Η ελεύθερη κατάδυση σε μεγάλα βάθη χωρίς εξοπλισμό παραμένει ένα άθλημα που συνδυάζει το ανθρώπινο πάθος για εξερεύνηση με την ανάγκη για αυτογνωσία και απόλυτη πειθαρχία.
Η ελεύθερη κατάδυση, ή αλλιώς free diving, αποτελεί μία από τις πιο εντυπωσιακές αλλά και επικίνδυνες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπου η σωματική αντοχή, η ψυχική πειθαρχία και η αρμονία με το περιβάλλον συνδυάζονται για να επιτρέψουν στον δύτη να βυθιστεί στα μεγαλύτερα βάθη των ωκεανών χωρίς τη χρήση αναπνευστικού εξοπλισμού.
Πρόκειται για ένα άθλημα που απαιτεί απόλυτο έλεγχο του σώματος και του νου, καθώς ο δύτης εξαρτάται αποκλειστικά από την αναπνοή που έχει πάρει πριν την κατάδυση, ενώ βρίσκεται αντιμέτωπος με τις ακραίες πιέσεις του νερού, την έλλειψη οξυγόνου και την απόλυτη σιωπή του βυθού.
Η ιστορία των καταδύσεων χωρίς εξοπλισμό χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι καταδύονταν για να συλλέξουν κοχύλια, σφουγγάρια ή πολύτιμα μαργαριτάρια, και πολλοί πολιτισμοί ανέπτυξαν ιδιαίτερες τεχνικές για να παραμένουν κάτω από το νερό για αρκετή ώρα. Ωστόσο, η σύγχρονη μορφή της ελεύθερης κατάδυσης, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, διαμορφώθηκε μέσα στον 20ό αιώνα, όταν αθλητές άρχισαν να εξερευνούν τα όρια του ανθρώπινου σώματος, θέτοντας και καταρρίπτοντας παγκόσμια ρεκόρ που αναγνωρίστηκαν από οργανισμούς όπως η Guinness World Records και η AIDA International.
Οι καταδύσεις σε μεγάλα βάθη χωρίς εξοπλισμό απαιτούν μία εξαιρετική διαδικασία προετοιμασίας.
Ο δύτης, προτού βυθιστεί, αφιερώνει αρκετά λεπτά σε ειδικές τεχνικές αναπνοής, ώστε να κορεστεί το αίμα του με οξυγόνο και να απομακρυνθεί όσο το δυνατόν περισσότερο το διοξείδιο του άνθρακα. Η ψυχική ηρεμία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική προετοιμασία, καθώς το άγχος αυξάνει την κατανάλωση οξυγόνου και μπορεί να οδηγήσει σε πρόωρη εξάντληση. Η βουτιά ξεκινά με αργές, σταθερές κινήσεις, καθώς η παραμικρή σπατάλη ενέργειας μειώνει τον χρόνο παραμονής σε βάθος. Όσο ο δύτης κατεβαίνει, η πίεση αυξάνεται δραματικά, συμπιέζοντας τον αέρα στους πνεύμονες και προκαλώντας αλλαγές στην κυκλοφορία του αίματος. Σε μεγάλα βάθη, οι πνεύμονες μπορούν να μειωθούν σε μέγεθος έως και το ένα τρίτο της χωρητικότητάς τους στην επιφάνεια, και γι’ αυτό το σώμα αναπτύσσει ειδικούς μηχανισμούς, όπως η μετατόπιση του αίματος προς το θώρακα, για να προστατευθούν τα όργανα.
«Η τελευταία αναπνοή είναι η πιο βαθιά»
Η Ιταλίδα Alessia Zecchini ξεκουράζεται στην επιφάνεια του ωκεανού, κοιτάζοντας τον ουρανό, χωρίς να σκέφτεται τίποτα. Το μυαλό της είναι ήσυχο. «Αν μου έρθουν κάποιες σκέψεις», λέει μιλώντας προ ημερών στο BBC, «τις απωθώ απαλά. Εστιάζω στην αναπνοή μου. Αυτό με ηρεμεί. Η τελευταία αναπνοή είναι η πιο βαθιά. Γεμίζω τους πνεύμονές μου με όσο περισσότερο αέρα μπορώ, για να μπορέσω να βουτήξω πιο βαθιά».
