Αυτό το «ξεχασμένο Ίντερνετ» δεν είναι μόνο οι παλιοί, εγκαταλελειμμένοι ιστότοποι· είναι ένα ζωντανό ψηφιακό μνημείο, γεμάτο αυθεντικότητα, από μια εποχή που δεν είχε ακόμη κυριαρχήσει η ομοιομορφία των social media.
Υπήρχε μια εποχή που το Διαδίκτυο δεν ήταν «πλατφόρμα»· ήταν ένα εργαστήριο, ένα άδειο τετράδιο που το γέμιζαν απλοί χρήστες με ιδέες, παιχνίδια και περίεργα πειράματα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της νέας χιλιετίας, γεννήθηκαν ιστοσελίδες και υπηρεσίες που έθεσαν τις βάσεις για τον σημερινό ιστό - άλλες έγιναν παγκόσμιοι γίγαντες, άλλες έμειναν μικρές, ερασιτεχνικές αλλά απίστευτα ανθεκτικές. Αυτό το «ξεχασμένο Ίντερνετ» δεν είναι μόνο οι παλιοί, εγκαταλελειμμένοι ιστότοποι· είναι ένα ζωντανό ψηφιακό μνημείο, γεμάτο αυθεντικότητα, από μια εποχή που δεν είχε ακόμη κυριαρχήσει η ομοιομορφία των social media.
Κάποια ονόματα από εκείνα τα χρόνια είναι γνωστά σε όλους: η Google, που ξεκίνησε το 1998 και άλλαξε τον τρόπο που ψάχνουμε· η Wikipedia, που εμφανίστηκε το 2001 και μετέτρεψε την εγκυκλοπαίδεια σε συλλογικό έργο· και το LiveJournal (1999), που έδωσε βήμα σε προσωπικά ημερολόγια και μικρές κοινότητες. Αυτά τα projects γεννήθηκαν με απλό κώδικα, σχεδίαση χωρίς περιττά στολίδια και εστίαση στη σύνδεση ανθρώπου–περιεχομένου.
«Μουσειακές» σελίδες και site που δεν ανανεώνονται πια
Πλάι τους, υπήρχαν μικρότερες αλλά αξέχαστες δημιουργίες: το Neopets (1999), που έδωσε σε παιδιά και εφήβους έναν ψηφιακό κόσμο γεμάτο παιχνίδια και οικονομία· αμέτρητα ανεξάρτητα fan-sites· προσωπικές σελίδες σε Geocities, Tripod ή Angelfire, γεμάτες GIF, counters και guestbooks. Αυτά ήταν το «χειροποίητο web», όπου ο καθένας μπορούσε να αφήσει το αποτύπωμά του χωρίς να χρειάζεται να ακολουθήσει κανόνες αισθητικής ή brand guidelines.
Η επιβίωση αυτών των ιστοσελίδων παίρνει διάφορες μορφές. Ορισμένες λειτουργούν κανονικά, έστω με ανανεωμένο κώδικα, αλλά διατηρούν την αισθητική τους - κινούμενα GIF, background μουσικές, frames. Άλλες παραμένουν online απλώς επειδή το hosting συνεχίζει να πληρώνεται ή ο δημιουργός δεν τις κατέβασε ποτέ. Υπάρχουν και οι «μουσειακές» σελίδες: site που δεν ανανεώνονται πια, αλλά φυλάσσονται για λόγους ιστορίας ή νοσταλγίας. Δημοσιεύματα έχουν περιγράψει αυτά τα ξεχασμένα web-spaces σαν «ψηφιακά φαντάσματα» που κουβαλούν την ατμόσφαιρα μιας εποχής πρωτοτυπίας.
