Η μετεωρική άνοδος της μαφίας καυσίμων στη Βραζιλία και οι καλολαδωμένες «μηχανές» ξεπλύματος χρήματος των χιλιάδων βενζινάδικων.
Η ομοσπονδιακή αστυνομία της Βραζιλίας αποκάλυψε πρόσφατα ένα εγκληματικό δίκτυο που είχε διεισδύσει στις αλυσίδες διανομής καυσίμων της χώρας. Αυτά που φαινόταν ως συνηθισμένα βενζινάδικα ήταν, στην πραγματικότητα, φυλάκια ενός τεράστιου μηχανισμού ξεπλύματος χρήματος. Σύμφωνα με τον υπουργό Δικαιοσύνης Ρικάρντο Λεβαντόφσκι, περισσότερα από 1.000 πρατήρια καυσίμων σε ολόκληρη τη χώρα εποπτεύονταν από οργανωμένα εγκληματικά συνδικάτα.
Η υπόθεση περιπλέχθηκε όταν η αστυνομία της πολιτείας του Ρίο ντε Τζανέιρο εξαπέλυσε επιδρομές εναντίον της λεγόμενης «μαφίας των καυσίμων», εξαρθρώνοντας ένα κύκλωμα που πωλούσε εκατομμύρια λίτρα νοθευμένων καυσίμων. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, αποκαλύφθηκε ένα δίκτυο εικονικών εταιρειών που εξέδιδαν πλαστά τιμολόγια.
Το έγκλημα εισέρχεται στον τομέα των καυσίμων
Σε ολόκληρη τη Βραζιλία, το οργανωμένο έγκλημα διαφοροποιείται πέρα από τα ναρκωτικά και το εμπόριο όπλων και εισέρχεται στους τομείς των βιοκαυσίμων και των ορυκτών καυσίμων, αναφέρει το The Conversation.
Εγκληματικές φατρίες με ονόματα όπως Primeiro Comando da Capital (PCC), Comando Vermelho (CV) και ομάδες πολιτοφυλακής αποτελούμενες από συνταξιούχους και εν ενεργεία αστυνομικούς επεκτείνονται στην κλοπή καυσίμων, το λαθρεμπόριο, τη φοροδιαφυγή και το ξέπλυμα χρήματος.
Η κλοπή καυσίμων δεν είναι καινούργιο φαινόμενο στη Βραζιλία. Οι μεγαλύτεροι διανομείς καυσίμων της χώρας – Ale, BR, Ipiranga και Raizen – έχουν προειδοποιήσει για την διείσδυση του εγκλήματος.
Ωστόσο, το κόστος αυτών των παράνομων δραστηριοτήτων είναι σημαντικό. Σύμφωνα με την ICL, μια βιομηχανική ομάδα μελέτης παράνομων κερδών, τα παράνομα κέρδη που αποκόμισαν τα πρατήρια βενζίνης ανήλθαν σε 23 δισεκατομμύρια ρεάλ (4 δισ. ευρώ) το 2021-22.
Μια μελέτη του 2022 του Φόρουμ Δημόσιας Ασφάλειας της Βραζιλίας (FBSP) αποκάλυψε ότι οι εγκληματικές οργανώσεις απέφεραν περίπου 146,8 δισεκατομμύρια ρεάλ (26 δισ. ευρώ) από τομείς όπως τα καύσιμα, ο χρυσός, τα τσιγάρα και τα ποτά, ξεπερνώντας κατά πολύ τα έσοδα από το εμπόριο κοκαΐνης.
Εν τω μεταξύ, μια αξιολόγηση του 2024 διαπίστωσε ότι το κόστος της κλοπής φορτίων, των ληστειών που σχετίζονται με καύσιμα και της γενικότερης οικονο-φορολογικής απάτης προκάλεσε ετήσιες απώλειες ύψους 29 δισεκατομμυρίων ρεάλ. Η Vibra Energia εκτιμά ότι περίπου 13 δισεκατομμύρια λίτρα καυσίμων διακινούνται με «παράτυπους» τρόπους κάθε χρόνο.
