Στο νότιο άκρο της Τουρκίας, το Χαφλέτι μαγνητίζει κάθε άνοιξη χιλιάδες επισκέπτες χάρη στο διάσημο kara gül - το «μαύρο τριαντάφυλλο».
Στην πλήρη άνθισή του αποκτά βαθύ, κόκκινο χρώμα, ενώ τα μπουμπούκια του μοιάζουν σχεδόν μαύρα. Οι ντόπιοι, ζουν καλλιεργώντας και πουλώντας αυτά τα σπάνια λουλούδια, τα οποία έχουν αποκτήσει σχεδόν μυθική διάσταση. Σειρές, μυθιστορήματα και αρώματα έχουν πάρει το όνομά τους από το μαύρο τριαντάφυλλο, που –σύμφωνα με τους κατοίκους– ευδοκιμεί αποκλειστικά στο Χαφλέτι.
Μαύρα τριαντάφυλλα - ή μήπως όχι;
Ο θρύλος λέει ότι το Χαφλέτι είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο όπου τα τριαντάφυλλα ανθίζουν σε τόσο σκούρο χρώμα.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, το χρώμα δεν είναι καθαρό μαύρο, αλλά μάλλον πολύ σκούρο κόκκινο. «Δεν πιστεύω ότι κανένα λεγόμενο μαύρο λουλούδι είναι πραγματικά μαύρο», τονίζει ο διεθνώς αναγνωρισμένος ειδικός στις τριανταφυλλιές, Μάικλ Μάριοτ. Ωστόσο, εξηγεί πως τα πολύ σκούρα κόκκινα μπορούν να φαίνονται μαύρα, ιδιαίτερα στο στάδιο του μπουμπουκιού, πριν ανοίξουν και γίνουν πιο ανοιχτά. Επιπλέον, όσο πιο σκούρο είναι το πέταλο, τόσο πιο εύκολα καίγεται στον ήλιο - πράγμα που σημαίνει ότι σε ηλιόλουστα κλίματα τα λουλούδια μπορεί να φαίνονται πιο σκούρα. Πιστεύεται ότι το σκούρο χρώμα οφείλεται στις ιδιαίτερες συνθήκες του εδάφους του Χαφλέτι.
Ο θρύλος πίσω από το «μαύρο τριαντάφυλλο»
Η γοητεία του μαύρου τριαντάφυλλου στο Χαφλέτι συνοδεύεται από θρύλους που περνούν από γενιά σε γενιά. Ένας από αυτούς μιλά για τον Αντίρ, τον ξακουστό αρχιτέκτονα που φέρεται να έχτισε το τζαμί της πόλης. Η εγγονή του, η όμορφη Βαρτούχι, καλλιεργούσε τα ωραιότερα τριαντάφυλλα της περιοχής και ερωτεύτηκε τον Φιράτ, ένα ορφανό αγόρι από την απέναντι όχθη του Ευφράτη. Ο παππούς της, όμως, απαγόρευσε τη σχέση τους και το ζευγάρι, απελπισμένο, βούτηξε στα νερά του ποταμού για να βρει μαζί τον θάνατο. Από τότε, λέει ο θρύλος, όλα τα τριαντάφυλλα του Χαφλέτι άλλαξαν χρώμα και άνθισαν «μαύρα» αντί για κόκκινα, ως αιώνιο σημάδι του άδοξου έρωτά τους.
Μια άλλη εκδοχή, είναι ακόμη πιο σκοτεινή. Σύμφωνα με αυτήν, το μαύρο τριαντάφυλλο ανήκει στον ίδιο τον Διάβολο, ο οποίος, εξοργισμένος από τη δολοφονία ενός αθώου κοριτσιού, αποφάσισε πως το λουλούδι θα ανθίζει μόνο στο μέρος όπου εκείνη πέθανε - για πάντα σύμβολο λύπης, εκδίκησης και τραγικού πάθους.
