Η Πτήση 2069 επέζησε ως γεγονός, αλλά η μοίρα της δεν ήταν να κλείσει, ήταν να μείνει ανοιχτή: μια ιστορία για το πόσο λεπτή είναι η γραμμή ανάμεσα στο «δεν έγινε τίποτα» και στο «θα μπορούσε να είχε τελειώσει ο κόσμος».
Στις 29 Δεκεμβρίου 2000, λίγους μήνες πριν η 11η Σεπτεμβρίου αλλάξει για πάντα το νόημα της λέξης «αεροπειρατεία», μια πτήση της British Airways με προορισμό το Ναϊρόμπι βρέθηκε για δύο λεπτά και 38 δευτερόλεπτα στη σκοτεινή ζώνη όπου η στατιστική σταματά να παρηγορεί και η ζωή μετριέται σε χιλιάδες πόδια ανά λεπτό. Η Πτήση 2069 δεν συνετρίβη. Όλοι επέζησαν. Κι όμως, για πολλούς από όσους ήταν μέσα, αυτό που τους ακολούθησε δεν ήταν η ανακούφιση αλλά ένα είδος διαρκούς λογαριασμού: πώς κοστολογείς μια καταστροφή που δεν συνέβη, όταν έχεις ήδη ζήσει την αίσθηση ότι θα συμβεί;
Το χρονικό του τρόμου
Ο κυβερνήτης Bill Hagan ξυπνά από το διάλειμμα ανάπαυσης στο χώρο ξεκούρασης του πληρώματος, με το σώμα του να «σπρώχνεται» προς ένα σκληρό τοίχωμα που στην ημι-συνείδηση μοιάζει με κεφαλάρι κρεβατιού. Μέσα σε δευτερόλεπτα καταλαβαίνει ότι αυτό δεν είναι δωμάτιο ξενοδοχείου αλλά το ενισχυμένο χώρισμα ενός Boeing 747 και ότι ο ίδιος δεν είναι απλώς επιβάτης: είναι ο καπετάνιος του αεροσκάφους. Τα πόδια του είναι σηκωμένα σε γωνία ασυνήθιστη, σαν το αεροπλάνο να έχει τραβήξει μύτη πάνω πολύ περισσότερο από την απογείωση.
Η πρώτη του σκέψη είναι τεχνική, σχεδόν καθησυχαστική: ίσως οι συγκυβερνήτες τράβηξαν για να αποφύγουν άλλη κίνηση. Όταν όμως το αεροσκάφος γέρνει απότομα δεξιά και ύστερα αριστερά, όταν αρχίζει να «πέφτει στο πλάι», η ψευδαίσθηση της κανονικότητας διαλύεται. Ο Hagan θα πει χρόνια αργότερα ότι μπήκε στο πιλοτήριο σχεδόν την ακριβή στιγμή που οι δυνάμεις G άλλαζαν από θετικές σε αρνητικές, κάνοντάς τον «ελαφρύ στα πόδια», σαν να τον βοήθησε η ίδια η φυσική να περάσει την πόρτα την ώρα που το αεροπλάνο έπεφτε με ρυθμό περίπου 30.000 ποδιών το λεπτό.
Στο κόκπιτ, ο συγκυβερνήτης Phil Watson είναι δεμένος στη δεξιά θέση. Η αριστερή, που κανονικά θα είχε τον Richard Webb, είναι άδεια. Πάνω στα χειριστήρια είναι γαντζωμένος ένας τρίτος άνδρας, μισοσωριασμένος πάνω στα πόδια του Watson: ο 27χρονος Κενυάτης φοιτητής Paul Mukonyi. Ο Hagan προσπαθεί να τον τραβήξει από τους ώμους, αλλά χάνει το κράτημα τρεις φορές, καθώς το αεροσκάφος βυθίζεται. Εκείνη τη στιγμή, λέει, νιώθει κάτι πιο βαρύ από φόβο: ντροπή. Όχι επειδή κάνει λάθος, αλλά επειδή καταλαβαίνει πού βρίσκονται. Πάνω από τη Σαχάρα. «Θα ήταν χειρότερο κι από το Λόκερμπι», σκέφτεται, όχι για τον αριθμό των νεκρών αλλά για την εικόνα: «τίποτα εκεί, μόνο άμμος», συντρίμμια και σώματα διασκορπισμένα σε ένα κενό που δεν απορροφά την τραγωδία, απλώς την απλώνει.