Οι στρατηγικές της μαφίας των καυσίμων
Οι οργανωμένες εγκληματικές ομάδες χρησιμοποιούν πολλαπλές στρατηγικές για να εκμεταλλευτούν τον τομέα των καυσίμων. Η πιο συνηθισμένη είναι η χρήση «πειρατικών» βενζινάδικων — πρατηρίων που παραβιάζουν τα πρότυπα ασφαλείας και πωλούν νοθευμένα και κλεμμένα καύσιμα.
Η αστυνομία έχει αποκαλύψει εκατοντάδες βενζινάδικα που συνδέονται με άτομα που έχουν κατηγορηθεί ή καταδικαστεί για αδικήματα σχετικά με καύσιμα από το 2015. Το 2019, για παράδειγμα, η BR καθάρισε το δίκτυο λιανικής πώλησης της από 730 βενζινάδικα σε ολόκληρη τη χώρα που ήταν ύποπτα για συμμετοχή σε «παράτυπες πρακτικές».
Μέχρι το 2023, η PCC επέκτεινε την επιρροή της σε πέντε εργοστάσια αιθανόλης και περίπου 1.100 από τα 9.000 βενζινάδικα του Σάο Πάολο.
Και το 2024, η αστυνομία ισχυρίστηκε ότι έως και 30 πρατήρια καυσίμων στο Ρίο ντε Τζανέιρο ήταν υπό τον έλεγχο του PCC. Εν τω μεταξύ, η Εθνική Υπηρεσία Πετρελαίου, Φυσικού Αερίου και Βιοκαυσίμων (ANP) ανέφερε ότι οι παραβιάσεις που σχετίζονται με τη χρήση μεθανόλης — μιας τοξικής ουσίας που χρησιμοποιείται συνήθως για την νοθεία καυσίμων — αυξήθηκαν πέρσι κατά περισσότερο από 73% σε σύγκριση με το 2023.
Η απάτη και η φοροδιαφυγή είναι επίσης συχνές στον τομέα των καυσίμων. Στη Βραζιλία, οι φόροι επί των καυσίμων αιθανόλης ποικίλλουν από πολιτεία σε πολιτεία. Αυτές οι διαφορές δημιουργούν κίνητρα για εγκληματίες να αγοράζουν καύσιμα από περιοχές με χαμηλή φορολογία και να τα μεταπωλούν σε πολιτείες με υψηλή φορολογία σε ιδιοκτήτες πρατηρίων που χρεώνουν υψηλότερο φόρο και τσεπώνουν τη διαφορά.
Μια μελέτη του FGV του 2019 εκτίμησε ότι η φοροδιαφυγή στον τομέα των καυσίμων απέφερε 7,2 δισεκατομμύρια ρεάλ (1,5 δισ. ευρώ), με σημαντικά κέρδη για τους ιδιοκτήτες πρατηρίων βενζίνης που ξέπλεναν τα χρήματα.
Κλέβουν απευθείας από τους αγωγούς καυσίμων!
Μια άλλη κοινή στρατηγική περιλαμβάνει την απροκάλυπτη κλοπή με την εγκατάσταση παράνομων βρυσών και την αποστράγγιση καυσίμων από αγωγούς. Αυτή η πρακτική συχνά οδηγεί σε σημαντικές οικονομικές απώλειες και ενέχει κινδύνους για το περιβάλλον και τη δημόσια ασφάλεια. Η διαδικασία απαιτεί συνήθως ακριβή «εσωτερική» γνώση των δικτύων αγωγών. Το 2019, για παράδειγμα, η Petrobras εντόπισε πάνω από 261 τέτοια περιστατικά μόνο στο Ρίο ντε Τζανέιρο και το Σάο Πάολο.
Έχουν επίσης σημειωθεί περιστατικά άμεσων επιθέσεων κατά προσωπικού και υποδομών. Το 2019, για παράδειγμα, περισσότεροι από 40 άνθρωποι συνελήφθησαν στο Ρίο ντε Τζανέιρο με την υποψία εκβιασμού και δολοφονίας εργολάβων της Petrobras. Η ομάδα περιγράφηκε ως άρτια οργανωμένη, με ξεχωριστά τμήματα για την εκφοβισμό των στόχων, την υποκλοπή αγωγών, τη μεταφορά κλεμμένων καυσίμων και την παρακολούθηση των κινήσεων της αστυνομίας. Τα κλεμμένα καύσιμα μπορούν να πωληθούν σε εταιρείες, ιδιοκτήτες παράνομων πρατηρίων βενζίνης και άλλους.