Δεν υπάρχει καλύτερο μέρος για να ξεκινήσετε από τον πρώτο ιστότοπο στον κόσμο, info.cern.ch, που δημιουργήθηκε από τους ερευνητές που εφηύραν τον Παγκόσμιο Ιστό. Σήμερα, είναι αφιερωμένος στην ιστορία του ίδιου του ιστού. Ωστόσο, μπορείτε επίσης να δείτε τον πρώτο ιστότοπο όπως ήταν το 1992, χάρη σε ένα εργαλείο που προσομοιώνει τον πρώτο εύκολα προσβάσιμο πρόγραμμα περιήγησης ιστού, το Line-Mode Browser.
Περιέχει μόνο κείμενο και στην αρχική του μορφή δεν ήταν δυνατή η χρήση ποντικιού. Για να επισκεφθείτε σελίδες σχετικά με τις βιοεπιστήμες, για παράδειγμα, έπρεπε να πληκτρολογήσετε τον αριθμό τρία. «Ο ιστός υπήρχε στις αρχές της δεκαετίας του '90, αλλά ήταν πραγματικά ακαδημαϊκός και είχε πολύ μικρό αριθμό χρηστών», λέει μιλώντας στο BBC ο Ian Milligan, αναπληρωτής αντιπρόεδρος έρευνας, εποπτείας και ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο του Waterloo στον Καναδά και ιστορικός που μελετά τα αρχεία του ιστού.
Αν θέλετε να δείτε την αυγή του σύγχρονου ιστού, λέει ότι πρέπει να ξεκινήσετε από το 1996. «Τότε είναι που ο ιστός αρχίζει πραγματικά να αναδεικνύεται ως το κεντρικό μέσο επικοινωνίας της δυτικής κοινωνίας και στη συνέχεια της διεθνούς κοινωνίας», λέει ο Milligan.
Η αισθητική του ξεχασμένου web λειτουργεί ως πολιτισμική δήλωση: αντιστέκεται στην ομοιομορφία και προσφέρει προσωπικότητα. Για όσους μεγάλωσαν με dial-up και Netscape, δεν είναι κάτι παλιό - είναι κάτι αυθεντικό, όπως ένα μικρό, οικογενειακό μαγαζί που επιμένει να λειτουργεί στον ίδιο δρόμο για δεκαετίες.
Όμως η τεχνολογία δεν συγχωρεί. Η έλλειψη ασφάλειας, η παύση υποστήριξης τεχνολογιών όπως το Flash και οι πιέσεις για ανανέωση ανάγκασαν πολλά sites να κλείσουν ή να μετακομίσουν σε νέες πλατφόρμες. Σε αυτό το σημείο μπαίνει στο προσκήνιο ο μεγαλύτερος «ψηφιακός αρχαιολόγος» του κόσμου: το Internet Archive.
Ιδρυμένο το 1996, το Internet Archive έχει ως στόχο να «αρχειοθετήσει ολόκληρο το Διαδίκτυο». Το πιο γνωστό του εργαλείο είναι η Wayback Machine, η οποία επιτρέπει στους χρήστες να βλέπουν παλιές εκδόσεις ιστοσελίδων από εκατομμύρια στιγμιότυπα. Είναι σαν χρονομηχανή που μπορεί να σε μεταφέρει στο web του 2001 ή 1999, να δεις την αρχική σελίδα ενός site όπως ήταν, ακόμα κι αν ο πρωτότυπος ιστότοπος έχει εξαφανιστεί. Μέσα από την Wayback Machine έχουν σωθεί πολιτιστικοί θησαυροί: από την πρώτη σελίδα του Yahoo! μέχρι ξεχασμένα forums και προσωπικά blogs που αλλιώς θα είχαν χαθεί.
Όμως η Wayback Machine, όσο ισχυρή κι αν είναι, δεν μπορεί πάντα να αναπαράγει την εμπειρία του τότε. Εκεί ακριβώς έρχεται το OldWeb.Today.
