Πού βρίσκεις καταφύγιο όταν όλα γύρω είναι τοξικά και η απαισιοδοξία είναι εγγεγραμμένη σε κάθε ίχνος προοπτικής; Φυσικά στην Τέχνη. Και η ιδρωμένη ακόμα από τη ζέστη Αθήνα το ζει με τις δημιουργίες της Ιωάννας Πανταζοπούλου, της Κυριακής Μαυρογεώργη, της Λουκίας Αλαβάνου.
235 αιωρούμενα γλυπτά, φοίνικες ντυμένοι σαν με διαμάντια που αστράφτουν καθώς χορεύουν πάνω από τη σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Μικροσκοπικές φιγούρες από πορσελάνη, γυναικεία σώματα αποκομμένα, κεφαλές τρόπαια, πόδια βουτηγμένα σε χρυσό. Μια πρωτόγνωρη για την Ελλάδα εμπειρία VR που μας μεταφέρει στον Κολωνό, στον Οιδίποδα, στο περιθώριο της σύγχρονης ζωής και στο βάθος της Ιστορίας.
Η Ιωάννα Πανταζοπούλου, με το οργιαστικό της «A summer evening» που παρουσίασε στο πλαίσιο του προγράμματος «Τhe Artist on the Composer» του ΝΕΟΝ και της Λυρικής, και η Κυριακή Μαυρογεώργη, με την έκθεσή της «Τhe Secret Room» στην Γκαλερί Genessis, έφεραν στην Αθήνα συστάδες αυστηρά προσωπικής τέχνης που λειτουργεί ως καταφύγιο της πολεμικής εποχής που ζούμε σε όλα τα επίπεδα. Λίγες μέρες πριν, αφίχθη στην πόλη και το σύμπαν που έφτιαξε η Λουκία Αλαβάνου και μας εκπροσώπησε στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2022. Στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση έφτασε το «Στο δρόμο για τον Κολωνό».
Σαν τρία νησιά, οι τρεις εκθέσεις μάς βύθισαν σε τρία διαφορετικά σύμπαντα, όπου η δυστοπία και ο εφιάλτης, συναντά στιλπνές χειρονομίας άγριας, δηλαδή αυθεντικής, ατελούς ομορφιάς. Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, το όμορφο μπορεί να είναι δαιμονικό, η πορσελάνη λιγότερο εύθραστη από το μάρμαρο.
Το νησί με τους φοίνικες και τα 250.000 κρύσταλλα της Ιωάννας Πανταζοπούλου
36 λεπτά μουσικής, οι ερμηνευτές επί σκηνής. Πίσω τους, πάνω τους, συντελείται μια χορογραφία που δεν έχουμε ξανασυναντήσει. Δεν υπάρχουν σώματα χορευτών, αλλά κινούμενα γλυπτά που δημιούργησε η εγκατεστημένη στη Νέα Υόρκη, ανερχόμενη δύναμη στη διεθνή σκηνή Ιωάννα Πανταζοπούλου. Η Ιωάννα βούτηξε σε μια παιδική ανάμνηση, σε ένα παραμύθι που μόνη της έφτιαξε όταν ως παιδί επισκεπτόταν τις Σεϋχέλλες όπου ο πατέρας της ήταν γενικός πρόξενος.
Για την ανάθεση αυτή που τη έγινε από τον ΝΕΟΝ και την Λυρική, σε συνεπιμέλεια της Ελίνας Κουντούρη και του Γιώργου Κουμεντάκη ( ο οποίος επέλεξε την μουσική της παραγωγής) άρχισε να φτιάχνει δέντρα και να τα ντύνει με κρύσταλλα, μέσα στους πυκνούς καπνούς που κάλυπταν την Αθήνα από τη φωτιά στην Πάρνηθα. Ετσι όπως το όνειρο συναντά τον εφιάλτη, κάθε μέρα δίπλα μας και τα παιδιά παραμύθια γίνονται τρομακτικά. Μετά ήρθαν οι πλημμύρες και ένα δέντρο μέσα στην ορμή του νερού έπεσε στον κήπο της. Αντιλαμβάνεστε ότι οι αναφορές και οι φορτίσεις είναι πλέων κατακλυσμιαίες στη ζωή και στην τέχνη.
