Η Αγία Δύναμη είναι ένα εκκλησάκι που μπορεί να έχετε περάσει δεκάδες φορές από μπροστά του περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας, αλλά να μην το έχετε παρατηρήσει ή να το έχετε δει και να μην του έχετε δώσει ιδιαίτερη σημασία.
Ο μικρός αυτός ιστορικός ναός βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης, «σφηνωμένος» ανάμεσα σε κολόνες, στη «ρίζα» του κτιρίου όπου παλαιότερα στεγαζόταν το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων και στο σημείο όπου κατά την αρχαιότητα βρίσκονταν οι περίφημες Πύλες Διοχάρους του Θεμιστόκλειου Τείχους.
Η «Αγία Δύναμις» είναι μονόκλιτος βασιλική με καμάρα και χτίστηκε τον 16ο αιώνα, κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, πάνω στα ερείπια ναού αφιερωμένου στον Ηρακλή. Η όψη του ιερού είναι κυκλική. Στην ανατολική πλευρά του ναού διαγράφονται τρεις ημικυκλικές αψίδες. Τα παράθυρα είναι στενά σαν πολεμίστρες, ενώ η θύρα βρίσκεται στο μέσο του δυτικού τοίχου και φέρει μαρμάρινο πλαίσιο. Μάλιστα, κάποτε είχε και αυλόγυρο, αλλά κατεδαφίστηκε όταν χρειάστηκε να κατασκευαστεί ο δρόμος.
Η εκκλησία αποτελούσε μετόχι της Μονής Πεντέλης και ήταν γνωστή ως Μετόχι του Ροδακιού, από το όνομα της γειτονιάς της, αλλά και σαν Μεντελίτισσα, από την παραφθορά του ονόματος Πεντέλη σε Μεντέλη.
Γιατί ονομάστηκε έτσι
Για ποιον λόγο, όμως, το γραφικό εκκλησάκι ονομάστηκε Αγία Δύναμη; Λέγεται πως το όνομά της αναφέρεται στην Παναγία ως προστάτιδα των επιτόκων γυναικών, γι’ αυτό και ο εορτασμός του ναού τελείται στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Γενεσίου της Θεοτόκου. Σε αυτή κατέφευγαν οι επίτοκες Αθηναίες για να πάρουν προστασία και δύναμη και να φέρουν υγιή τα παιδιά τους στον κόσμο.
Ωστόσο, εκτός από αυτό, πίσω από το όνομα «Αγία Δύναμη» κρύβεται και μια άλλη εκδοχή, που συνδέεται με την ιστορία της Ελλάδας, καθώς ο ναΐσκος αυτός αποτέλεσε στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 ουσιαστική δύναμη για τους Έλληνες αγωνιστές.
Σύμφωνα με τον τότε ηγούμενο της Μονής Πεντέλης, Κύριλλο Δέγλερη, στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, σε ένα σπιτάκι μέσα στο Μετόχι και κοντά στην Αγία Δύναμη, ο γνωστός πυροτεχνίτης Μαστροπαυλής κατασκεύαζε πυρομαχικά για λογαριασμό των Τούρκων. Όμως, στα χέρια τους έφτανε μόνο ένας μικρός αριθμός πολεμοφοδίων. Το μεγαλύτερο μέρος τους παραλάμβανε το πρωί κρυφά, μέσα στο κοφίνι με τα άπλυτα, η κυρά Μανώλαινα Μπινιάρη, η οποία τα μετέφερε ως τον Ιλισό, στην πηγή της Καλλιρρόης. Από εκεί, μεταφέρονταν από έμπιστα πρόσωπα στο Μενίδι, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι επαναστάτες.
Η βοήθεια προς τους αγωνιστές του 1821 δεν σταματούσε εκεί. Κάτω από την εκκλησία, σε βάθος 15 μέτρων, υπάρχει ένας μεγάλος υπόγειος χώρος, σαν σπηλιά. Τον χώρο αυτό, στα χρόνια του Αγώνα, χρησιμοποιούσαν οι καλόγεροι της Μονής ως εργαστήριο, όπου κατασκεύαζαν πυρίτιδα, σφαίρες και φυσέκια. Στη συνέχεια, μετέφεραν τα πυρομαχικά μέσω μιας υπόγειας στοάς, τα οποία τα παραλάμβαναν χωριάτες με μουλάρια και αυτοί με τη σειρά τους τα μετέφεραν στους αγωνιστές.
Μέσα στην «κρυψώνα της Πεντέλης», οι πατέρες της Εκκλησίας είχαν φυλάξει ιερά κειμήλια της Μονής, καθώς και άλλους θησαυρούς, τα οποία δυστυχώς καταστράφηκαν κατά την επιδρομή του Ομέρ Βρυώνη. Στον Ιερό Ναό επίσης φυλάσσεται το ιερό λείψανο του Αγίου Νικολάου του Πλανά.
