Οι πολιτικοί τα βράδια πριν κοιμηθούν πρέπει να διαβάζουν Προμηθέα, λέει ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Νίκος Καραθάνος, μιλώντας στο iefimerida. Μιλά για τη νέα μορφή κοινωνίας που αποκτούμε, τον θυμό του για τον τρόπο που χρησιμοποιείται σε διαφημίσεις η μουσική του Χατζιδάκι σαν προπαγάνδα στην καρδιά μας. Και εξηγεί γιατί δεν πρέπει να φοβόμαστε.
«Ο Λευτέρης Βογιατζής ζει, κάνει βόλτες στο Αγιον Ορος με τον Ντέιβιντ Μπόουι» μου λέει ο Νίκος Καραθάνος. Εχουμε δει λίγο πριν στην ψηφική πλατόρμα του Φεστιβάλ την θρυλική παράσταση «Αντιγόνη» που είχε παρουσιαστεί στην Επίδαυρο. Νιώθει την παρουσία του Λευτέρη και η φωνή του καθώς το λέει γίνεται πιο σιγανή, γαλήνια. Ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Νίκος Καραθάνος που η παράστασή του «Ορνιθες» σε κύματα ήρθε στα σπίτια μας τις μέρες της πανδημίας μέσα από το ψηφιακό κανάλι της Στέγης, συνομιλεί μαζί με το iefimerida για τoυς ιερείς που μιλούν για τον θάνατο χωρίς να ξέρουν τι είναι ζωή, τα ταβάνια των σπιτιών μας που ανατινάχθηκαν εξαιτίας της πανδημίας, την επόμενη μάχη που πρέπει να δώσουμε για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη χαρά του να έχουμε γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, την κυρία Σακελλαροπούλου. Σχολιάζει, πόσο εύκολο είναι να πεθάνουμε στην Ελλάδα ζώντας. Και φυσικά μιλά για την τέχνη που πρέπει να μεταμορφώνεται από ελέφαντα σε σαύρα, από πρόβατο σε γίδα και μετά σε Ποσειδώνα.
Πρώτη μέρα εκτός καραντίνας η Δευτέρα. Τι σκέφτεστε αυτές τις μέρες;
Aπό τη μια λυπάμαι τόσο πολύ και από την άλλη ενθουσιάζομαι για όσα μας συμβαίνουν. Δεν μπορείς να προσπερνάς πια τον άλλον, πρέπει να του μιλήσεις. Πριν του μίλαγες με έναν πυροβολισμό από υπονοούμενα. Τώρα πρέπει το στόμα σου να φτάσει στα χείλη του και ακόμα παραμέσα ο λόγος σου. Αυτό είναι και μια μορφή κοινωνίας. Αυτή είναι η πραγματική κοινωνία: το να μιλάμε στον άλλο.
Μια κοινωνία, όπως την περιγράφετε, σχεδόν πρωτοχριστιανική.
Ναι. Ακριβώς. Με το που ξέσπασε η πανδημία κλειστήκαμε όλοι μέσα στα σπίτια μας και τώρα που ήρθε η άνοιξη κοιτάμε έξω. Δεν κλαίνε τα πουλιά, δεν βήχουν οι παπαρούνες. Καταλαβαίνεις ότι είσαι ένα πραγματάκι, ένα είδος το οποίο πάσχει. Η φύση δεν ενδιαφέρεται για εσένα, απλώς μερικές φορές έχει την ικανότητα να σου μιλήσει.
Μόνο που αυτή τη φορά είμαστε σε θέση και εμείς να την ακούσουμε.
Να ακούσουμε τι μας λέει. Και ξαφνικά νιώθεις ότι εκεί που ήσουν ο Τάδε, στο Τάδε σπίτι, στην Τάδε χώρα, τώρα είσαι συγγενής με όλο τον κόσμο. Δεν κρύβεσαι στο σπίτι, γιατί το σπίτι ανατινάχθηκε, φύγαν τα ταβάνια.
