Τα σημάδια της τάσης είναι διάσπαρτα: τηλεοπτικές εκπομπές που εξιδανικεύουν την περιπέτεια της τυχαίας διαδρομής και εκατοντάδες χιλιάδες αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα με το hashtag #hitchhiking.
Η εικόνα θα μπορούσε να είναι βγαλμένη από άλλη εποχή: ένας νεαρός στέκεται στην άκρη του δρόμου, σηκώνει τον αντίχειρα και περιμένει. Κανένα app, κανένα Google Maps, κανένα Uber στην άκρη του ορίζοντα - μόνο εκείνος, ένας δρόμος που χάνεται στο βάθος και η ελπίδα ότι ένας άγνωστος θα σταματήσει.
Το οτοστόπ, μια πρακτική που πολλοί πίστευαν πως είχε πεθάνει κάπου στα τέλη των ’80s, επιστρέφει σχεδόν αθόρυβα, μετατρέποντας τις άκρες των δρόμων σε περάσματα κοινωνικής (και όχι μόνο...) ανακάλυψης. Από βίντεο στο TikTok και φωτογραφίες στο Instagram μέχρι τηλεοπτικές εκπομπές που εξιδανικεύουν την περιπέτεια, το παλιό «σήκωμα του αντίχειρα» γίνεται ξανά σύμβολο μιας γενιάς που αναζητά κάτι περισσότερο από μετακίνηση: αναζητά εμπειρίες, τυχαιότητα, και, πάνω απ’ όλα, ανθρώπινη επαφή.
Η επιστροφή του οτοστόπ μοιάζει με ένα παράδοξο φαινόμενο σε έναν κόσμο όπου κάθε μετακίνηση μπορεί να αγοραστεί με ένα πάτημα στην οθόνη. Κι όμως, ολοένα και περισσότεροι νέοι άνθρωποι στρέφονται ξανά σε αυτή την αναλογική πρακτική: στέκονται στην άκρη του δρόμου, σηκώνουν τον αντίχειρα και ζητούν από έναν άγνωστο να τους πάει λίγο παρακάτω. Όχι μόνο για να μετακινηθούν, αλλά για να συναντήσουν ξανά την πραγματικότητα πρόσωπο με πρόσωπο, να δοκιμάσουν την εμπιστοσύνη, να θυμηθούν πώς είναι να μιλάς χωρίς φίλτρα και αλγόριθμους.
Τα σημάδια είναι διάσπαρτα
Τα σημάδια είναι διάσπαρτα: τηλεοπτικές εκπομπές που εξιδανικεύουν την περιπέτεια της τυχαίας διαδρομής, εκατοντάδες χιλιάδες αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα με το hashtag #hitchhiking, παρέες που πετούν τα smartphones για «χαζά» τηλέφωνα, φορτώνουν 35mm φιλμ στις παλιές μηχανές και απλώνουν χάρτες στο καπό ενός αυτοκινήτου. Όλα αυτά συνθέτουν μια μικρή, αλλά επίμονη αντεπίθεση απέναντι σε έναν ψηφιακό βίο που έχει γίνει υπερβολικά ευκολοδιάθετος και, εντέλει, αφόρητα κενός.
Η ανάγκη ή η τάση αυτή έχει, αναμφίβολα, και κοινωνικο-ιδεολογικό βάθος. Μια γενιά κουρασμένη να «πληρώνει» την προσοχή της σε κολοσσούς τεχνολογίας, αρχίζει να αποσύρεται από το «πάντα online». Κάποιοι μετακομίζουν σε βάρκες, άλλοι στήνουν συνεταιρισμούς στην ύπαιθρο, πολλοί κάνουν ψηφιακή αποτοξίνωση ή και διαγραφή.
«Σ’ αυτό το ρεύμα, το οτοστόπ λειτουργεί ως επέκταση μιας αναθεωρημένης σχέσης με τον χρόνο και τον κόσμο: ταξίδι όχι μόνο προς έναν προορισμό, αλλά προς μια συνάντηση. Όταν αφήνεις το κινητό στην άκρη, αναγκάζεσαι να ρωτήσεις, να εμπιστευτείς, να μιλήσεις, να ακούσεις. Η δεξιότητα της επαφής, ένας μυς που ατροφεί στην εποχή της ειδοποίησης, ξαναδουλεύεται στην άκρη του δρόμου», σημειώνει εμφατικά ο Observer.