Το OldWeb.Today είναι ένα έργο που γεννήθηκε το 2015 από το Webrecorder project. Στην πρώτη του μορφή χρησιμοποιούσε Docker-based emulated browsers που έτρεχαν σε cloud servers. Το 2020 αναβαθμίστηκε ριζικά: τώρα οι browsers τρέχουν απευθείας στον υπολογιστή σου, μέσω JavaScript και WebAssembly, χωρίς να χρειάζεται server-side emulation. Μπορείς να επιλέξεις browser εποχής — όπως Windows 98 με Internet Explorer 5 ή 6 μέσω του emulator v86, ή MacOS με Netscape και Mosaic μέσω Basilisk II — και να φορτώσεις ιστοσελίδες από μια συγκεκριμένη ημερομηνία, αντλώντας δεδομένα από το Internet Archive ή άλλα αποθετήρια. Υποστηρίζει ακόμη και τον Flash emulator Ruffle, φέρνοντας πίσω παιχνίδια και animations.
Η διαδικασία είναι απλή αλλά μαγική: βάζεις το URL, διαλέγεις ημερομηνία και browser, και σε δευτερόλεπτα βρίσκεσαι μπροστά σε μια αυθεντική αναπαράσταση του site - με όλα τα κουμπιά, τα fonts, τις αργές φορτώσεις και τα μικρά ελαττώματα της εποχής. Είναι μια εμπειρία που σε κάνει να νιώθεις πάλι την εποχή του dial-up, χωρίς να χρειάζεται να ξανακούσεις τον ήχο του modem.
Το OldWeb.Today και το Internet Archive δεν ανταγωνίζονται· συμπληρώνουν ο ένας τον άλλον. Η Wayback Machine σου δίνει πρόσβαση σε περιεχόμενο και δομή, ενώ το OldWeb.Today σου προσφέρει το περιβάλλον, την αίσθηση, το πλαίσιο χρήσης. Μαζί, συνθέτουν το πλησιέστερο δυνατό «ζωντανό» μουσείο του πρώιμου Διαδικτύου.
«Υπάρχει μια αγνότητα στο πρώιμο διαδίκτυο, μια σοβαρότητα που είναι δύσκολο να βρεις στο διαδίκτυο σήμερα», λέει ο Milligan. «Σήμερα ζούμε μέσα στο διαδίκτυο. Εκεί είναι η κοινωνική μας ζωή, εκεί είναι το εμπόριό μας, εκεί αλληλεπιδρούμε με τις κυβερνήσεις μας, εκεί αποφασίζουμε σε ποιο πανεπιστήμιο θα πάμε. Ως αποτέλεσμα, οι αρχειοθετημένοι αυτοί ιστότοποι είναι το ιστορικό αρχείο των τελευταίων 25 ετών. Είναι οι κύριες πηγές της σημερινής εποχής».
Τελικά, γιατί μας νοιάζει το «ξεχασμένο Ίντερνετ»; Επειδή είναι η απόδειξη ότι το web υπήρξε ώρος δημιουργίας, ιδιομορφίας και προσωπικής έκφρασης. Οι σελίδες του 1998–2003 είναι κομμάτια πολιτιστικής μνήμης: καταγράφουν τρόπους κοινωνικοποίησης, χιούμορ, αισθητικές επιλογές και τεχνολογικούς περιορισμούς που έδωσαν σχήμα σε μια ολόκληρη γενιά χρηστών. Για τους ιστορικούς, είναι τεκμήρια. Για τους νοσταλγούς, είναι καταφύγιο. Και για τους περίεργους, είναι μια υπενθύμιση ότι η ποικιλία και η ατέλεια είναι μέρος της γοητείας.
Όσο κι αν ο ιστός του σήμερα μοιάζει διαφορετικός, το «ξεχασμένο» κομμάτι του παραμένει εκεί — σε servers που αρνούνται να πεθάνουν, σε αρχεία που σώθηκαν από την Wayback Machine, σε emulators που ξαναζωντανεύουν τα χρώματα και τα κουμπιά του 2000. Το μόνο που χρειάζεται είναι λίγη διάθεση για εξερεύνηση και, ίσως, ένα ραντεβού με το OldWeb.Today για να θυμηθείς πώς ήταν να σερφάρεις όταν το «σερφάρισμα» ήταν ακόμη περιπέτεια.