Μια θρυλική φωτογραφία που ξεπέρασε τα όρια της στιγμής και απέκτησε σχεδόν... μυθολογική σημασία στη λαϊκή και ποπ κουλτούρα.
Το 1957, σε ένα δείπνο στο εστιατόριο Romanoff’s του Μπέβερλι Χιλς, ο φωτογραφικός φακός απαθανάτισε μια στιγμή που έμελλε να γραφτεί στην ιστορία του Χόλιγουντ (Παλιού και Νέου): η Sophia Loren, Ιταλίδα σταρ του κινηματογράφου, ρίχνει ένα διακριτικά επικριτικό βλέμμα στο πληθωρικό ντεκολτέ της Jayne Mansfield, της «ανταγωνίστριας» της Marilyn Monroe. Η φωτογραφία αυτή, αν και τραβήχτηκε σε ένα κοινωνικό γεγονός, ξεπέρασε τα όρια της στιγμής και απέκτησε σχεδόν μυθολογική σημασία στη λαϊκή και ποπ κουλτούρα.
Η εικόνα αποτυπώνει τις δύο ηθοποιούς καθισμένες δίπλα-δίπλα. Η Loren, με ένα κομψό φόρεμα και αέρα βασίλισσας, κοιτάζει με εμφανή επιφυλακτικότητα το γενναιόδωρο ντεκολτέ της Mansfield, η οποία φοράει ένα αποκαλυπτικό φόρεμα που μοιάζει να δυσκολεύεται να συγκρατήσει το στήθος της. Η έκφραση της Loren συνδυάζει την περιέργεια, τον δισταγμό, και ίσως μια δόση αποδοκιμασίας — στοιχείο που κατέστησε τη φωτογραφία τόσο εμβληματική.
«Η Τζέιν ήξερε ακριβώς τι έκανε»
Εκείνη τη νύχτα το Romanoff's στο Μπέβερλι Χιλς ήταν πακτωμένο με όλους τους σπουδαίους σταρ της εποχής. Η πολυτελής δεξίωση που διοργάνωνε η Paramount Studios ήταν γεμάτη με μερικούς από τους μεγαλύτερους αστέρες του Χόλιγουντ της εποχής, από την Μπάρμπαρα Στάνγουικ και τον Μοντγκόμερι Κλιφτ μέχρι τον Γκάρι Κούπερ και τη Σέλι Γουίντερς.
Σύμφωνα με την Eve Golden, συγγραφέα του βιβλίου «Jayne Mansfield: The Girl Couldn't Help It», η Μάνσφιλντ ήθελε να βεβαιωθεί ότι όλα τα βλέμματα θα ήταν στραμμένα πάνω της. Έχοντας υπογράψει επταετές συμβόλαιο με την Warner Bros. τον Φεβρουάριο του 1955, η τότε 24χρονη ξανθιά πρώην Playmate του Playboy θεωρούνταν ανταγωνίστρια της Μέριλιν Μονρόε, η οποία «προκαλούσε προβλήματα» στην 20th Century Fox, όπως λέει η Golden μιλώντας προ ημερών στο BBC.
Με διαφορά μόλις οκτώ μηνών μεταξύ τους, η τεράστια επιτυχία των ταινιών The Girl Can't Help It (1956) και Will Success Spoil Rock Hunter? (1957) καθιέρωσε γρήγορα τη Μάνσφιλντ ως σταρ.
Από την άλη πλευρά, η Σοφία Λόρεν ήταν μόλις 22 ετών όταν έφτασε στο Χόλιγουντ. Γεννημένη και μεγαλωμένη στην Ιταλία υπό το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, η Λόρεν συμμετείχε σε διαγωνισμούς ομορφιάς ως έφηβη, όπου γνώρισε τον μελλοντικό σύζυγό της, τον παραγωγό ταινιών Κάρλο Πόντι, πριν εγγραφεί στην εθνική σχολή κινηματογράφου της Ιταλίας. Ο Πόντι παρήγαγε πολλές από τις πρώτες ταινίες της. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιταλία κατακλύστηκε από παραγωγές του Χόλιγουντ, καθώς τα στούντιο εκμεταλλεύτηκαν τα χαμηλότερα κόστη παραγωγής της χώρας.
