Γιατί όταν πάμε διακοπές ντυνόμαστε σαν κάποιος άλλος; Από πολυχρηστικά ρούχα μέχρι φορέματα και καπέλα, ένα είναι σίγουρο: Δεν ντυνόμαστε όπως στο σπίτι μας.
Το ξέρετε το γνωστό ταξιδιωτικό κλισέ: Γερμανός τουρίστας με σανδάλια και λευκή κάλτσα.
Καλά ως εδώ, γιατί ο ίδιος αυτός τουρίστας μπορεί στην πατρίδα του ακόμη και σε περίοδο μη διακοπών να ντύνεται όπως και στις διακοπές του. Ωστόσο, η τάση ισχύει για όλους τους υπόλοιπους πλην Γερμανών τουριστών: πολλοί ντύνονται σαν Γερμανοί με σανδάλια και λευκή κάλτσα παρόλο που δεν θα επέλεγαν αυτόν τον συνδυασμό σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή του έτους - πλην διακοπών.
Όσο διαφορετικές και αν είναι οι ταξιδιωτικές ενδυμασίες μας, ένα είναι σίγουρο: Δεν ντυνόμαστε έτσι όταν είμαστε στο σπίτι μας.
Η ενδυμασία για τις διακοπές
Γιατί λοιπόν ντυνόμαστε τόσο διαφορετικά όταν είμαστε σε διακοπές - σχεδόν σαν να είμαστε κάποιος άλλος;
Η Marta Franceschini, υπεύθυνη επικοινωνίας και εκδόσεων της European Fashion Heritage Association, λέει ότι η γκαρνταρόμπα των διακοπών εμφανίστηκε παράλληλα με τα ταξίδια αναψυχής τον 19ο αιώνα. «Πριν από αυτό, τα ρούχα για ταξίδια ήταν κυρίως χρηστικά, συνδεόμενα με τη μετανάστευση, τα προσκυνήματα ή τις στρατιωτικές και εμπορικές αποστολές», εξηγεί μιλώντας στο BBC.
Σύμφωνα με τη Franceschini, η ανάπτυξη της μεσαίας τάξης και η επέκταση των σιδηρόδρομων στην Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα έκαναν τα παραθαλάσσια θέρετρα δημοφιλείς προορισμούς, οδηγώντας στην ανάπτυξη μιας γκαρνταρόμπας για ταξίδια που συνδύαζε την κομψότητα με την άνεση. Το ζεστό κλίμα απαιτούσε ελαφρύτερα υφάσματα που «ανέπνεαν», όπως το λινό και το μετάξι, και μέχρι την περίοδο του Μεσοπολέμου σχεδιαστές όπως η Coco Chanel προωθούσαν χαλαρά στιλ, όπως casual πλεκτά, φαρδιά παντελόνια και μαγιό.
«Η οικονομική άνθηση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε συνδυασμό με την έλευση της εμπορικής αεροπορίας, δημοκρατικοποίησε περαιτέρω τα ταξίδια», πρόσθεσε η Franceschini. «Από τη δεκαετία του 1950 έως τη δεκαετία του 1970, τα ρούχα αναψυχής εξελίχθηκαν σε ένα ξεχωριστό είδος: τα παντελόνια τύπου κάπρι και τα καφτάνια έγιναν βασικά είδη ενδυμασίας για ταξιδιώτες.
Η Franceschini σημειώνει, επίσης, ότι η ανάγκη να ντυθεί κανείς για άγνωστες περιοχές και... θερμοκρασίες «επιτρέπει μια ορισμένη χαλάρωση των κοινωνικών κανόνων ενδυμασίας». Αυτό το παραπάνω εξηγεί το trend «σανδάλια με λευκές κάλτσες».
Σακίδια και «μπανάνες»
Κι όμως, είναι μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη αλήθεια ότι κανείς δεν θέλει να μοιάζει με τουρίστας.
Τα περιοδικά lifestyle είναι γεμάτα άρθρα που απομακρύνουν τους ταξιδιώτες από τα περιφρονημένα παραδοσιακά τουριστικά αξεσουάρ -μπλουζάκια, σακίδια, «μπανάνες» μέσης και καπέλα- και προτείνουν, αντ' αυτού, μικρές βαλίτσες με ρούχα εμπνευσμένα από τον ίδιο τον προορισμό. Όταν η Vanessa Friedman, επικεφαλής κριτικός μόδας των New York Times, λαμβάνει ερωτήσεις από αναγνώστες για το πώς να μη μοιάζουν με τουρίστες στις διακοπές τους, ζητάει τη γνώμη των ντόπιων για να διαμορφώσει τις προτάσεις της. «Νομίζω ότι οι άνθρωποι ντύνονται για να ταιριάζουν στο γύρω περιβάλλον», είπε στη BBC. «Έτσι, όταν ταξιδεύεις, δεν θέλεις να ξεχωρίζεις».