Μας πέτυχε σε μια στιγμή έπαρσης η πανδημία;
Δεν θέλω να το απλουστεύσω. Ξέρω την κοινή μας λύπη, το κοινό μας μαράζι που όλοι κολυμπάμε μέσα σε αυτό. Σε μια πόλη, όπου ο δημόσιος χώρος ήταν εχθρός και τα κατάφερνε όπως-όπως ο καθένας, ζούσαμε με μια γεύση ονείρου ότι κάποτε θα πάμε κάπου. Και ξαφνικά κλειστήκαμε μέσα μας, ράψαμε τις πληγές μας, βγάλαμε τους θησαυρούς μας στο μπαλκόνι, τα έργα μας, τις αναμνήσεις μας. Αυτή ήταν η πρώτη μας κίνηση, ανοίξαμε τα συρτάρια για να βγάλουμε τα πολύτιμά μας έξω. Αρχίσαμε να μαλώνουμε «δεν είναι έτσι το θέατρο, είναι αλλιώς, δεν διαδίδεται έτσι», αρχίσαμε να υπερασπιζόμαστε τα κεκτημένα μας. Και δεν μας πέρασε από το μυαλό το γιατί; Κουμπιά είναι στον υπολογιστή. Μην φοβάστε τίποτα και κανένα!
Βγαίνουμε αλλοιωμένοι από όλο αυτό;
Ναι, αλλοιωθήκαμε. Φυσικά. Αλλά προς τι ο φόβος;
Είστε αισιόδοξος;
Η απαισιοδοξία και η αισιοδοξία έχουν τη λέξη «δόξα» μέσα, δηλαδή τη γνώμη. Ποια είναι η δόξα στη ζήση του καθενός; Μα τι άλλο αγάπη μου, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τίποτα άλλο. Για αυτό ζούμε, για να εξυψωθούμε, για μια ανάσταση και ανάταση μαζί.
Ανάσταση λέτε. Οι λέξεις παίρνουν άλλο νόημα μέσα από την πανδημία, βαθαίνουν κάπως.
Κάθε πρωί ξυπνάς και ψάχνεις να δεις τις σωστές κουβέντες που είπε κάποιος. Να τις έχεις σαν οδηγό στη μέρα σου. Από τον Ράμφο ως μια γυναίκα στη Χιλή, από έναν επιστήμονα ως έναν αθλητή. Είμαι λίγο σαν παιδί που δεν ξέρω τίποτα και περιμένω να μου πει ο μπαμπάς μου πού να πάω.
Αισθάνεστε ότι χρειάζεστε καθοδήγηση δηλαδή;
Ένα μοίρασμα χρειάζομαι. Ηταν χαρά μου που ξαναείδα τον Λευτέρη Βογιατζή στην Αντιγόνη (στην μετάδοση της θρυλικής παράστασης από την ψηφιακή πλατφόρμα του Φεστιβάλ Αθηνών και Επίδαυρου). Συνειδητοποίησα ότι ο Λευτέρης δεν πέθανε, κάπου κρύβεται στον Άγιον Όρος παρέα με τον Ντέιβιντ Μπάουι. Δεν πεθαίνουν αυτοί που κουβαλάς μέσα σου, τους περιέχεις, στέκονται εδώ δίπλα σου. Και ας εκπέμπονται μέσα από το διαδίκτυο. Θα έρθει ο καιρός να ξανασυναντηθούμε. Αλλά τι ωραία να αποκτά ύλη η μνήμη.
Χωρίς να γίνεται μνημόσυνο.
