Σε μια εποχή που τα σύγχρονα κρουαζιερόπλοια ταξιδεύουν πολύ πιο αργά για λόγους κόστους και κατανάλωσης καυσίμων, το SS United States μοιάζει σχεδόν με θρύλο από μια άλλη τεχνολογική εποχή.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ατλαντικός έμοιαζε με σκηνή θεάτρου όπου τα πιο εντυπωσιακά υπερωκεάνια συναγωνίζονταν σε χλιδή και ταχύτητα.
Ανάμεσά τους όμως υπήρχε ένα πλοίο που δεν ήταν απλώς ακόμη ένα «βασιλιάς των θαλασσών», αλλά μια μηχανή σχεδιασμένη να σπάει κάθε προηγούμενο όριο: το SS United States.
Το ρεκόρ του κρατάει μέχρι και σήμερα
Όταν ξεκίνησε το παρθενικό του ταξίδι από τη Νέα Υόρκη προς τη Χάβρη τον Ιούλιο του 1952, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι μέσα σε τρεις ημέρες, 10 ώρες και 40 λεπτά θα είχε ξαναγράψει την ιστορία των υπερωκεανίων. Με μέση ταχύτητα 35,59 κόμβων – περίπου 41 μίλια την ώρα – κέρδισε το περίφημο Blue Riband, τον «τίτλο» για την ταχύτερη εμπορική διέλευση του Ατλαντικού, και κράτησε αυτό το ρεκόρ για πάνω από 70 χρόνια, μέχρι και σήμερα. Σε μια εποχή που τα σύγχρονα κρουαζιερόπλοια ταξιδεύουν πολύ πιο αργά για λόγους κόστους και κατανάλωσης καυσίμων, το SS United States μοιάζει σχεδόν με θρύλο από μια άλλη τεχνολογική εποχή.
Προϊόν ενός σχεδόν μυστικού προγράμματος
Το πλοίο δεν ήταν όμως μόνο γρήγορο. Ήταν προϊόν ενός σχεδόν μυστικού προγράμματος, στο σταυροδρόμι ανάμεσα σε εμπορική ναυτιλία και στρατιωτική στρατηγική. Χτισμένο στα ναυπηγεία Newport News στη Βιρτζίνια, το πλοίο προέκυψε από στενή συνεργασία της εταιρείας United States Lines με το αμερικανικό Ναυτικό.
Τα δύο τρίτα από τα 78 εκατομμύρια δολάρια του κόστους κατασκευής καλύφθηκαν από το Πεντάγωνο, με αντάλλαγμα τη δυνατότητα άμεσης επίταξης σε περίπτωση πολέμου: το υπερωκεάνιο μπορούσε να μετατραπεί σε νοσοκομειακό ή σε μεταγωγικό ικανό να μεταφέρει μια ολόκληρη μεραρχία – 14.400 στρατιώτες – σε απόσταση 10.000 μιλίων χωρίς ανεφοδιασμό.
Η πολεμική αυτή χρήση δεν χρειάστηκε ποτέ, αν και το πλοίο βρέθηκε σε επιφυλακή κατά την κρίση της Κούβας το 1962. Ακόμη και η τελική του ταχύτητα στις δοκιμές – 38,32 κόμβοι, περίπου 44 μίλια την ώρα – κρατήθηκε μυστική, θεωρούμενη στρατιωτικό απόρρητο.
Ένα πείραμα απόλυτης μηχανικής
Ο σχεδιαστής του, ο θρυλικός Γουίλιαμ Φράνσις Γκιμπς, αντιμετώπισε το SS United States σαν πείραμα απόλυτης μηχανικής. Η γάστρα του, μήκους 990 ποδιών, χαμηλή και επιμηκυμένη, με πλάτος προσαρμοσμένο ώστε να περνά από τη Διώρυγα του Παναμά, έδινε την εικόνα ενός μεταλλικού «αιλουροειδούς» του Ατλαντικού.
Οι δύο εντυπωσιακές «φτερωτές» καμινάδες ύψους 20 μέτρων, βαμμένες σε κόκκινο, λευκό και μπλε, το μετέτρεπαν σε κίνηση εθνικού συμβόλου. Για να μειώσει το βάρος, ο Γκιμπς συνδύασε μια υπερκατασκευή από αλουμίνιο με γάστρα από χάλυβα πάχους 5 εκατοστών, ποιότητας πολεμικού πλοίου.