Η εδραίωση του οργανωμένου εγκλήματος στον τομέα των βιοκαυσίμων, όπως η ζάχαρη και το φοινικέλαιο, έχει οδηγήσει σε συγκρούσεις με τις κρατικές αρχές. Τον Αύγουστο του 2024, 59.000 εκτάρια φυτειών ζαχαροκάλαμου στο Σάο Πάολο καταστράφηκαν από πυρκαγιές, με αποτέλεσμα ζημίες που ξεπέρασαν το 1 δισεκατομμύριο ρεάλ. Οι αρχές υποψιάζονται ότι η PCC οργάνωσε εμπρηστικές επιθέσεις ως αντίποινα για τα μέτρα της κυβέρνησης κατά της εμπλοκής της στο εμπόριο νοθευμένων καυσίμων.
Και τον Φεβρουάριο του 2025, η αστυνομία του Ρίο ντε Τζανέιρο αποκάλυψε ότι οι διαχειριστές ενός παράνομου δικτύου τυχερών παιχνιδιών (jogo do bicho) χρηματοδοτούσαν την παράνομη εξόρυξη πετρελαίου από υπόγειους αγωγούς. Τα έσοδα χρησιμοποιούνταν για την αγορά εξοπλισμού, την ενοικίαση οχημάτων μεταφοράς καυσίμων και την πληρωμή του προσωπικού.
Τεχνολογικές λύσεις
Η πρόληψη και η καταπολέμηση της διείσδυσης του οργανωμένου εγκλήματος στον τομέα των καυσίμων είναι μια δύσκολη υπόθεση. Οι νομικές διαδικασίες είναι συχνά χρονοβόρες. Οι προσπάθειες των διανομέων καυσίμων να καταγγείλουν τις συμβάσεις franchise συχνά εμποδίζονται από μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες.
Οι ομοσπονδιακές και πολιτειακές αρχές πρέπει να παρακολουθούν τα πρατήρια βενζίνης και τους αγωγούς που εμπλέκονται σε εγκληματικές δραστηριότητες. Μια πολλά υποσχόμενη απάντηση προέρχεται από το Εθνικό Ινστιτούτο Μετρολογίας της Βραζιλίας (Inmetro), το οποίο επέκτεινε τους ελέγχους των αντλιών καυσίμων και της ποιότητας των προϊόντων.
Εταιρείες όπως η Petrobras έχουν ενισχύσει τα μέτρα ασφαλείας τους για την προστασία των αγωγών, των διυλιστηρίων, των συστημάτων μεταφοράς και των πρατηρίων βενζίνης. Προηγμένα συστήματα παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων drones και τεχνολογίας βασισμένης σε αισθητήρες, χρησιμοποιούνται πλέον από τη θυγατρική της, TransPetro, για την παρακολούθηση της ακεραιότητας των αγωγών.
Η Petrobras έχει επενδύσει σε εσωτερική συμμόρφωση, μηχανισμούς ελέγχου και συστήματα ιχνηλασιμότητας καυσίμων για την παρακολούθηση της κίνησης των προϊόντων και την πρόληψη εσωτερικών απειλών και της εκτροπής προς παράνομες αγορές.
Η εταιρεία έχει επίσης συνεργαστεί με ρυθμιστικές αρχές όπως η Εθνική Υπηρεσία Πετρελαίου, Φυσικού Αερίου και Βιοκαυσίμων (ANP) για να ενισχύσει την εποπτεία των πρατηρίων καυσίμων και των μεταφορικών εταιρειών που είναι ύποπτες για διευκόλυνση της μεταπώλησης νοθευμένων ή κλεμμένων καυσίμων.
Επίσης, πρόκειται να συσταθεί μια νέα κοινοβουλευτική επιτροπή έρευνας που θα επικεντρωθεί στη σχέση μεταξύ του οργανωμένου εγκλήματος και των καυσίμων. Η ομοσπονδιακή αστυνομία, σε συνεργασία με τη μονάδα χρηματοοικονομικών πληροφοριών (COAF) και τις φορολογικές αρχές, προετοιμάζει επίσης μια ευρεία έρευνα για σχετικές δραστηριότητες.