Μια πόλη μισοβυθισμένη
Πίσω από τη γραφική εικόνα με τα πέτρινα σπίτια και τα τιρκουάζ νερά του Ευφράτη κρύβεται μια διαφορετική ιστορία. Το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς πόλης βυθίστηκε το 2001 λόγω ενός κρατικού έργου, του μεγάλου φράγματος Μπιρετσίκ, που άλλαξε ριζικά το τοπίο και τη ζωή των κατοίκων. Το φράγμα κόστισε σε χιλιάδες ανθρώπους τα σπίτια και τα προς το ζην. Η πόλη χωρίστηκε σε «Νέο» και «Παλαιό» Χαφλέτι, με τους παλιούς να θυμούνται τις εποχές που η κοιλάδα ήταν γεμάτη κήπους, ζώα και καλλιέργειες.
Σήμερα, τα απομεινάρια του παλιού Χαφλέτι φαίνονται μόνο μέσα από τις βόλτες με βάρκα: ο μιναρές ενός τζαμιού ξεπροβάλλει από το νερό, ενώ οι υπόλοιπες στέγες και οι τοίχοι βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια. «Τώρα όλα είναι μπετόν, τα χρυσαφένια τοπία χάθηκαν», λέει με νοσταλγία ένας κάτοικος της περιοχής, ο Σαλίχ Αϊμπέκ.
Η ιστορία που μένει στο περιθώριο
Οι ηλικιωμένοι του Χαφλέτι δεν θυμούνται μόνο τη ζωή πριν από το φράγμα. Μιλούν και για μια παλιότερη ιστορία, όταν Αρμένιοι μάστορες και έμποροι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της πόλης. Το τζαμί της παλιάς πόλης, όπως λένε, χτίστηκε τον 19ο αιώνα από Αρμένιο αρχιτέκτονα - μια ανάμνηση που παραπέμπει και στη γενοκτονία του 1915-1917, η οποία αφάνισε τις αρμενικές κοινότητες της περιοχής.
Ο τουρισμός και οι αντιθέσεις
Τα τελευταία χρόνια, τα μαύρα τριαντάφυλλα και η εικόνα του βυθισμένου τζαμιού έκαναν το Χαφλέτι τουριστικό hotspot. Μαγνητάκια, γλάστρες και αρώματα με άρωμα «μαύρου τριαντάφυλλου» γεμίζουν τους πάγκους των μικροπωλητών. Όμως οι παλιότεροι, βλέπουν αυτή την ανάπτυξη με επιφύλαξη. «Κάποτε οι άνθρωποι ζούσαν από τα κτήματά τους, σήμερα λίγες οικογένειες συντηρούνται από τον τουρισμό», λέει δείχνοντας τις ξεραμένες πλαγιές της κοιλάδας.
Ένα στολίδι με βαριά μνήμη
Σήμερα, οι επισκέπτες συρρέουν στην «βυθισμένη πόλη» για να περιηγηθούν με βάρκα, τζετ σκι ή ακόμα και flyboard ανάμεσα στα μισοβυθισμένα κτίρια. Η κατάδυση στο Χαφλέτι έχει επίσης εξελιχθεί σε αγαπημένη τουριστική δραστηριότητα, χάρη στην Σαχίκα Ερτζουμέν, την Τουρκάλα παγκόσμια ρεκορντγούμαν στην ελεύθερη κατάδυση, η οποία βούτηξε στην περιοχή το 2020 για να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο σχετικά με τη ρύπανση από πλαστικά.
Καθώς οι τουρίστες απολαμβάνουν την εικόνα μιας γραφικής «πόλης-φάντασμα» και τις μυρωδιές των μαύρων τριαντάφυλλων, οι παλιές γενιές θυμούνται τις χαμένες καλλιέργειες, τις πλημμυρισμένες γειτονιές και τις σκιές της ιστορίας. «Σε λίγες ώρες που έρχονται οι τουρίστες, δεν μπορείς να μάθεις την αληθινή ιστορία αυτού του τόπου», λέει ο Αντνάν, «εμείς ζήσαμε και την καλή και την κακή της πλευρά».
Με πληροφορίες από CNN και Atlas Obscura