Χρησιμοποίησε για τα γλυπτά της 250.000 μικρά κρύσταλλα, 4.000 κουκουνάρια, φλοιό φοίνικα, ξερούς θάμνους, φελιζόλ, πλαστικό, σίδερο. Έκανε πρωταγωνιστές τους φοίνικες και τις τεράστιες καρύδες coco de mer, σπάνιο είδος που συναντά κανείς κυρίως στο αρχιπέλαγος των Σεϋχέλλων και είναι φορτισμένο με πολλούς μύθους. Φυτρώνουν μόνο σε θηλυκούς φοίνικες και μοιάζουν με τεράστια ανδρικά γεννητικά όργανα.
Κοιτάζοντας το δάσος της να χορεύει πάνω από τη σκηνή, πάνω από τα κεφάλια των μουσικών, σαν οι ρίζες να είναι στον ουρανό, σκεφτόμουν συνεχώς ότι μπορεί να βλέπω έναν αντικατοπτρισμό. Ότι εμείς είμαστε βυθισμένοι -στη γη, στον ωκεανό;- και βλέπουμε πάνω μας το δάσος, τα φυτά, τις coco de mer να σαλεύουν. Που είναι οι ρίζες και που οι βυθοί μας;
Η δράση του φαντασμαγορικού δάσους συνυπήρχε με το έργο του Τζορτζ Κραμπ «Music for a Summer Evening» (Makrokosmos III), για τέσσερις μουσικούς: δυο ενισχυμένα πιάνα και κρουστά. Στο τέλος όλοι σπεύσαμε να φωτογραφήσουμε το ανεστραμμένο δάσος-νησί, που έμοιαζε με έναν πολυέλαιο. Αξίζουν συγχαρητήρια και στους τεχνικούς της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ένα έργο, μια εγκατάσταση που ελπίζουμε να βρει έναν μόνιμο χώρο έκθεσης καθώς πραγματικά σε περικλείει και σε έλκει με έναν αμετάφραστο τρόπο.
Το μυστικό πορσελάνινο δωμάτιο της Κυριακής Μαυρογεώργη
Μοιάζει με πασαρέλα, σαν αυτές που είδαμε στις χαοτικές, πυκνές πρόσφατες εβδομάδας μόδας: ένας μακρύς ολόλευκος πάγκος μπαίνοντας στην γκαλερί Genesis στο Κολωνάκι, φέρει επάνω του δεκάδες μικρές, στιλπνές πορσελάνινες μορφές γυναικών που έχουν μετεξελιχθεί σε υβρίδια απόλαυσης και κατανάλωσης. Είναι αδύνατο από την πρώτη ματιά να μην θαυμάσεις την λεπτότητα, την τέχνη, την βασανιστική λεπτομέρεια, την ψύχραιμη επίμονη ματιά της Κυριακής Μαυρογεώργη που έφτιαξε με τα χέρια της όλες αυτές τις μορφές από πορσελάνη στην έκθεση που ονόμασε «The Secret Room».
Η λεπτή ειρωνεία διαπερνά τις μορφές των γυναικών τροπαίων, ινσταγκραμικών συμβόλων, ψυχαναλυτικών απωθημένων όπως και τους τίτλους τους που μοιάζουν με μικρά χαϊκού. Κάποιοι τίτλοι μάλιστα μοιάζουν να ενώνονται καθώς προχωράς γύρω από τον πάγκο και να γεννούν νέα νοήματα. «Just a tear away», «Life is beautiful» διαβάζω. Ένα δάκρυ μακριά η ζωή θα είναι υπέροχη, σκέφτομαι. Μια κυνική αισιοδοξία ή υπόσχεση.
Η καταγωγή του κόσμου του Γκυστάβ Κουρμπέ, οι περίφημες καρέκλες για τα παραμορφωμένα γυναίκα σώματα της Σάρα Λούκας, ψίθυροι στο νέο σύμπαν που γέννησε η Κυριακή Μαυρογεώργη με γούνινα στοιχεία ως αιδοία, κεφάλια λιονταριών για τις ξαπλωμένες γυμνές γυναίκες τρόπαια της εποχής, ανδρικές μορφές με τηλεοράσεις αντί γι ακεφάλια να κοιτούν το γυμνό άψυχο κορμί, αλλά και ερμητικοί, γεμάτοι δαντέλες μπουφέδες να ξεβράζουν ένα άρτιο γυναικείο σώμα. Η Μαυρογεώργη έχει εξελιχθεί σε μια μοναδική εικαστική μορφή με απολύτως ιδιοσυγκρασιακή τέχνη που φέρνει μια τολμηρή, καινοτόμα και μαζί τρυφερή ματιά στη βιαιότητα που μας περιβάλλει και μας αφανίζει. Κυνική τρυφερότητα, σαν τα πλάσματα που φτιάχνει με την πορσελάνη.