Αλλά αν ο όρος «τουρίστας» μεταδίδει μια αίσθηση απόδρασης από την καθημερινότητα, τι είναι τόσο τρομερό στο να μοιάζεις με τουρίστας;
«Υπάρχουν μερικοί ενδιαφέροντες αρνητικοί συνειρμοί σχετικά με το να είσαι "τουρίστας"», είπε η δρ Charlotte Russell, ιδρύτρια του The Travel Psychologist. «Ιδέες γύρω από το να θεωρείσαι αφελής, να μην έχεις εμπειρία ή να μην έχεις ταξιδέψει πολύ, ίσως να είσαι αδέξιος σε σχέση με τις πολιτισμικές διαφορές και να πέσεις θύμα αθέμιτων τιμών. Κανείς από εμάς δεν θέλει να είναι κάτι από αυτά, οπότε δεν είναι περίεργο που οι άνθρωποι θέλουν να διαφοροποιηθούν από αυτά τα στερεότυπα.
Ο Franceschini πιστεύει ότι αυτή η επιφυλακτικότητα πιθανότατα εμφανίστηκε στα τέλη του 20ού αιώνα, «καθώς τα ταξίδια σε όλο τον κόσμο έγιναν πιο προσιτά και οι διακρίσεις μεταξύ ταξιδιώτη και τουρίστα έγιναν όλο και πιο κωδικοποιημένες».
Όποιος έκανε κράτηση για ταξίδι εκείνη την εποχή -την αυγή του διαδικτυακού σχεδιασμού ταξιδιών- θα είχε διαπιστώσει το συνεχώς αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των δύο. «Η έμφυτη ανθρώπινη αυταρέσκεια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι τουρίστες, που επισκέπτονται έναν τόπο για λίγες μόνο ημέρες, είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τον πολιτισμό από τους ταξιδιώτες, οι οποίοι έχουν το προνόμιο να περάσουν μήνες ή ακόμα και χρόνια στο εξωτερικό», σημειώνει εμφατικά το άρθρο του BBC.
Ο δρ Andrew Stevenson, συγγραφέας του βιβλίου The Psychology of Travel, πιστεύει ότι αυτή η διχοτόμηση αποκαλύπτει κάτι βαθύτερο: το πώς θέλουμε εμείς να μας βλέπουν.
«Θέλετε να παρουσιάσετε τον εαυτό σας ως κάποιον που προσπαθεί να ενσωματωθεί στο περιβάλλον, όπως ένας ανθρωπολόγος;» ρώτησε ο Stevenson. «Ή θέλετε να δημιουργήσετε ένα φράγμα μεταξύ του εαυτού σας και του τόπου που σας φιλοξενεί, επειδή ίσως έχετε ανησυχίες για την ασφάλειά σας ή θέλετε να ταξιδέψετε όντες σε μια "φούσκα" μαζί με την παρέα σας; Νομίζω ότι τα ρούχα είναι ένα σύμβολο του πόσο θέλουμε να ανήκουμε στον τόπο που επισκεπτόμαστε».
Μήπως τα ρούχα που φοράω από το πρωί μέχρι το βράδυ και τα ανθεκτικά παπούτσια μου απλώς αντανακλούν το ότι κάνω πεζοπορίες 10 χιλιομέτρων; Ή μήπως θέλω να δείξω την ταυτότητά μου ως ταξιδιωτικός δημοσιογράφος;
Η Franceschini το αποκαλεί «μίμηση μορφής», παρατηρώντας ότι «οι επιλογές ρούχων επηρεάζονται συχνά από μια φανταστική ή πραγματική επιθυμία να αφομοιωθούμε στην τοπική κουλτούρα ή να συμμετάσχουμε συμβολικά σε αυτήν». Όπως οι βερμούδες ή τα χαβανέζικα πουκάμισα, λέει, αυτά τα ρούχα είναι κλισέ, αλλά είναι επίσης σημάδια πολιτιστικής φιλοδοξίας και συμβολικής ένταξης.
Ωστόσο, προειδοποιεί ότι μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε «πολιτιστική οικειοποίηση» [cultural appropriation], όπου τα αντικείμενα φοριούνται «χωρίς κατανόηση του πολιτιστικού τους πλαισίου ή της σημασίας τους».