Μετά την επιτυχία των ταινιών «Aida» το 1953 και «The Gold of Naples» το 1954, που προβλήθηκαν στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών της ίδιας χρονιάς, η Paramount υπέγραψε συμβόλαιο με τη Λόρεν, στοιχηματίζοντας ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει τα βήματα των Ευρωπαίων ομολόγων της, Λέσλι Καρόν, Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Μάρλεν Ντίτριχ.
Τον Απρίλιο του 1957, ήρθε η ώρα για τη Λόρεν να κάνει το ντεμπούτο της ανάμεσα στην ελίτ του Χόλιγουντ στο Romanoff's. Έκατσε στην θέση της, ελαφρώς «ψαρωμένη» και κατόπιν μπήκε στην αίθουσα η Μάνσφιλντ καλυμμένη με ένα τεράστιο γούνινο παλτό. Όταν το έβγαλε, φορούσε ένα σατέν φόρεμα με βαθύ ντεκολτέ και ανοιχτή πλάτη, που ήξερε ότι θα τραβήξει την προσοχή όλων των παρευρισκόμενων - και ιδιαίτερα των φωτογράφων.
«Περπάτησε αργά και κάθισε ακριβώς δίπλα στη Σοφία Λόρεν», λέει η Γκόλντεν. «Ήταν σίγουρα προμελετημένο. Η Τζέιν ήξερε ακριβώς τι έκανε». Οι φωτογράφοι Ντέλμαρ Γουάτσον και Τζο Σέρε φωτογράφισαν τη Λόρεν και τη Μάνσφιλντ δίπλα-δίπλα. Όμως, ενώ η Μάνσφιλντ κοίταζε κατευθείαν στον φακό, η Λόρεν φωτογραφήθηκε με το πιο διάσημο πλάγιο βλέμμα στην ιστορία του Χόλιγουντ, κοιτάζοντας - λένε κάποιοι - με ελαφρά μνησικακία (;) το ντεκολτέ της συναδέλφου της.
Η χρονική και κοινωνική συγκυρία
Η δεκαετία του 1950 ήταν μια εποχή έντονης σεμνοτυφίας αλλά και ανερχόμενης απελευθέρωσης, ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Χόλιγουντ έπαιζε με τα όρια της πρόκλησης, μέσα από την εικόνα σεξουαλικά απελευθερωμένων γυναικών που όμως έπρεπε να τηρούν και κάποιο “πρόσωπο” αξιοπρέπειας. Η Jayne Mansfield υπήρξε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της εποχής: εντυπωσιακή, πληθωρική, με έντονο σεξ απίλ και τάση για δημοσιότητα, επιδίωκε να προκαλεί με την εμφάνισή της. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, η τέλεια απάντηση στη Marilyn Monroe – πιο τολμηρή, πιο επιθετική στην προβολή της σεξουαλικότητάς της.
Η Sophia Loren, από την άλλη, είχε μια διαφορετική πορεία. Ήταν ήδη σταρ στην Ευρώπη και μόλις είχε ξεκινήσει να γίνεται γνωστή στην Αμερική. Εκτός από την εμφανή ομορφιά της, είχε και την εικόνα της "αληθινής" ηθοποιού, μιας γυναίκας με πάθος, μεσογειακή φλόγα και αυτοσυγκράτηση. Η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο αυτές παρουσίες – η επιτήδευση της Mansfield απέναντι στη φυσική κομψότητα της Loren – αποτυπώνεται με τρόπο σχεδόν θεατρικό στη διάσημη φωτογραφία.
Η αφήγηση πίσω από τη στιγμή
Όπως έχει αποκαλύψει η ίδια η Loren σε συνεντεύξεις, το δείπνο δόθηκε προς τιμήν της, με αφορμή την έλευσή της στο Χόλιγουντ. Η Mansfield εμφανίστηκε απρόσκλητη, φτάνοντας καθυστερημένα, με πρόθεση –όπως φαίνεται– να τραβήξει όλη την προσοχή. Πράγματι, μόλις κάθισε δίπλα στη Loren, όλα τα βλέμματα στράφηκαν πάνω της – και φυσικά στο ντεκολτέ της, που απειλούσε κυριολεκτικά να αποκαλύψει τα πάντα.
