Η δυσφορία και η μοναξιά των νέων αγοριών δεν είναι κεραυνός εν αιθρία· είναι αποτέλεσμα χρόνιων αλλαγών στη δομή της οικογένειας, της κοινωνίας, των σχολείων και των ψηφιακών κόσμων.
Όπως αποτύπωσε ιδανικά και η σειρά «Adolescence», τα έφηβα αγόρια βρίσκονται σήμερα στο κέντρο μιας σιωπηλής αλλά εκρηκτικής κρίσης, μιας κρίσης που σπάνια αποτυπώνεται ολόκληρη, αλλά ξεσπά σε τραγικά γεγονότα που αφήνουν πίσω τους ερωτήματα χωρίς εύκολες απαντήσεις.
Όπως σημειώνει εμφατικά και η Wall Street Journal, κάθε φορά που ένα αγόρι εμπλέκεται σε μια βίαιη ενέργεια ή δίνει τέλος στη ζωή του, οι γονείς, οι δάσκαλοι, η κοινωνία ολόκληρη, αναρωτιούνται τι σημάδια χάθηκαν, τι μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά.
Κι όμως, η αλήθεια είναι ότι η δυσφορία και η μοναξιά των νέων αγοριών δεν είναι κεραυνός εν αιθρία· είναι αποτέλεσμα χρόνιων αλλαγών στη δομή της οικογένειας, της κοινωνίας, των σχολείων και των ψηφιακών κόσμων που καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο το πεδίο της καθημερινότητάς τους.
Μια τριπλή παγίδα
Οι κοινωνιολόγοι μιλούν για μια τριπλή παγίδα: από τη μια οι παραδοσιακές αντιλήψεις της ανδρικής ταυτότητας που εξακολουθούν να βαραίνουν, από την άλλη μια εσωτερική αίσθηση του τι σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος, και ανάμεσά τους μια στρεβλή εκδοχή της «τοξικής αρρενωπότητας» που παρουσιάζει τους άνδρες ως εκ φύσεως επικίνδυνους ή βίαιους. Η αντίφαση αυτή οδηγεί πολλούς εφήβους σε μια σύγχυση που γίνεται εύφορο έδαφος για αποξένωση και αγανάκτηση.
Σε αυτό το πλαίσιο, το διαδίκτυο δεν είναι μόνο πεδίο ψυχαγωγίας αλλά και ένας μηχανισμός διαμόρφωσης ταυτότητας. Εκεί τα αγόρια αναζητούν κοινότητα, βρίσκουν memes, βίντεο, διαδικτυακές ομάδες, αλλά συχνά συναντούν και κλειστά δωμάτια γεμάτα θυμό, μισαλλοδοξία και παραπληροφόρηση.
Η γοητεία του να ανήκεις σε μια ομάδα που σου προσφέρει βεβαιότητες, έστω και καταστροφικές, είναι τεράστια όταν γύρω σου νιώθεις μόνος. Γι’ αυτό η ευθύνη των γονιών δεν περιορίζεται στο να βάζουν όρια στον χρόνο οθόνης, αλλά κυρίως στο να καλλιεργούν ανοιχτές γέφυρες επικοινωνίας.
Το πρώτο καμπανάκι κινδύνου
Το πρώτο καμπανάκι κινδύνου είναι η κοινωνική απόσυρση. Όταν το παιδί απομακρύνεται από φίλους και δραστηριότητες, όταν κλείνεται στον εαυτό του και περνά ολοένα περισσότερο χρόνο μπροστά σε μια οθόνη, χρειάζεται προσοχή. Το ίδιο ισχύει για τις αλλαγές στη συμπεριφορά: αϋπνία, αδιαφορία για το σχολείο ή τα αθλήματα, ξαφνική απώλεια ενδιαφέροντος για ό,τι παλιότερα του έδινε χαρά. Αυτή η απάθεια είναι συχνά σημάδι κατάθλιψης.