Με άλλα λόγια, φανταστείτε έναν ξένο επισκέπτη που επισκέπτεται το Λονδίνο ντυμένος σαν την... Twiggy ή τις ΗΠΑ ντυμένος σαν τη Μέριλιν Μονρόε.
Το φαινόμενο του Instagram
Δεν είναι κάτι καινούργιο ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρουσιάζουν μια πολύ κομ-ιλ-φο και επιμελημένη εικόνα της καθημερινής ζωής του καθενός από εμάς. Ωστόσο, αυτή η γνώση δεν μας εμποδίζει να καταναλώνουμε περιεχόμενο για τις διακοπές, όπου influencers και διασημότητες ποζάρουν με λαχτάρα μπροστά από όμορφα μέρη φορώντας όμορφα ρούχα.
Η Russell πιστεύει ότι αυτές οι αναρτήσεις έχουν σημαντική επίδραση στον τρόπο με τον οποίο ντύνονται οι άνθρωποι όταν ταξιδεύουν. «Βλέπουμε πολλές εικόνες από ανθρώπους που είναι ντυμένοι κομψά παντού, από το Κολοσσαίο μέχρι φυσικά τοπία και ακόμη και στην κορυφή βουνών», είπε. «Αυτό σίγουρα δεν ίσχυε πριν από 15 χρόνια και πιστεύω ότι έχει υπάρξει μια αλλαγή».
«Θυμάμαι όταν οι άνθρωποι φωτογράφιζαν μέρη και πράγματα», επανέλαβε ο Stevenson. «Τώρα όμως οι άνθρωποι φωτογραφίζουν τον εαυτό τους, και τα μέρη και τα πράγματα βρίσκονται στο παρασκήνιο και στο φόντο».
Το αποτέλεσμα; «Μια σύγκλιση της μόδας και του ψηφιακού θεάματος: οι τοποθεσίες γίνονται απλώς σκηνικά», είπε η Franceschini. «Τα ρούχα γίνονται αναπόσπαστο μέρος της επιτελεστικής αυτοπροβολής του ταξιδιώτη. Η κουλτούρα των influencers έχει επιταχύνει ακόμη περισσότερο αυτή τη δυναμική, με χορηγίες για ρούχα, συντονισμένες χρωματικές παλέτες και φωτογραφίες διακοπών σε στιλ περιοδικού να γίνονται στάνταρ».
Αυτό φέρνει στον νου μια φράση της θρυλικής Ελληνοαμερικανίδας ηθοποιού Betty White: «Το Facebook ακούγεται βαρετό. Στην εποχή μου, το να βλέπεις φωτογραφίες από τις διακοπές των άλλων θεωρούνταν κάτι σαν τιμωρία».
Ώρα για χαλάρωση
Φυσικά, είναι συναρπαστικό να πηγαίνεις σε ένα νέο μέρος, και ο τρόπος με τον οποίο ντυνόμαστε στις διακοπές είναι μια αντανάκλαση αυτής της χαράς μας.
«Τα ρούχα των διακοπών λειτουργούν συχνά ως μια θεατρική απόδραση από τις συμβάσεις της καθημερινής ζωής», λέει η Franceschini. «Στις διακοπές, οι άνθρωποι επιτρέπουν στον εαυτό τους να φορέσουν ρούχα που μπορεί να θεωρηθούν ακατάλληλα, υπερβολικά ή μη πρακτικά στο καθημερινό τους περιβάλλον. Τα ρούχα των διακοπών μπορούν, έτσι, να εκληφθούν ως μια ενδυματολογική εκδήλωση της ελευθερίας ή τουλάχιστον της απόδρασης και της αισθητηριακής απόλαυσης που συνδέεται με τα ταξίδια».
Η Russell συμφωνεί: «Πολλοί από εμάς δουλεύουμε όλη μέρα σε φορητούς υπολογιστές ή φοράμε στολή στη δουλειά και ντυνόμαστε με βάση τη λειτουργικότητα και την άνεση. Έτσι, οι διακοπές είναι μια ευκαιρία να εξερευνήσουμε μια διαφορετική πλευρά του εαυτού μας. Μια πλευρά που είναι ίσως πιο ανέμελη, χαρούμενη και χαλαρή».
«Αν θέλετε να φορέσετε ένα όμορφο φόρεμα ή ένα φωτεινό πουκάμισο και σας αρέσει, τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα», είπε η Russell. «Η ζωή είναι πολύ σύντομη για να ανησυχούμε για την κρίση των άλλων». Το ίδιο ισχύει και για τις διακοπές σας.