Το παράδοξο της Πτήσης 2069
Το παράδοξο της Πτήσης 2069 είναι ότι, παρότι το αεροπλάνο ήταν γεμάτο—με διάσημους όπως τον Μπράιαν Φέρι, μεγιστάνες, οικογένειες, ιεραποστόλους, ανθρώπους που είχαν βρεθεί εκεί από σύμπτωση λόγω χιονιά—η κρίσιμη πράξη ξεκίνησε σχεδόν αθόρυβα. Οι περισσότεροι κοιμούνταν όταν ο Mukonyi μάζεψε τα πράγματά του, ανέβηκε στο επάνω κατάστρωμα, πέρασε από την τουαλέτα και, λίγο μετά τις 4 το πρωί ώρα Βρετανίας, μπήκε στο πιλοτήριο. Δεν υπήρχαν τότε οι ενισχυμένες θωρακισμένες πόρτες και τα πρωτόκολλα που μετά την 11η Σεπτεμβρίου έγιναν διεθνής νόμος.
Υπήρχε μια κουλτούρα «ανοιχτού» κόκπιτ, μια ιδέα ότι η επικοινωνία με τους επιβάτες, η ορατότητα του πληρώματος και η «φιλοξενία» ήταν μέρος του brand. Ο ίδιος ο Hagan είχε περάσει από την καμπίνα πριν, όπως ενθαρρύνονταν να κάνουν οι πιλότοι: να μιλούν με επιβάτες, να «προβάλλουν» την εταιρεία. Κανείς δεν περίμενε ότι ένας άνθρωπος θα δοκίμαζε να πάρει τα χειριστήρια ενός jumbo εν πτήσει.
Kανείς δεν ήξερε τι ακριβώς συμβαίνει, μόνο ότι πέφτουν
Όταν το αεροσκάφος μπαίνει στην ακραία καθοδική κίνηση, η καμπίνα μετατρέπεται σε ένα θέατρο χωρίς σκηνή. Πάνω στο επάνω κατάστρωμα, ο Bryan Ferry θυμάται κυρίως τον ήχο: ένα «τρίξιμο» και ένα «τράνταγμα» μετάλλου που δεν είχε ξανακούσει, σαν το σώμα του αεροπλάνου να διαμαρτύρεται. Κάτω, στην πρώτη θέση, η Jemima Khan θυμάται το σκοτάδι της άγνοιας: κανείς δεν ήξερε τι ακριβώς συμβαίνει, μόνο ότι πέφτουν. Ένα τρόλεϊ χτυπά αεροσυνοδό και της σπάει το πόδι. Άλλος εργαζόμενος σέρνεται στα τέσσερα στον διάδρομο.
Η Khan κρατά τον τετράχρονο γιο της στην αγκαλιά και προσπαθεί να του δώσει «τα τελευταία του λεπτά» χωρίς πανικό. «Κοίτα με», του λέει, ενώ γύρω ακούγονται κραυγές και μια «συλλογική ανδρική βοή» που βγαίνει από το βάθος του σώματος, σαν να βουλιάζει όλη η καμπίνα μαζί. Κάποιοι προσεύχονται και μέσα σε αυτό το κοινό τελετουργικό η ανθρώπινη ψυχή κάνει το παζάρι της με το άγνωστο. Η Khan θα περιγράψει εκείνη τη στιγμή ως κάτι ανάμεσα σε παραίτηση και τρόμο: «Δεν ήμουν έτοιμη να πεθάνω, αλλά το αγκάλιαζα», όπως τα ζώα που τρέχουν μέχρι που ξαφνικά γίνονται ακίνητα.
Την ίδια ώρα, δύο Αμερικανοί ιεραπόστολοι, ο Clarke Bynum και ο Gifford Shaw, αποφασίζουν να κινηθούν προς το κόκπιτ. Ο Shaw λέει ότι στην αρχή ένιωσε «ειρήνη»—μια θρησκευτική αποδοχή—μέχρι που είδε άλλους να κινούνται και κατάλαβε ότι υπάρχει πράξη, όχι μόνο μοίρα. Μαζί τους κι άλλοι, ανάμεσά τους ο Richard Webb που, όπως θα ειπωθεί, προχώρησε στα γόνατα. Ο ίδιος ο Shaw θα μιλήσει αργότερα για μια «δεύτερη φιγούρα» που μπήκε πριν από εκείνον και δεν ταυτοποιήθηκε ποτέ, αφήνοντας χώρο για μύθους, «αγγέλους» και αναπόδεικτες αφηγήσεις. Άλλοι θα πουν πιο ωμά ότι ήταν τέσσερις άνδρες και τέλος.