Στις προηγούμενες δεκαετίες φροντίσαμε να κηδέψουμε πολύ ωραία τον πολιτισμό μέσα από τις σαββατιάτικες εκπομπές, με φέρετρο τη νοσταλγία. Τον κηδέψαμε και τον θάψαμε πέντε πόντους κάτω από το χώμα, γιατί μας έδινε υπόσταση να μιλάμε για τους νεκρούς, ενώ αυτοί είχαν φύγει. Ντρεπόμασταν να ήμαστε ο εαυτός μας. Το τελευταίο διάστημα με ενόχλησε να ακούω διαφημίσεις που με χτυπάνε πατριωτικά. Με μουσική Χατζιδάκι και ποίηση Ρίτσου να μου μιλάνε για το πώς είναι οι Ελληνες και τι κάνουν ως Ελληνες, κάτω από ένα προϊόν. Αρνούμαι αυτή την προπαγάνδα στην καρδιά μου. Τον Χατζιδάκι άστον να τον ακούσω μόνος μου στην κηδεία της μάνας μου. Θέλω να είναι μόνο αυτός εκεί. Ασε να φέρω στην ώρα την πιο προσωπική μου, όποιους νεκρούς θέλω εγώ. Μην μου τους φέρνεις μέσα στο σπίτι μου και μη μιλάς για αυτούς, θυμώνω.
Οι «Ορνιθες» αυτές τις μέρες της καραντίνας επέστρεψαν σε κύματα μέσα από την ψηφιακή πλατφόρμα της Στέγης, η παράσταση αλλά και η ταινία του Μακρίδη. Επιστροφή σε μια μνήμη νωπή που έχουμε μοιραστεί δεκάδες χιλιάδες κοινού. Πώς αισθανθήκατε για αυτή τη ψηφιακή νέα μορφή τους;
Όλα αυτά που κάνουμε είναι μια γιορτή με σκοπό το μοίρασμα και τη συμμετοχή των ανθρώπων. Το να μυρίσουμε λίγη από το μαγεία που μπορεί να συμβεί ανάμεσά μας.
Σε μια εποχή που έχουμε μάθει να καταναλώνουμε πολιτισμό, η επιστροφή της Αντιγόνης αλλά και των Ορνίθων, είχε μια ξεχωριστή αξία, μια πολύτιμη συνθήκη ξαφνικά μπροστά στην οθόνη.
Όπως το λέτε: καταναλώνουμε πολιτισμό. Φτάνουμε συλλέκτες των top πραγμάτων. Τα τρώμε, τα μασάμε, δεν μας μιλάνε, γιατί για να μας μιλήσουν πρέπει να ζούμε παράλληλα μαζί τους. Και τώρα που κλείνουν τα μουσεία και τα θέατρα, δεν θα μαραθούν τα μάρμαρα, θα μαραζώσουν οι άνθρωποι. Και μιας και μιλάμε για τον Πολιτισμό, θέλω να πω ότι ήταν βαθιά στεναχώρια στην εξαγγελία των μέτρων από τον Πρωθυπουργού να μην δούμε έναν εκπρόσωπο του υπουργείου Πολιτισμού δίπλα να υπερασπίζεται τους ανθρώπους του, να τους προστατεύει σαν παιδιά του. Άργησε πολύ να σκεφθεί μέτρα για τον Πολιτισμό, όπως όλες οι άλλες χώρες της Ευρώπης. Να τους συντηρήσει σαν κιβωτό πρέπει όλους.
Τη στιγμή που οι καλλιτέχνες ανά τον κόσμο – ακόμα και άγαρμπα, αλλά σίγουρα με φιλότιμο- προσπαθούν να κρατήσουν ψηλά το ηθικό των πολιτών.
Δεν μου αρέσει όταν διαχωρίζουμε τους καλλιτέχνες, είναι και αυτοί άνθρωποι όπως όλοι. Όλοι προσφέρουμε. Και ένα παιδί delivery προσφέρει. Απλώς είμαστε ταγμένοι να κάνει ο καθένας τη δουλειά του από τον πύργο του. Την διασύνδεση αναμεταξύ μας πρέπει να βρούμε. Υπάρχουν άνθρωποι αδύναμοι και σε αυτούς πρέπει να πέσει όλη η προσοχή μας. Δεν μπορούμε να μιλάμε για Πολιτισμό όταν καταφέρνουμε μόνο κάποιοι να κάνουμε μια δουλειά. Όχι, πρέπει να προστατευθούμε όλοι και ειδικά οι πιο αδύναμοι, αυτοί που δεν θα μπορέσουν να βρουν δουλειά. Αυτό είναι το χρέος όλων μας. Είθε να έρθει ο καιρός να ανοίξουμε τις πόρτες μας, να έρθουν κι άλλοι, κι άλλοι, να χωρέσουν πολλοί για να είμαστε μαζί. Δεν έχει καμία σημασία πια να παράξεις ένα έργο μόνος σου και να επιδείξεις τον εαυτό σου. Καμία.