Αρχικά, η Zecchini κλοτσάει δυνατά με τα ειδικά πτερύγια για να προωθηθεί προς τα κάτω από την επιφάνεια, με τα χέρια τεντωμένα πάνω από το κεφάλι της. «Μετά από περίπου 25 μέτρα, αρχίζω να κλοτσάω πιο απαλά», λέει. Σε βάθος περίπου 60 μέτρων σταματά να κινείται εντελώς. «Πέφτω ελεύθερα. Αυτό το κομμάτι είναι καταπληκτικό. Είναι σαν να πετάω μέσα στο νερό».
Η Zecchini, ελεύθερη δύτρια και συγγραφέας, έχει σπάσει 40 παγκόσμια ρεκόρ και έχει κερδίσει περισσότερα από 30 διεθνή μετάλλια στην ελεύθερη κατάδυση, συμπεριλαμβανομένων 17 χρυσών μεταλλίων στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Το 2023, έφτασε στο ρεκόρ βάθους 123 μέτρων χωρίς βοήθεια και εξοπλισμό.
Είναι μία από τους λίγους ανθρώπους που είναι γνωστό ότι έχουν καταδυθεί σε τέτοια βάθη με μόνο τον αέρα των πνευμόνων τους. Ωστόσο, υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι πιο προσαρμοσμένοι στην ελεύθερη κατάδυση από ό,τι πιστευόταν στο παρελθόν και ότι αυτή έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην εξελικτική ιστορία του ανθρώπου. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι άνθρωποι μπορεί να είναι φυσικοί δύτες, όπως οι βίδρες. Λίγοι μόνο -όπως η Zecchini- είναι σε θέση να ανταγωνιστούν τις φώκιες.
Καθώς η Zecchini καταδύεται, το φως του ήλιου εξασθενεί και η κρύα υγρασία την τυλίγει. Δεν κοιτάζει το σχοινί που την οδηγεί προς τα κάτω, αλλά το έντονο μπλε του ωκεανού που σιγά-σιγά γίνεται μαύρο. «Όσο πιο βαθιά πηγαίνεις, τόσο πιο έντονη γίνεται η νάρκωση», λέει. «Είναι σαν να είσαι μεθυσμένος». Η Zecchini περιγράφει την «έκσταση του βυθού» - ή νάρκωση από άζωτο.
Η νάρκωση από άζωτο συνήθως βιώνεται μόνο από τους δύτες όταν εισπνέουν συμπιεσμένα αέρια από μια φιάλη κατάδυσης. Ωστόσο, σε ακραία βάθη, οι ελεύθεροι δύτες μπορούν επίσης να βιώσουν αυτό το φαινόμενο, καθώς το άζωτο που αποθηκεύεται στους πνεύμονές τους συμπιέζεται και εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος.
Το άζωτο υπό πίεση δρα ως ναρκωτικό και μπορεί να προκαλέσει αισθήματα άγχους, υπνηλίας και ευφορίας, καθώς και διαταραχή της κρίσης και παραισθήσεις.
«Το να είσαι μεθυσμένος σε βάθος 100+μέτρων δεν είναι το καλύτερο», λέει η Zecchini. «Το κλειδί είναι να παραμείνεις συγκεντρωμένος -μην σκέφτεσαι, απλά νιώσε- και ζήσε το παρόν».
Η ελεύθερη κατάδυση είναι ένα ακραίο άθλημα και συνδέεται με πολλούς κινδύνους για την υγεία, όπως τραυματισμό των πνευμόνων και του εγκεφάλου, πνιγμό και θάνατο. Σύμφωνα με την Professional Association of Diving Instructors (Padi), η ελεύθερη κατάδυση πρέπει να πραγματοποιείται μόνο από εκπαιδευμένα άτομα και ποτέ μόνα.
