Ο Όργουελ δεν γνώριζε τότε ότι λίγα χρόνια αργότερα ο όρος θα παγιωνόταν στη δημόσια σφαίρα, ούτε ότι ο 20ός και ο 21ος αιώνας θα επαληθεύσουν σε τρομακτικό βαθμό τη διορατικότητά του.
Οκτώ δεκαετίες μετά τις βομβαρδιστικές επιθέσεις στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, η ανθρωπότητα εξακολουθεί να ζει μέσα στη σκιά εκείνης της στιγμής που άλλαξε για πάντα την ιστορία. Τον Οκτώβριο του 1945, έναν μόλις μήνα μετά την αποκάλυψη της ατομικής εποχής, ο Τζορτζ Όργουελ δημοσίευσε στην εφημερίδα London Tribune το δοκίμιο «You and the Atom Bomb».
Εκεί, διατύπωσε μια σκέψη που σήμερα μοιάζει προφητική: τι θα συνέβαινε αν οι μεγάλες δυνάμεις συμφωνούσαν σιωπηρά να μην χρησιμοποιήσουν ποτέ ξανά την ατομική βόμβα η μία εναντίον της άλλης; Η απάντηση που έδωσε ήταν η εισαγωγή μιας νέας, μόνιμης κατάστασης ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη – μια «ειρήνη που δεν θα ήταν ειρήνη» [«peace that is no peace»] – και η πρώτη εμφάνιση του όρου που θα στιγμάτιζε έναν ολόκληρο αιώνα: μια «μόνιμη κατάσταση Ψυχρού Πολέμου».
Ο Όργουελ δεν γνώριζε τότε ότι λίγα χρόνια αργότερα ο όρος θα παγιωνόταν στη δημόσια σφαίρα, ούτε ότι ο 20ός και ο 21ος αιώνας θα επαληθεύσουν σε τρομακτικό βαθμό τη διορατικότητά του.
Η διάδοση των πυρηνικών όπλων
Στο ίδιο δοκίμιο, ο Όργουελ προέβλεψε και την διάδοση των πυρηνικών όπλων. Θεώρησε ότι η βόμβα, ως τεχνολογικό κατόρθωμα πανάκριβο και απαιτητικό, θα μπορούσε να παραχθεί μόνο από τρεις ή τέσσερις χώρες. Πράγματι, οι πέντε μόνιμες δυνάμεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ –ο οποίος ιδρύθηκε επίσης το 1945– απέκτησαν πυρηνικά όπλα σε λίγες δεκαετίες, με την ΕΣΣΔ να γίνεται η δεύτερη πυρηνική χώρα ήδη το 1949.
Η απειλή της βόμβας καθόρισε στρατηγικές
Από τότε, η απειλή της βόμβας καθόρισε στρατηγικές, δικαιολόγησε πολέμους και αναμόρφωσε τον χάρτη της διεθνούς πολιτικής. Το Ιράκ και το Ιράν κατηγορήθηκαν πως επεδίωκαν να αποκτήσουν πυρηνικά προγράμματα, και αντί της διπλωματίας, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ επέλεξαν στρατιωτικές λύσεις.
Το 1991, ο ΟΗΕ ενέκρινε τον Πόλεμο του Κόλπου με βάση πληροφορίες για ιρακινό πυρηνικό πρόγραμμα· το 2003, η Ουάσιγκτον και το Λονδίνο επικαλέστηκαν ανύπαρκτα στοιχεία – ανάμεσά τους και υλικό που είχε λανθασμένα βασιστεί σε ακαδημαϊκή εργασία – για να δικαιολογήσουν την εισβολή στο Ιράκ. Το 2025, το Ισραήλ επιτέθηκε στο Ιράν για παρόμοιους λόγους, πυροδοτώντας έναν δωδεκαήμερο πόλεμο που έφερε τον πλανήτη στα όρια μιας νέας πυρηνικής κλιμάκωσης.
Ο Όργουελ είχε γράψει το δοκίμιό του σε μια εποχή όπου η τεχνολογική ανάπτυξη απαιτούσε τεράστιες κρατικές επενδύσεις και επιστημονική εξειδίκευση που μόνο υπερδυνάμεις μπορούσαν να εξασφαλίσουν. Σήμερα, όμως, η τεχνητή νοημοσύνη ανοίγει νέες πόρτες: μπορεί να καθοδηγήσει ακόμα και μεσαίες δυνάμεις ή τρομοκρατικές οργανώσεις στο να κατασκευάσουν είτε ένα βασικό πυρηνικό όπλο είτε, πολύ πιο εύκολα, ένα «βρώμικο» ραδιενεργό εκρηκτικό που θα προκαλούσε ψυχολογικό χάος και οικονομική κατάρρευση.