«Προσπαθούσα να βλάψω τον εγκέφαλό του»
Το κρίσιμο σημείο έρχεται όταν ο Hagan, θυμούμενος μια συζήτηση με τον μικρό του γιο για το τι κάνεις αν σε πλησιάσει καρχαρίας, κάνει αυτό που είπε τότε ως υπόσχεση: χώνει το δάχτυλό του στο μάτι του Mukonyi όσο πιο βαθιά μπορεί. «Προσπαθούσα να βλάψω τον εγκέφαλό του», θα πει. Ο Mukonyi, τυφλωμένος προσωρινά, δαγκώνει και του ξεσκίζει το μικρό δάχτυλο—το σημάδι μένει ως λευκός κύκλος στο δέρμα, μόνιμη υπενθύμιση ότι η Ιστορία μερικές φορές κρέμεται από σάρκα.
Ο Watson, τώρα ελεύθερος να δουλέψει, αντιμετωπίζει μια κατάσταση που σπάνια εξασκείται σε προσομοιωτές πολιτικής αεροπορίας: απώλεια στήριξης (stall) σε ένα βαρύ αεροσκάφος με περίπου 400 ανθρώπους. Για να ανακτήσει ροή αέρα πάνω από τα φτερά, πρέπει να σπρώξει μύτη κάτω, πιο κοντά στο έδαφος, πιο κοντά στον πανικό, για να κερδίσει ταχύτητα—μια αντίθετη κίνηση από το ένστικτο του επιβάτη που θέλει «πάνω». Τη δοκιμάζει, αποτυγχάνει, την επαναλαμβάνει πιο επιθετικά.
Αργότερα θα πει ότι σκέφτηκε ακόμη και «θα με μαλώσει η διοίκηση όταν δει το ίχνος», μια σχεδόν κωμική σκέψη μέσα σε καθαρή πιθανότητα θανάτου. Το αεροσκάφος ανεβαίνει ξανά. Μέσα σε λιγότερο από τρία λεπτά, ο Mukonyi απομακρύνεται από τα χειριστήρια και δένεται στο πίσω μέρος. Η πτήση συνεχίζει για άλλες δύο ώρες μέχρι το Ναϊρόμπι, με τον δράστη πλέον σιωπηλό—σιωπηλό, λένε κάποιοι, επειδή είχε δεχθεί άγριο ξυλοδαρμό.
H δεύτερη, πιο αμφίσημη «μοίρα» της Πτήσης 2069
Κι εδώ αρχίζει η δεύτερη, πιο αμφίσημη «μοίρα» της Πτήσης 2069: όχι η πτώση, αλλά το τι ακολούθησε. Στην Κένυα, ο Mukonyi κρίνεται ότι πάσχει από παρανοϊκή σχιζοφρένεια. Νοσηλεύεται υπό 24ωρη επιτήρηση, υπερ-καταστέλλεται, και τελικά αφήνεται ελεύθερος χωρίς κατηγορίες, επιστρέφοντας στη Γαλλία. Η ίδια η διαχείριση του περιστατικού στις βρετανικές αρχές μοιάζει, στα μάτια του Hagan, σαν υποβάθμιση: δύο μέρες μετά την πτήση, χαρακτηρίζεται ως «air rage», μια κατηγορία που παραπέμπει σε καβγά και όχι σε απόπειρα κατάληψης αεροσκάφους.