Μίνι αυτοτελή διηγήματα δρόμου
Όσοι δοκιμάζουν την πρακτική σήμερα, περιγράφουν στο αναλυτικό άρθρο του βρετανικού ΜΜΕ διαδρομές που μοιάζουν με σειρά από μικρές νουβέλες, αυτοτελή μίνι διηγήματα δρόμου.
Στην Κορνουάλη, κάτω από τη βροχή, ένας ταξιδιώτης περιμένει μισή ώρα στο στηθαίο μιας διπλής λωρίδας. Τα βλέμματα είναι αδιάφορα, κάποια ειρωνικά κορναρίσματα περνούν σαν ψυχρό ρεύμα. Μετακινείται σ’ έναν πιο ήσυχο δρόμο και σχεδόν αμέσως τον παίρνει ένας υδραυλικός, ο Όλι, που του εξηγεί με ακλόνητη πεποίθηση ότι το νόημα της ζωής είναι το ψάρεμα. Τον αφήνει σ’ έναν κόλπο· πέντε λεπτά μετά, δύο γυναίκες καθ’ οδόν για θαλασσινό μπάνιο γιορτάζουν τρία χρόνια «καθαρές» από τις ναρκωτικές ουσίες και τον παίρνουν μαζί τους. Λίγο αργότερα ένας σέρφερ, ο Γούντι, που «πάντα σταματά για κάποιον που κάνει οτοστόπ», τον μεταφέρει σ’ έναν σταθμό εξυπηρέτησης, όπου ένας οδηγός φορτηγού προσφέρεται για μεγαλύτερη απόσταση, μέχρι τα περίχωρα του Μπρίστολ.
Σ’ ένα χωριό κοντά στο Μόνμαουθ, μια γιατρός, η Τζένι, σταματάει αν και αργεί στη δουλειά: είναι τα γενέθλια του γιου της. Θυμάται την ελευθερία των δικών της οτοστόπ στη Νέα Ζηλανδία. Μιλά για τα παιδιά που βλέπει στο ιατρείο: εξουθένωση, αϋπνία, κατάθλιψη, «νέοι άνθρωποι στις οθόνες τους μέχρι τις δύο και τρεις τη νύχτα, να τρέφονται με επιβλαβές περιεχόμενο».
Η κουβέντα φτάνει εκεί που δύσκολα φτάνει μια ειδοποίηση: τι μας κάνει η μόνιμη διασύνδεση, τι αξίζει να ανακτήσουμε από την προσοχή μας. Χωρίς τη συσκευή, συνειδητοποιεί ο ταξιδιώτης, το εμπόδιο της επαφής εξαφανίζεται. Η μικρή κουβέντα παρακάμπτεται ευκολότερα και η ευθεία ερώτηση - πού πας, ποιος είσαι - γίνεται πύλη για κάτι αληθινό.
Η αληθινή επαφή είναι ανάγκη
Η αληθινή επαφή δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη. Βρισκόμαστε μέσα σε επιδημίες μοναξιάς και ψυχικής κόπωσης. Εκθέσεις διεθνών οργανισμών καταγράφουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό εφήβων και νέων ενηλίκων δηλώνουν συχνά μόνοι· στο Ηνωμένο Βασίλειο η αυτοκτονία αποτελεί την κύρια αιτία θανάτου για άτομα κάτω των 35.
Η απουσία δεσμών από τον πραγματικό κόσμο τροφοδοτεί αυτό το κενό. Το οτοστόπ δεν είναι θεραπεία, είναι όμως ένας τρόπος να συναντάς, για λίγο, τις ζωές των άλλων και να επιτρέπεις στους άλλους να εισχωρούν στη δική σου. Όπως έγραψε πρόσφατα ένας δημοσιογράφος στο Atlantic, σε μια εποχή που οι συναντήσεις με ξένους «ρυθμίζονται αλγοριθμικά, η τυχαιότητα του οτοστόπ αποκτά ισχύ ακριβώς επειδή είναι σπάνια».