Οι «βρώμικοί» πόλεμοι είναι ήδη πραγματικότητα
Η ειρωνεία που είχε επισημάνει ο Όργουελ παραμένει επίκαιρη: αν ένα «βρώμικο» όπλο είναι επικίνδυνο, τι σημαίνει αυτό για τα «καθαρά» πυρηνικά όπλα των μεγάλων δυνάμεων; Παρά τα στερεότυπα, οι «βρώμικοί» πόλεμοι είναι ήδη πραγματικότητα: τα όπλα απεμπλουτισμένου ουρανίου, παραπροϊόν της εμπλουτισμένης πυρηνικής τεχνολογίας από την εποχή του Manhattan Project, χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα στο Ιράκ το 1991 και το 2003, μολύνοντας το περιβάλλον και επηρεάζοντας υγεία και γενιές ανθρώπων.
Σήμερα, Ρωσία και Ουκρανία χρησιμοποιούν παρόμοια πυρομαχικά, προσθέτοντας νέα στρώματα τοξικής κληρονομιάς σε έναν πόλεμο που έχει ήδη βαθιές ρίζες στην ιστορία του Ψυχρού Πολέμου.
Το 1949, όταν ο Όργουελ εξέδωσε το «1984», ο Ψυχρός Πόλεμος που είχε προβλέψει μόλις τέσσερα χρόνια νωρίτερα άρχισε να αποκτά θεσμική μορφή. Η μελλοντική παγκόσμια τάξη του μυθιστορήματος, με τις τρεις τεράστιες υπερδυνάμεις –Ωκεανία, Ευρασία, Ανατολασία– αντικατόπτριζε έναν κόσμο όπου οι ισορροπίες δεν βασίζονται τόσο στη σύγκρουση όσο στη μόνιμη αβεβαιότητα, στον φόβο και στη διαρκή επιτήρηση.
Το εντυπωσιακό είναι ότι ο Όργουελ τα έγραψε αυτά πριν τη δημιουργία του ΝΑΤΟ, πριν τη σύσταση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, πριν καν ο όρος «Τρίτος Κόσμος» καθιερωθεί. Παράλληλα, ο Ίαν Φλέμινγκ πρόσθεσε μια άλλη διάσταση στη μεταπολεμική ερμηνεία της ισχύος: στις ιστορίες του Τζέιμς Μποντ, ο πραγματικός εχθρός δεν είναι ένα κράτος, αλλά μια πανίσχυρη προσωπικότητα, μια σκιά πίσω από την παγκόσμια σκηνή.
Αν το 1949 αυτό έμοιαζε με μυθοπλασία, στον 21ο αιώνα έγινε καθημερινότητα: ο Οσάμα μπιν Λάντεν άλλαξε τον ρου της διεθνούς ασφάλειας, ο Ρούπερτ Μέρντοκ διαμόρφωσε πολιτικά τοπία, και ο Έλον Μασκ απέκτησε ισχύ που κάποτε μόνο αυτοκρατορικές εταιρείες διέθεταν.
«Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον»
Ο Όργουελ είχε επίσης καταλάβει από νωρίς τη δύναμη της παραπληροφόρησης. Το 1944, μελέτησε ψεύτικες αναφορές της ναζιστικής προπαγάνδας περί βομβαρδισμών που δεν είχαν συμβεί ποτέ – ένα πρώιμο, σχεδόν πρωτόγονο ανάλογο των σημερινών deepfakes.
Το 2025, κατά τη διάρκεια του σύντομου πολέμου Ισραήλ–Ιράν, κυκλοφόρησαν στο διαδίκτυο βίντεο που έδειχναν δήθεν πυρηνικά μανιτάρια πάνω από ιρανικές εγκαταστάσεις, παραγεμισμένα από αλγορίθμους τεχνητής νοημοσύνης. Η εικόνα, όχι η πραγματικότητα, έγινε ξανά το πεδίο μάχης.
Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ πραγματικά, μόνο μεταμορφώθηκε. Όπως έγραφε ο Όργουελ στο «1984»: «Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον· όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν.»
Ο ορισμός του Ψυχρού Πολέμου, από την πρώτη του εμφάνιση στο δοκίμιο του 1945 μέχρι τη σημερινή εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, παραμένει ζωντανός ακριβώς επειδή η ανθρωπότητα δεν έλυσε ποτέ πραγματικά το θεμελιώδες δίλημμά του: πώς ζει κανείς σε έναν κόσμο όπου η ειρήνη υπάρχει μόνο επειδή ο πόλεμος έγινε αδιανόητος.