Κυριαρχική του εμμονή ήταν η πυρασφάλεια: σχεδόν καθόλου ξύλο δεν χρησιμοποιήθηκε ούτε στην κατασκευή ούτε στη διακόσμηση, κάτι πρωτοφανές για επιβατηγό πλοίο εκείνης της εποχής. Τα οκτώ του λεβητοστάσια και οι τέσσερις γιγάντιοι ατμοστρόβιλοι ήταν οι ισχυρότεροι που είχαν τοποθετηθεί ποτέ σε εμπορικό σκάφος, ενώ ο συνδυασμός τετραπτερυγίων και πενταπτερυγίων προπελών – άλλο ένα καλά φυλαγμένο μυστικό του Ψυχρού Πολέμου – συνέβαλε στην ασύλληπτη επιτάχυνσή του.
Ένα θαλάσσιο σκηνικό της μεταπολεμικής αμερικανικής λάμψης
Στην επιφάνεια, όμως, το SS United States δεν ήταν απλώς μια μηχανή ταχύτητας. Ήταν και ένα θαλάσσιο σκηνικό της μεταπολεμικής αμερικανικής λάμψης. Κατά τη δεκαετία του ’50 και τις αρχές του ’60 φιλοξένησε στο κατάστρωμα και τις σουίτες του σχεδόν κάθε μεγάλο όνομα της εποχής: από τον Μάρλον Μπράντο, την Κοκό Σανέλ, την Τζούντι Γκάρλαντ και τον Γκάρι Κούπερ, έως τη Μέριλιν Μονρόε, τον Γουόλτ Ντίσνεϊ, τον Σον Κόνερι, τον Τζον Γουέιν και τον Τζον Φ. Κένεντι.
Με χωρητικότητα σχεδόν 2.000 επιβατών σε τρεις διακριτές θέσεις – πρώτης, καμπίνας και τουριστικής – ενσάρκωσε ταυτόχρονα την υπόσχεση της δημοκρατικής κινητικότητας και την πραγματικότητα της ταξικής διαστρωμάτωσης.
Η διακόσμηση, μοντέρνα για τα μέτρα της εποχής, με μαύρο λινόλεουμ και λευκούς τοίχους, ενθουσίασε όσους ήθελαν «νεωτερισμό» αλλά απογοήτευσε εκείνους που νοσταλγούσαν την ξύλινη πολυτέλεια των ευρωπαϊκών «βασιλισσών». Δεν έλειψαν οι κακεντρεχείς κριτικές που παρομοίαζαν το εσωτερικό με πολεμικό πλοίο ή το χαρακτήριζαν «βαρετό ξενοδοχείο Σέρατον».
Παρά τις αισθητικές διαφωνίες, το πλοίο υπήρξε το απόλυτο εργαλείο ταχείας υπερατλαντικής μεταφοράς. Για 17 χρόνια εκτέλεσε δρομολόγια Νέα Υόρκη – Χάβρη – Σαουθάμπτον (και κατά διαστήματα προς και από το Μπρέμερχαφεν) μέσα σε πέντε νύχτες, με επιχειρησιακή ταχύτητα 30–32 κόμβων.
Ακριβό απομεινάρι μιας εποχής που τελείωνε
Τον Σεπτέμβριο του 1958 σημείωσε το εκατομμυριοστό ναυτικό μίλι του, ενώ τους χειμώνες εκτελούσε κρουαζιέρες προς Νότια Αμερική, Αφρική και Ευρώπη. Όμως την ίδια χρονιά, στον ουρανό εμφανίστηκε ο πραγματικός αντίπαλός του: το Boeing 707.
Τα πρώτα τζετ, με ταχύτητες έξι φορές μεγαλύτερες και δυνατότητα μεταφοράς πάνω από 180 επιβατών, άλλαξαν οριστικά την ισορροπία. Σε λίγα χρόνια, το υπερωκεάνιο θα έμοιαζε, όσο εντυπωσιακό κι αν ήταν, με βαρύ, ακριβό απομεινάρι μιας εποχής που τελείωνε.
Η οικονομική κατάρρευση της United States Lines το 1969 σήμανε και το τέλος των ταξιδιών. Το δρομολόγιο 400 ήταν και το τελευταίο του. Το πλοίο παροπλίστηκε στο ναυπηγείο όπου είχε γεννηθεί, στη Βιρτζίνια, και ξεκίνησε μια μακρά, σχεδόν θλιβερή οδύσσεια.