Στο τέλος του ορίου που έχει θέσει η ίδια, η Zecchini γυρίζει «πολύ απαλά» και προετοιμάζεται να επιστρέψει στην επιφάνεια. «Είσαι λιγότερο από τα μισά», λέει, «γιατί η ανάδυση είναι πολύ πιο δύσκολη από την κατάδυση».
Για τα πρώτα 60 μέτρα της ανάδυσης κολυμπά δυνατά. Στα 35 μέτρα περίπου, η Zecchini ανακουφίζεται όταν συναντά τους δύτες ασφαλείας που την περιμένουν. Τώρα μπορεί να κολυμπά πιο απαλά μέχρι να φτάσει στην επιφάνεια.
«Είναι υπέροχο», λέει. «Όταν ανεβαίνεις, το μπλε γίνεται πιο ανοιχτό και φωτεινό». Και όταν παίρνει τις πρώτες της ανάσες φρέσκου αέρα, λέει ότι νιώθει το οξυγόνο να κυλάει στο σώμα της, γεμίζοντας «κάθε κύτταρο».
Μέχρι το 2024, 7.269 άτομα είναι γνωστό ότι έχουν κοιτάξει τη Γη από την υψηλότερη κορυφή της, και περισσότερα από 700 άτομα έχουν δει τον πλανήτη μας από το διάστημα.
Η Zecchini όμως ανήκει σε μια σπάνια ομάδα ανθρώπων - όχι περισσότεροι από 20 - που έχουν κοιτάξει από τα βάθη του ωκεανού σε βάθος 100 μέτρων ή περισσότερο, με μόνο μια ανάσα στους πνεύμονές τους για να τους κρατήσει στη ζωή.
Οι δύτες που έγραψαν ιστορία, άντρες και γυναίκες
Μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα στον χώρο έχουν γράψει ιστορία με τις επιδόσεις τους. Ο Ζακ Μαγιόλ, θρυλικός Γάλλος δύτης, ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έσπασε το όριο των 100 μέτρων σε ελεύθερη κατάδυση το 1976, ρεκόρ που καταγράφηκε επίσημα και αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία του αθλήματος. Αργότερα, ο Ιταλός Ένζο Μαϊόρκα συνέχισε την άμιλλα, καταρρίπτοντας επανειλημμένα τα ρεκόρ του Μαγιόλ και σπρώχνοντας τα όρια ακόμη πιο μακριά. Ο Ουμπέρτο Πελιτσάρι, επίσης Ιταλός, έγινε τη δεκαετία του 1990 παγκόσμιος πρωταθλητής σε όλες τις κατηγορίες της ελεύθερης κατάδυσης, με καταγεγραμμένα Guinness World Records σε βάθη άνω των 150 μέτρων στις κατηγορίες μεταβλητού βάρους.
Στην εποχή μας, κορυφαίοι αθλητές συνεχίζουν να θέτουν νέα ρεκόρ που επισημοποιούνται και από το Guinness. Ο Αλεξέι Μολτσανόφ από τη Ρωσία, κατέχων πολλών παγκόσμιων ρεκόρ AIDA, έχει φτάσει σε βάθος 130 μέτρων στην κατηγορία σταθερού βάρους με πέδιλα, ενώ το Guinness World Records αναγνωρίζει καταδύσεις ελεύθερου στυλ με στατική άπνοια που ξεπερνούν τα 11 λεπτά. Στην ίδια λίστα των κορυφαίων, ο Χέρμπερτ Νιτς από την Αυστρία κρατά το Guinness World Record για το βαθύτερο σημείο που έχει φτάσει άνθρωπος σε ελεύθερη κατάδυση: 214 μέτρα στην κατηγορία «No Limits» το 2007, επίδοση που θεωρείται σχεδόν αδιανόητη.
Οι γυναίκες κατέχουν επίσης ξεχωριστή θέση στην ιστορία των ρεκόρ. Η Νατάλια Μολτσανόβα, μητέρα του Αλεξέι, κατείχε πολυάριθμα Guinness και AIDA ρεκόρ, με βάθη που ξεπερνούσαν τα 100 μέτρα και στατικές άπνοιες άνω των 9 λεπτών. Θεωρείται η σπουδαιότερη γυναίκα ελεύθερη δύτης όλων των εποχών, μέχρι την τραγική της απώλεια το 2015 κατά τη διάρκεια προπόνησης.