Εξήντα οκτώ χρόνια αργότερα, εξακολουθεί να είναι μια από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες στην ιστορία του Χόλιγουντ. Η Heidi Klum, η Anna Nicole Smith, η Sydney Sweeney και η Maude Apatow, η Sophia Vergara και η Julie Bowen την έχουν όλες τους αναπαράγει.
Η φωτογραφία έχει μείνει στην ιστορία επειδή παρουσιάζει τη Loren και τη Mansfield ως αντίθετα άκρα, συμβολίζοντας την κομψότητα έναντι της υπερβολικότητας. Την Ευρώπη έναντι της Αμερικής. Τις μελαχρινές έναντι των ξανθών. «Είναι σχεδόν σαν να ντύθηκαν σκόπιμα για να δημιουργήσουν αντίθεση», αναφέρει το BBC.
Η μακρά κληρονομιά της φωτογραφίας
Ωστόσο, η παρατεταμένη δημοτικότητα της εικόνας έχει και ανησυχητικές επιπτώσεις. Υπογραμμίζει την τάση των ΜΜΕ να υπερβάλλουν τη γυναικεία αντιζηλία, προωθώντας το επιβλαβές στερεότυπο ότι οι γυναίκες βρίσκονται πάντα σε ανταγωνισμό. Στην πραγματικότητα, αυτή ήταν η μόνη φορά που συναντήθηκαν, και η Λόρεν ίσως ανησυχούσε ότι η Μάνσφιλντ επρόκειτο να έχει ένα ατύχημα με τα ρούχα της μπροστά στον Τύπο.
Σε μια συνέντευξη του 2014 στο Entertainment Weekly η Loren θυμήθηκε: «Κοιτάξτε τη φωτογραφία. Πού είναι τα μάτια μου; Κοιτάζω τις ρώγες της γιατί φοβάμαι ότι θα πέσουν στο πιάτο μου. Στο πρόσωπό μου μπορείτε να δείτε τον φόβο. Είμαι τόσο τρομαγμένη ότι όλα τα ρούχα της θα εκραγούν – μπουμ! – και θα χυθούν πάνω στο τραπέζι».
Στο νέο ντοκιμαντέρ της «My Mom Jayne», η κόρη της Μάνσφιλντ, επίσης ηθοποιός Μαρίσκα Χάργκιταϊ, εξερευνά την καριέρα της ηθοποιού σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει τη μητέρα που σχεδόν δεν γνώρισε. Μιλώντας στο Vanity Fair, η Χάργιταϊ παραδέχεται ότι ως νεαρή είχε πρόβλημα με τη φωτογραφία. «Ήταν δύσκολο. Το να βλέπεις μια άλλη γυναίκα να κοιτάζει έτσι τη μαμά σου ήταν βασανιστικό για μένα ως μικρό κορίτσι».
Στο ντοκιμαντέρ, η Χάργκιταϊ παραδέχεται ότι αποφάσισε να γίνει μια διαφορετική ηθοποιός με διαφορετική εικόνα από τη μητέρα της, της οποίας τις δυσκολίες στην καριέρα ήθελε να αποφύγει. Σήμερα, σε ηλικία 61 ετών, η ηθοποιός της σειράς «Law & Order: Special Victims Unit» μιλάει για την μητέρα της με θαυμασμό: μια γυναίκα που έπαιζε βιολί και πιάνο, μιλούσε τρεις γλώσσες και την οποία το περιοδικό Life χαρακτήρισε «την πιο έξυπνη ξανθιά του Μπρόντγουεϊ».