Το 1978 το Ναυτικό το έκρινε πλέον άχρηστο στρατιωτικά και το έβγαλε προς πώληση. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η «Big U», όπως την αποκαλούσαν οι θαυμαστές της, πέρασε από χέρια σε χέρια: επιχειρηματίες που ονειρεύονταν ξενοδοχεία, πλωτά πανεπιστήμια, γραμμές κρουαζιέρας στα νησιά της Χαβάης. Κανένα σχέδιο δεν κατάφερε να ξεπεράσει το εμπόδιο του κόστους αναστήλωσης, που ανερχόταν σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια.
Το πλοίο ρυμουλκήθηκε μέχρι την Τουρκία και την Ουκρανία για απομάκρυνση αμιάντου στις αρχές της δεκαετίας του ’90, επέστρεψε γυμνό και πληγωμένο στον ποταμό Ντέλαγουερ στη Φιλαδέλφεια, και παρέμεινε εκεί δεμένο, σκουριάζοντας αργά, για σχεδόν τρεις δεκαετίες.
«Εξορίστηκε» από την προβλήτα της Φιλαδέλφεια
Η ίδρυση του SS United States Conservancy το 2009 και η εκστρατεία «Save Our Ship» γέννησαν την ελπίδα ότι το πλοίο θα γλίτωνε την κατάληξη στο διαλυτήριο. Μια γενναία δωρεά 5,8 εκατομμυρίων δολαρίων το 2010 επέτρεψε την αγορά του από τον οργανισμό, και για λίγο φάνηκε πως ίσως μεταμορφωνόταν σε μουσείο ή πλωτό ξενοδοχείο, όπως η Queen Mary στο Λονγκ Μπιτς ή η QE2 στο Ντουμπάι.
Όμως τα ενοίκια της θέσης, το τεράστιο κόστος συντήρησης και το αδιέξοδο στην ανεύρεση βιώσιμου επιχειρηματικού μοντέλου σφράγισαν τη μοίρα του. Το 2024, μετά από διαμάχη για τα ενοίκια, το πλοίο ουσιαστικά «εξορίστηκε» από την προβλήτα της Φιλαδέλφεια.
Η τελική λύση ήρθε όχι ως θρίαμβος σωτηρίας αλλά ως συμβιβασμός με την πραγματικότητα. Η κομητεία Οκαλούσα στη Φλόριντα αγόρασε το πλοίο για 10,1 εκατομμύρια δολάρια, με μοναδικό σκοπό να το βυθίσει στον Κόλπο του Μεξικού, 23 μίλια νοτιότερα της ακτογραμμής, ως τεχνητό ύφαλο.
Χωρίς τις εμβληματικές καμινάδες του, απογυμνωμένο από τα σύμβολα που το έκαναν κάποτε «ναυαρχίδα της Αμερικής», το SS United States προετοιμάζεται για το τελευταίο ταξίδι του – ένα ελεγχόμενο βύθισμα, που θα καταγραφεί σε ζωντανά υποβρύχια πλάνα. Εκεί όπου κάποτε έτρεχε σχεδόν διπλάσια γρήγορα από τα σημερινά κρουαζιερόπλοια, τώρα θα σταθεί ακίνητο, σκελετός από χάλυβα που θα γίνει καταφύγιο για κοράλλια, ψάρια και δύτες.
Ίσως να υπάρχει κάποια ειρωνική δικαιοσύνη σε αυτή την κατάληξη. Το πιο γρήγορο υπερωκεάνιο που χτίστηκε ποτέ, σύμβολο της ανθρώπινης φιλοδοξίας να δαμάσει ταχύτητα, φωτιά και ωκεανό, θα περάσει την αιωνιότητα ως αργός, σιωπηλός ύφαλος.
Από εθνικό καμάρι, θα μετατραπεί σε βιολογικό θύλακα. Από μηχανή που χώριζε τις ηπείρους σε τρεις μέρες, θα γίνει γέφυρα για ένα νέο, υποθαλάσσιο οικοσύστημα. Κι ίσως, κάπου ανάμεσα στις σκουριές και τα κοχύλια, να επιβιώνει ακόμη η μνήμη μιας εποχής όπου οι άνθρωποι πίστευαν ότι η ταχύτητα μπορούσε να νικήσει τον ωκεανό – πριν συνειδητοποιήσουν ότι, στο τέλος, πάντα κερδίζει η θάλασσα.