Δεν υπάρχει δημόσια διαθέσιμη ανεξάρτητη έκθεση όπως θα περίμενε κανείς για ένα τόσο σοβαρό συμβάν. Ο Hagan μαζεύει για χρόνια έγγραφα, επιστολές, ίχνη αποφάσεων. Το ονομάζει «Cover-Up», μετά ζητά να μην το πεις έτσι. Δεν είναι απλώς διαμάχη για ορολογία· είναι η ανάγκη του να βρει τάξη μέσα σε κάτι που έμοιαζε παράλογο. Ο Watson, αντίθετα, επιλέγει την «τακτοποίηση στο συρτάρι»: ήταν ένα γεγονός, τελείωσε, προχωράς. Δεν ζητά συμβουλευτική, δεν μιλά δημόσια για χρόνια. Και οι δύο θέλουν να έχουν δίκιο, ίσως επειδή το να έχεις δίκιο είναι ένας τρόπος να ξαναπιάσεις το τιμόνι.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η ιστορία της Πτήσης 2069 αποκτά ένα στοιχείο φαντάσματος: μοιάζει προειδοποίηση που δεν ακούστηκε. Οι θωρακισμένες πόρτες και τα υποχρεωτικά κλειδώματα γίνονται νόμος διεθνώς. Κάποιοι επιβάτες πιστεύουν ότι αν το περιστατικό είχε αναγνωριστεί ως αυτό που ήταν—μια απόπειρα αυτοκτονίας-συντριβής ή πειρατείας—ίσως τα μέτρα να είχαν επισπευσθεί. Άλλοι λένε ότι οι ΗΠΑ θα έκαναν έτσι κι αλλιώς «τα δικά τους».
Στα χρόνια που ακολουθούν, οι επιπτώσεις στους ανθρώπους εμφανίζονται σαν καθυστερημένο ωστικό κύμα: η Khan χάνει μια μεγάλη τούφα μαλλιών που ξαναφυτρώνει λευκή, σαν το σώμα να κράτησε τη σφραγίδα του τρόμου. Ο Hagan κοιμάται σε μικρά κομμάτια, τρεις-τέσσερις ώρες τη φορά, και κουβαλά την ιστορία ως αποστολή να «γίνουν τα πράγματα σωστά». Ο γιος του χρειάζεται ύπνωση για να πετάξει και αργότερα, χρόνια μετά, πεθαίνει σε ατύχημα στο σπίτι του στην Αυστραλία—ένα γεγονός που συνδέεται στο μυαλό του πατέρα με την αλυσίδα της πτήσης, όχι γιατί υπάρχει λογική σχέση, αλλά γιατί το τραύμα λαχταρά νήματα.
Ο Bynum που κινήθηκε προς το κόκπιτ πουλά την επιχείρησή του, εκπαιδεύεται για ιερέας, και πεθαίνει από καρκίνο στα 45. Ο Ferry λέει ότι το σκέφτεται μόνο σε αναταράξεις, σαν «σύντομες αναλαμπές» που επιστρέφουν όταν το αεροπλάνο τρίζει. Κανείς δεν το κουβαλά με τον ίδιο τρόπο. Αυτό ίσως είναι το πιο ακριβό κομμάτι: ότι μια μη-καταστροφή μπορεί να αφήσει πολύ πραγματικά ερείπια.
Και το ίδιο το αεροπλάνο; Το Boeing 747 με αριθμό ουράς G-BNLM επιθεωρείται, κρίνεται πτητικά ασφαλές και συνεχίζει να πετά για άλλα 13 χρόνια, σαν να αρνείται να γίνει σύμβολο. Στο τέλος καταλήγει σε «νεκροταφείο αεροσκαφών» στην έρημο της Καλιφόρνιας, στη Victorville, παραταγμένο ανάμεσα σε άλλα κουφάρια, φωτογραφημένο από λάτρεις της αεροπορίας πίσω από φράχτες. Η εικόνα αυτή μοιάζει με τελευταία ειρωνεία: ένα αεροπλάνο που παραλίγο να γίνει θραύσματα στη Σαχάρα τελειώνει ήσυχα στην έρημο, ακίνητο, σαν οριστική παύση.
Η Πτήση 2069 επέζησε ως γεγονός, αλλά η μοίρα της δεν ήταν να κλείσει, ήταν να μείνει ανοιχτή: μια ιστορία για το πόσο λεπτή είναι η γραμμή ανάμεσα στο «δεν έγινε τίποτα» και στο «θα μπορούσε να είχε τελειώσει ο κόσμος»—και για το πώς, μερικές φορές, η ζωή συνεχίζεται όχι επειδή νικήθηκε ο κίνδυνος, αλλά επειδή έφυγε για λίγο πιο πέρα, αφήνοντας πίσω του ανθρώπους να μετράνε το κόστος του.