Μία από τις χειρότερες αεροπορικές τραγωδίες της Ευρώπης - και σίγουρα η χειρότερη που συνέβη σε ελληνικό έδαφος.
14 Αυγούστου 2005. Ήταν Κυριακή πρωί, στην καρδιά του Αυγούστου, όταν η πτήση 522 της κυπριακής εταιρείας Helios Airways απογειώθηκε από το αεροδρόμιο της Λάρνακας με προορισμό την Πράγα και ενδιάμεση στάση στην Αθήνα.
Η αναχώρηση έγινε στις 09:07. Στο αεροσκάφος τύπου Boeing 737-31S επέβαιναν 115 επιβάτες - οι περισσότεροι Κύπριοι και Έλληνες, μαζί με Γερμανούς και άλλες εθνικότητες - και έξι μέλη πληρώματος.
Λίγες ώρες αργότερα, το όνομα «Helios» θα έμπαινε για πάντα στη συλλογική μνήμη δύο χωρών, συνδεδεμένο με μία από τις χειρότερες αεροπορικές τραγωδίες της Ευρώπης - και σίγουρα την χειρότερη που συνέβη σε ελληνικό έδαφος.
Αποτέλεσμα συνδυασμού τεχνικών και ανθρώπινων λαθών
Σύμφωνα με το επίσημο πόρισμα της Επιτροπής Διερεύνησης Αεροπορικών Ατυχημάτων της Ελλάδας, λίγα λεπτά μετά την απογείωση, στον πίνακα ενδείξεων του θαλάμου διακυβέρνησης εμφανίστηκε προειδοποίηση για πρόβλημα στον κλιματισμό και την πίεση της καμπίνας. Το σύστημα συμπίεσης είχε μείνει στη χειροκίνητη λειτουργία από προηγούμενο έλεγχο εδάφους και δεν παρείχε την απαραίτητη πίεση στην καμπίνα καθώς το αεροπλάνο ανήρχετο. Η έλλειψη οξυγόνου, η υποξία, άρχισε να επηρεάζει γρήγορα το πλήρωμα και τους επιβάτες. Στις 09:20 η επικοινωνία με τον κυβερνήτη και τον συγκυβερνήτη έγινε δυσχερής, ενώ οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας στην Κύπρο και αργότερα στην Αθήνα προσπαθούσαν επανειλημμένα να έρθουν σε επαφή χωρίς επιτυχία.
Στις 10:54, δύο ελληνικά μαχητικά F-16 απογειώθηκαν από την αεροπορική βάση Σούδας για να αναχαιτίσουν το αεροσκάφος, που πετούσε αυτόματα στην πορεία του. Όταν πλησίασαν, οι πιλότοι της Πολεμικής Αεροπορίας αντίκρισαν ένα ανατριχιαστικό θέαμα: ο συγκυβερνήτης καθόταν αναίσθητος, ο κυβερνήτης δεν φαινόταν πουθενά, και οι μάσκες οξυγόνου ήταν κατεβασμένες στην καμπίνα. Λίγο αργότερα, ένας άνθρωπος μπήκε στο πιλοτήριο - ήταν ο αεροσυνοδός Ανδρέας Προδρόμου, πρώην πιλότος υπό εκπαίδευση, που είχε παραμείνει περισσότερο χρόνο σε συνείδηση χάρη στη χρήση φορητής φιάλης οξυγόνου. Προσπάθησε να ανακτήσει τον έλεγχο, αλλά οι κινητήρες έσβησαν λόγω έλλειψης καυσίμου. Στις 12:04, το Boeing συνετρίβη σε πλαγιά κοντά στο Γραμματικό Αττικής. Κανείς δεν επέζησε.
Οι πρώτες εικόνες που μεταδόθηκαν από τα τηλεοπτικά συνεργεία πάγωσαν το αίμα. Κομμάτια του αεροσκάφους ήταν σκορπισμένα σε μεγάλη ακτίνα, αποκαΐδια και προσωπικά αντικείμενα, φωτογραφίες, βαλίτσες, παιδικά παιχνίδια. Ο τότε πρόεδρος της Ένωσης Αστυνομικών Συντακτών, Πάνος Σόμπολος, που βρέθηκε επί τόπου, είχε περιγράψει αργότερα πως «κομμάτια διαμελισμένα, κορμιά καμένα, μια εικόνα φρίκης. Ένα σκηνικό που δε θα ξεχάσω ποτέ όσο ζω». Η επιχείρηση ανάσυρσης των σορών ήταν δύσκολη λόγω της μορφολογίας του εδάφους και της έντασης της φωτιάς, ενώ η ταυτοποίηση έγινε με τη βοήθεια DNA, καθώς πολλά σώματα είχαν καταστραφεί ολοκληρωτικά.