Στον δρόμο για τον Κολωνό με οδηγό την Λουκία Αλαβάνου
Κάθομαι σχεδόν περήφανη στο κάθισμα που είναι προϊόν του ουτοπικού, ριζοσπαστικού σχεδιασμού του Τάκη Ζενέτου, έτοιμη να δω το «Στο δρόμο για τον Κολωνό» της Λουκίας Αλαβάνου που μας εκπροσώπησε στη Μπιενάλε της Βενετίας. Φοράω τα ειδικά γυαλιά για να δω αυτό το φιλμ εικονικής πραγματικότητας. Και όλο αυτό το coolness που νιώθω ως θεατής της νέας τέχνης και ως σώμα που ξαποσταίνει σε ένα όνειρο του Ζενέτου, με οδηγεί σε ένα τίναγμα πάνω στην καρέκλα μου. Μια μικρή κραυγή μου καθώς αρχίζει η προβολή και βρίσκομαι να κοιτάζω πρόσωπο με πρόσωπο μια τεράστια κότα που μετακινείται γρήγορα στο χώρο. Κυρίες και κύριο βρίσκομαι σε ένα κοτέτσι, και όσα ζήσω τα επόμενα 15 λεπτά με θέα 360 μοιρών θα με συνδέσουν με έναν οικισμό Ρομά, τον Οιδίποδα, τη Θήβα, την Νέα Ζωή, τον τρόπο που βίαια, άλλοτε ανεπάντεχα, άλλοτε με φορτίσεις στερεοτύπων, οδηγούμαστε σε νέα περιθώρια εκτός κύκλων που κάποιοι ορίζουν ως κυρίαρχους.
Εκτός από το μικρό σπόιλερ της αρχής με την κότα, δεν θα προχωρήσω σε άλλα. Αξίζει να μπείτε στη θέαση αυτής της ταινίας έχοντας μόνο στο μυαλό σας το περίγραμμα της ιστορίας που θέλει να αφηγηθεί η Λουκία Αλαβάνου. «Στη διάρκεια μιας επίσκεψής μου σε μια αχαρτογράφητη περιοχή της Δυτικής Αττικής, χάθηκα και βρέθηκα τυχαία στο γκέτο των Ρομά, το οποίο θεωρείται ένα από τα πιο επικίνδυνα μέρη στην Ελλάδα. Αυτή η κοινότητα Ρομά εγκαταστάθηκε εκεί τη δεκαετία του 1980, ερχόμενη από τη Θήβα, όπως και ο Οιδίπους δηλαδή. Υπάρχει μάλιστα μια υπόθεση ότι η διαδρομή που ακολούθησε ο Οιδίπους, από τη Θήβα προς τον Κολωνό, περνούσε ακριβώς από αυτή την τοποθεσία, που έχει το ενδιαφέρον όνομα Νέα Ζωή».
Το σύμπαν της Αλαβάνου είναι τόσο οικείο και μαζί τόσο ξένο. Εννοώ, είναι εικόνες που υπάρχουν στο υποσυνείδητό μας, άλλες που έχουμε «διαβάσει» αλλά αποφασίσει να αποκλείσουμε από τις θεματικές που διαπερνούν την καθημερινότητά μας. Όμορφες, άγρια όμορφες εικόνες, μέσα στην σκόνη και την τελετουργία της ζωής στον οικισμό των Ρομά που έγιναν οι ήρωες της Αλαβάνου σε αυτή την αφήγηση. Μια σκληρότητα που φέρει μέσα της μια ακατανόητη για πολλούς τρυφερότητα πίστης και συγγένειας. Όσα συμβαίνουν πίσω από τα τείχη που οι κοινωνίες υψώνουν γύρω από τους Ρομά, τους μετανάστες, τους «παράταιρους». Και όμως έχουν κάτι το μυθικό στο κύτταρό τους.
Οι προβολές
συνεχίζονται ως τις 30 Νοεμβρίου στο -1 της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.