωνικό και εθνικό», καταλήγει εμφατικά το δημοσίευμα του Independent.