Η τραγωδία άφησε πίσω της δεκάδες οικογένειες βυθισμένες στο πένθος, αλλά και αυτόπτες μάρτυρες που ακόμη και σήμερα θυμούνται με λεπτομέρειες εκείνη τη μέρα. Ένας από τους πιλότους των F-16 που συνόδευε το αεροσκάφος έχει δηλώσει ότι έβλεπε έναν άνθρωπο να προσπαθεί να πάρει τον έλεγχο και ήξερε ότι ήταν η τελευταία του ευκαιρία, αλλά δεν υπήρχε χρόνος. Κάτοικος του Γραμματικού θυμάται πως ακούστηκε ένας δυνατός θόρυβος, σαν έκρηξη, και μετά καπνός ανέβηκε από το βουνό, ενώ συγγενής θύματος περιγράφει πως μέχρι να έρθει η επίσημη ενημέρωση, όλοι κρατούσαν την ελπίδα ότι ίσως υπήρξε κάποιο θαύμα.
Η ελληνική επιτροπή διερεύνησης, που εξέδωσε το τελικό της πόρισμα το 2006, κατέληξε ότι η καταστροφή ήταν αποτέλεσμα συνδυασμού τεχνικών και ανθρώπινων λαθών, εντός ενός πλαισίου ανεπαρκούς εταιρικής εποπτείας. Το σύστημα συμπίεσης είχε μείνει στη χειροκίνητη θέση μετά από τεχνικό έλεγχο στο έδαφος και το πλήρωμα δεν εντόπισε την ανωμαλία κατά τους ελέγχους πριν την πτήση. Οι χειριστές φέρεται να μην αναγνώρισαν τα ηχητικά και οπτικά σήματα που προειδοποιούσαν για απώλεια πίεσης, ενώ η Helios Airways δεν διατηρούσε επαρκείς διαδικασίες ασφάλειας και εκπαίδευσης. Η έλλειψη επικοινωνίας και ο ελλιπής έλεγχος λιστών ασφαλείας οδήγησαν στην παράβλεψη της κρίσιμης ρύθμισης.
Οι οικογένειες των θυμάτων διεκδίκησαν δικαιοσύνη τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Στην Ελλάδα, στελέχη της εταιρείας και τεχνικοί καταδικάστηκαν σε πολυετείς ποινές για ανθρωποκτονία από αμέλεια. Στην Κύπρο, η διαδικασία είχε διαφορετική κατάληξη και ορισμένες υποθέσεις έκλεισαν με απαλλαγές λόγω έλλειψης επαρκών αποδείξεων. Παρά τις καταδίκες, πολλοί συγγενείς δήλωσαν ότι η δικαίωση δεν ήρθε ποτέ πραγματικά, τονίζοντας πως καμία ποινή δεν μπορεί να φέρει πίσω τους ανθρώπους που χάθηκαν.
Η υπόθεση της Helios 522 οδήγησε σε σειρά αλλαγών στην αεροπορική ασφάλεια. Οι διαδικασίες ελέγχου πριν την πτήση ενισχύθηκαν σε πολλές εταιρείες, η εκπαίδευση των πιλότων εκσυγχρονίστηκε ώστε να αναγνωρίζουν την υποξία και να αντιδρούν σωστά σε απώλεια πίεσης, ενώ θεσπίστηκαν αυστηρότεροι κανονισμοί εποπτείας για μικρότερες αεροπορικές εταιρείες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Παρά τα μέτρα αυτά, η τραγωδία παραμένει υπενθύμιση ότι η αεροπορική ασφάλεια δεν είναι ποτέ δεδομένη, αλλά αποτέλεσμα συνεχούς εγρήγορσης, εκπαίδευσης και κουλτούρας ευθύνης.