Το 1962, λίγο μετά το θάνατο της Μονρόε, η Μάνσφιλντ απολύθηκε από τη Fox, μετά από τρία χρόνια κακών επιδόσεων στο box office. Ξαφνικά, λέει η Γκόλντεν, με «ένα τεράστιο σπίτι να πληρώνει και τρία παιδιά», η Μάνσφιλντ άρχισε να ανοίγει σούπερ μάρκετ και βενζινάδικα για να συντηρήσει την οικογένειά της. Η Γκόλντεν πιστεύει ότι οι φιλοδοξίες της Μάνσφιλντ για μια χολιγουντιανή καριέρα ναυάγησαν επειδή, ενώ «ήξερε πού ήθελε να φτάσει, δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το πώς να το πετύχει. Χρειαζόταν πραγματικά έναν ισχυρό και έξυπνο μάνατζερ».
Εν τω μεταξύ, η Λόρεν μπόρεσε να στραφεί στον βραβευμένο με Όσκαρ παραγωγό Κάρλο Πόντι για συμβουλές. Η Λόρεν ήταν τόσο έξυπνη στο να χειρίζεται την κινηματογραφική της καριέρα που κατάφερε να συνδυάσει ταινίες του Χόλιγουντ και της Ιταλίας, παραμένοντας δημοφιλής για σχεδόν 70 χρόνια.
Όχι μόνο η φήμη της Μάνσφιλντ ξεθώριασε, αλλά η ζωή της έληξε με τραγικό τρόπο καθώς σκοτώθηκεσε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα στις 29 Ιουνίου 1967, σε ηλικία 34 ετών, οδηγώντας από μια βραδινή εμφάνιση σε ένα κλαμπ στο Μισισιπή προς μια μεσημεριανή ραδιοφωνική συνέντευξη στη Νέα Ορλεάνη.
Η πολιτισμική σημασία της φωτογραφίας
Η φωτογραφία αυτή έχει αναλυθεί εκτενώς από ιστορικούς της τέχνης, φεμινίστριες και θεωρητικούς του κινηματογράφου. Από τη μία, αποτελεί μια εικόνα γυναικείας αντιπαλότητας, γεμάτη υπονοούμενα για ζήλια, κοινωνική σύγκριση και πρότυπα θηλυκότητας. Από την άλλη, είναι και μια αντανάκλαση της εποχής – του πώς η γυναικεία σεξουαλικότητα μετατρεπόταν σε εργαλείο δημοσιότητας, αλλά και σε αντικείμενο ελέγχου.
Ο τρόπος με τον οποίο η Sophia Loren διαχειρίστηκε αυτή τη στιγμή, ακόμα και δεκαετίες μετά, αποκαλύπτει και το προσωπικό της ήθος. Δεν επέτρεψε ποτέ να καλλιεργηθεί αντιπαλότητα ανάμεσα στις δυο γυναίκες με όρους «καλής και κακής». Η Mansfield, άλλωστε, πέθανε πρόωρα το 1967, αφήνοντας πίσω της μια πολυσυζητημένη καριέρα, γεμάτη προκλήσεις αλλά και τραγικές διαστάσεις.
Η εν λόγω φωτογραφία έχει αναπαραχθεί, σατιριστεί, αναδημιουργηθεί σε ταινίες, σειρές, ακόμα και κόμικς. Έχει γίνει σύμβολο για τη σχέση των μέσων με τις γυναίκες: πώς τις εκθέτουν, πώς τις συγκρίνουν, πώς τις τοποθετούν σε ρόλους χωρίς απαραίτητα να λαμβάνουν υπόψη την προσωπικότητα ή την πρόθεσή τους. Η Sophia Loren δεν ήθελε να μπει σε αυτό το «παιχνίδι», και ίσως γι’ αυτό η αντίδρασή της – ένα απλό, ανθρώπινο βλέμμα – αποτυπώθηκε ως μια ήρεμη μορφή αντίστασης.
Σήμερα, η εικόνα λειτουργεί και ως ένα είδος υπενθύμισης: ότι ακόμα και στο Χόλιγουντ, όπου όλα φαίνονται λαμπερά, οι σχέσεις εξουσίας, οι κοινωνικές προσδοκίες και τα στερεότυπα δεν παύουν να υπάρχουν. Η στιγμή εκείνη, παγωμένη στο χρόνο, ξεπερνά την πικάντικη διάσταση και αποκτά σχεδόν συμβολικό χαρακτήρα.