«Υποξική λιποθυμία» ή «shallow water blackout»
Παρά την εντυπωσιακή τους διάσταση, αυτές οι καταδύσεις ενέχουν σοβαρούς κινδύνους. Ένας από τους μεγαλύτερους είναι η «υποξική λιποθυμία» ή «shallow water blackout», όπου η έλλειψη οξυγόνου οδηγεί σε απώλεια αισθήσεων λίγα μέτρα πριν την επιφάνεια. Άλλοι κίνδυνοι περιλαμβάνουν την πνευμονική βαροτραυματική βλάβη, τη ρήξη τυμπάνου, την αποπροσανατολιστική απώλεια προσανατολισμού και, σε ακραίες περιπτώσεις, τον πνιγμό. Για τον λόγο αυτό, κάθε κατάδυση σε ρεκόρ πραγματοποιείται υπό αυστηρή επίβλεψη, με ειδικές ομάδες διάσωσης και υποστηρικτικούς δύτες που βρίσκονται σε κρίσιμα βάθη για να συνοδεύσουν τον αθλητή στην άνοδο.
Το ψυχολογικό στοιχείο είναι εξίσου σημαντικό με το σωματικό. Η ικανότητα του δύτη να παραμένει ήρεμος μέσα σε απόλυτο σκοτάδι, να εμπιστεύεται τη διαδικασία και να ελέγχει την παρόρμηση να αναπνεύσει πρόωρα, αποτελεί κλειδί για την επιτυχία. Πολλοί ελεύθεροι δύτες χρησιμοποιούν τεχνικές διαλογισμού, νοερής απεικόνισης και βαθιάς χαλάρωσης για να επιτύχουν την απαραίτητη ψυχική κατάσταση. Ορισμένοι περιγράφουν την εμπειρία της κατάδυσης σε ακραία βάθη ως μία μορφή «υποβρύχιας έκστασης», όπου η αίσθηση του χρόνου και του χώρου αλλάζει και η επικοινωνία με το σώμα και τη θάλασσα γίνεται πιο έντονη από ποτέ.
Η ελεύθερη κατάδυση σε μεγάλα βάθη χωρίς εξοπλισμό παραμένει ένα άθλημα που συνδυάζει το ανθρώπινο πάθος για εξερεύνηση με την ανάγκη για αυτογνωσία και απόλυτη πειθαρχία. Δεν είναι μόνο μία μάχη ενάντια στα όρια του σώματος, αλλά και μία διαδρομή προς την κατανόηση της ίδιας της φύσης μας. Όσοι καταφέρνουν να καταρρίπτουν τα ρεκόρ, είτε αυτά φέρουν τη σφραγίδα του Guinness είτε των διεθνών ομοσπονδιών, δεν είναι απλώς αθλητές· είναι πρωτοπόροι που ανοίγουν τον δρόμο για την επιστημονική κατανόηση των ακραίων συνθηκών και αποδεικνύουν ότι η ανθρώπινη θέληση μπορεί να υπερβεί ακόμη και τις πιο σκληρές φυσικές δυνάμεις.
Καθώς η τεχνολογία της εκπαίδευσης, η ιατρική γνώση και οι μέθοδοι προπόνησης εξελίσσονται, είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα επόμενα χρόνια θα δούμε ακόμη μεγαλύτερα Guinness World Records και AIDA ρεκόρ να καταρρίπτονται. Ωστόσο, η ουσία της ελεύθερης κατάδυσης παραμένει αναλλοίωτη: η βουτιά στην άβυσσο δεν είναι μόνο μία μέτρηση μέτρων και δευτερολέπτων, αλλά μία εσωτερική αναζήτηση, μία προσπάθεια να γνωρίσουμε τον εαυτό μας μέσα στο απέραντο γαλάζιο...