Εξίσου ανησυχητική είναι η αυξημένη ευερεθιστότητα, η οποία ξεπερνά τα όρια της «κανονικής» εφηβικής αντίδρασης και γίνεται συνεχής εχθρότητα, επιθετικότητα ή πλήρης απαξίωση της άποψης των γονιών. Μέσα από τις αναρτήσεις, τα βίντεο που παρακολουθεί, τους διαδικτυακούς κύκλους στους οποίους συμμετέχει, ένας έφηβος εκτίθεται σε ιδέες που μπορεί να ενισχύουν το θυμό του. Η πρόσβαση των γονιών σε αυτές τις πηγές δεν είναι εισβολή, αλλά μια πράξη φροντίδας που μπορεί να αποκαλύψει πρότυπα επικίνδυνα ή ακραίες επιρροές.
Το δύσκολο, όμως, δεν είναι μόνον η παρατήρηση αλλά και το πώς ξεκινά ο διάλογος. Οι ειδικοί τονίζουν ότι δεν έχει νόημα να παρουσιαστεί ο γονιός ως ειδικός που ξέρει καλύτερα, γιατί τότε ο έφηβος κλείνεται ακόμη περισσότερο.
Η προσέγγιση χρειάζεται να μοιάζει με αληθινό ενδιαφέρον: «Πώς δουλεύει αυτό το παιχνίδι;», «Τι αστείο βρίσκεις σε αυτό το meme;». Όταν ο γονιός παραδέχεται ότι δεν καταλαβαίνει και ζητά εξήγηση, δίνει στον έφηβο τον χώρο να νιώσει πως εκείνος έχει τον έλεγχο.
Αυτή η αίσθηση ελέγχου είναι πολύτιμη, γιατί σε μια ηλικία όπου όλα μοιάζουν να καθορίζονται από άλλους - το σχολείο, οι κανόνες, οι βαθμοί, οι κοινωνικές προσδοκίες - το να νιώθεις ότι έχεις φωνή και επιλογή είναι θεμέλιο εμπιστοσύνης. Αν, παρ’ όλα αυτά, ο διάλογος δεν ανοίγει, τότε χρειάζεται να προταθεί μια εναλλακτική μορφή στήριξης: ένας άλλος ενήλικος που το παιδί εμπιστεύεται, ένας δάσκαλος, ένας προπονητής, ένας συγγενής, ένας ψυχολόγος. Το κλειδί είναι να νιώσει ότι η επιλογή είναι δική του, ότι δεν τον οδηγούν βίαια σε μια «λύση». Γιατί η υποχρεωτική θεραπεία ή η πίεση συχνά φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα.
Παράλληλα, πρέπει να ενθαρρυνθεί η ευθύνη προς τους άλλους. Ένα αγόρι μπορεί να μην κινδυνεύει το ίδιο, αλλά να γνωρίζει κάποιον φίλο που βυθίζεται στη μοναξιά ή που εμπλέκεται σε σκοτεινές διαδικτυακές παρέες. Να καταλάβει ότι το να μιλήσει γι’ αυτό δεν είναι προδοσία, αλλά ίσως μια πράξη που μπορεί να σώσει μια ζωή.
«Το βάρος της παρέμβασης δεν πρέπει να το σηκώσει μόνος του, αρκεί να ειδοποιήσει έναν ενήλικο που μπορεί να δράσει. Στο τέλος, το ζήτημα των εφήβων αγοριών είναι ένα ζήτημα συλλογικό, όχι ατομικό. Δεν αρκεί να ζητάμε από τους ίδιους να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους. Η κοινωνία πρέπει να δημιουργεί χώρους για υγιείς ανδρικές ταυτότητες, για ουσιαστική επικοινωνία, για εκπαίδευση που δεν σπρώχνει τα αγόρια στο περιθώριο αλλά τα εντάσσει δημιουργικά», τονίζει εμφατικά η αμερικανική εφημερίδα.
Το σχολείο, οι οικογένειες, τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης έχουν ρόλο να παίξουν στη διαμόρφωση ενός πλαισίου που θα μειώνει την αποξένωση και θα ενισχύει τη σύνδεση. Αν αφήσουμε τα αγόρια μόνα τους, θα συνεχίσουν να ψάχνουν απαντήσεις σε λάθος μέρη, σε ομάδες που τους προσφέρουν εύκολη ταυτότητα μέσα από οργή και μισαλλοδοξία.
Αντίθετα, αν τους δείξουμε ότι μπορούν να μιλήσουν χωρίς να κριθούν, ότι μπορούν να ακουστούν χωρίς να γελοιοποιηθούν, τότε υπάρχει ελπίδα να βρουν δρόμους δημιουργικούς και όχι καταστροφικούς.