Το ζήτημα της ασφάλειας
Το ζήτημα της ασφάλειας, βέβαια, δεν εξαφανίζεται, απλώς αποκτά ρεαλιστικές διαστάσεις. Στα 1970s, μια μελέτη της Τροχαίας στην Καλιφόρνια κατέγραψε ότι σε εκτιμώμενα 5,2 εκατομμύρια διαδρομές οτοστόπ μέσα σε έξι μήνες, δύο ανθρωποκτονίες με θύματα οτοστόπερ άνοιξαν ως υποθέσεις: ένα απειροελάχιστο ποσοστό, της τάξης, περίπου, του 0,00004%. Σε ένα εκατομμύριο διαδρομές, 390 εγκλήματα με θύματα οτοστόπερ.
Τα σημερινά δεδομένα είναι πιο φτωχά - ίσως επειδή λιγότεροι άνθρωποι το κάνουν -, αλλά οι εμπειρίες πολλών ταξιδιωτών μιλούν για καλοσύνη, ενδιαφέρον, ανθρωπιά. Υπάρχουν και απλά πρωτόκολλα: όπως συμβουλεύει μια Σκωτσέζα με επιληψία που κάνει οτοστόπ καθημερινά από ανάγκη, «ο οτοστόπερ επιλέγει ποιος θα τον πάρει». Αποφεύγεις σπορ αυτοκίνητα και φιμέ τζάμια, λες «όχι, ευχαριστώ» αν κάτι σε ξενίζει· κι αν χρειαστεί, επικαλείσαι ασθένεια. Η ασφάλεια εδώ δεν είναι δεδομένη· είναι μια σειρά από μικρές, συνειδητές αποφάσεις.
Γιατί σταμάτησε το οτοστόπ;
Γιατί, όμως, σταμάτησε το οτοστόπ; Οι θεωρίες αφθονούν. Η υπερ-δραματοποίηση του κινδύνου από τα ΜΜΕ, οι ταινίες τρόμου που σφράγισαν στο φαντασιακό μας τον δολοφόνο με το αυτοκίνητο, η αύξηση της ιδιοκτησίας Ι.Χ. που αραιώνει τη συλλογικότητα της μετακίνησης, η πολιτισμική μετατόπιση προς την καχυποψία. Τίποτε από αυτά δεν είναι απόλυτα πειστικό μόνο του, αλλά όλα μαζί περιγράφουν μια κοινωνία που εκπαιδεύτηκε να φοβάται τον άγνωστο.
Αν όλα αυτά ακούγονται ρομαντικά, ίσως είναι. Αλλά δεν είναι αφελή. Το οτοστόπ δεν είναι λύση στα συστημικά προβλήματα ενός κράτους: δεν φτιάχνει τα άθλια δρομολόγια των αγροτικών λεωφορείων, δεν διορθώνει το κόστος των τρένων, δεν θεραπεύει τη μοναξιά με μια βόλτα. Προσφέρει, όμως, μια μικρή επαναδιαπραγμάτευση με τον κόσμο. Μας θυμίζει ότι ζούμε ανάμεσα σε ανθρώπους που μπορούν - και θέλουν - να βοηθήσουν.
Ίσως τελικά η «επιστροφή» του οτοστόπ να μην είναι απλώς μόδα, αλλά δείκτης μιας βαθύτερης λαχτάρας: να ξανακερδίσουμε την αβεβαιότητα ως σκηνικό ελευθερίας, να δεχτούμε ότι δεν ξέρουμε ποιος θα σταματήσει, πού θα βρεθούμε το βράδυ, ποια ιστορία θα κουβαλάμε αύριο.
Σ’ έναν κόσμο που μας υπόσχεται ασφάλεια μέσω ελέγχου, το οτοστόπ προσφέρει ασφάλεια μέσω σχέσης. Δεν είναι για όλους, δεν είναι πάντα ασφαλές, δεν είναι πάντα εύκολο. Είναι, όμως, ένας τρόπος να πεις στον εαυτό σου και στους άλλους: είμαι εδώ, στον δρόμο, διαθέσιμος για επικοινωνία.