Κάτι που κάνετε στις παραστάσεις σας εσείς, ένα πλήθος ανθρώπων, όλα τα είδη…
Ναι, γιατί το προτιμούσα. Ηταν τέτοια η χαρά μου, η τύχη μου, να βρεθώ μαζί με άλλους και να παίζουμε που δεν θα το αντάλλαζα με καμία προσωπική επιτυχία. Και με ένα τρόπο προσπάθησα να το κάνω και διεθνώς. Θεωρώ αυτή τη γιορτή ένα πανηγύρι, θεωρώ τον εαυτό μου πιο ελληνικό από ποτέ έτσι.
Τι σημαίνει ελληνικό;
Ελληνικό σημαίνει η φράση του πατέρα μου που μου φώναζε στο χωριό «πρόσεχε πώς περπατάς πλησιάζουμε στην πλατεία.». Ελληνικό σημαίνει η σφαλιάρα που μου έδιναν στο σχολείο για να μάθω την προπαίδεια. Ελληνικό σημαίνει όλα τα χάδια που έδωσα και πήρα. Μα πάνω απ‘ όλα, όλη η βία και όλη η αγάπη που βίωνα μικρός, θαμπώνονταν από αυτό το φως που έβλεπα κάθε πρωί και ήθελα να το κάνω στέμμα στο κεφάλι μου.
Ποιο φως είναι αυτό;
Το φως του κόσμου, το φως του ήλιου, αυτή τη λάμψη που όταν ξύπναγα αντίκρυζαν τα μάτια μου και μου μάθαιναν όσα πράγματα δεν μου έμαθαν όλα τα μαθηματικά μαζί. Αυτό το φως του μεσημεριού που σε έκανε νομίζεις ότι βγάζεις φτερά στην πλάτη και σου φυτρώνει ουρά, κι όλα αυτά τα πάθαινες από Λαμπρότητα.
Εχετε εξασκηθεί από νωρίς στη μοναξιά, στα παιδικά σας καλοκαίρια στο χωριό στην Ευρυτανία, έτσι δεν είναι;
Ναι. Τώρα λέτε μια λέξη… (μεγάλη παύση). Ξέρετε είναι μεγάλο μάθημα ένα μικρό παιδί να το βγάλεις έξω στα χωράφια της βαρεμάρας, να εφεύρει μόνο του ξανά τι μπορεί να κάνει. Είναι ωραίο να διαβάζεις τα χόρτα. Είναι ωραίο να σκιάζεσαι καθετί. Αυτός είναι ο ρυθμός του κόσμου. Θα μπορούσες να γίνεις και παπάς από αυτά.
Σκεφτήκατε κάποια στιγμή στη ζωή σας να γίνετε παπάς;
Αμέ!
Πότε;
Μικρός ήμουν παπαδοπαίδι. Παίρναμε καρφίτσες και τσιμπούσαμε τον παπά την ώρα του Ευαγγελίου. Ήταν μεγάλη χαρά το Πάσχα όταν μαλώναμε ποιος θα πάρει το εξαπτέρυγο, και μετά πλακωμένοι στο ξύλο κλαίγαμε μέσα σε όλο αυτό το μυστήριο. Έβλεπες σχεδόν τον Έρωτα τον ίδιο.
Σήμερα ποια είναι η σχέση σας με την θρησκεία;
Έχω μια τελείως προσωπική σχέση για την οποία δεν κάνει και να μιλάω. Έχω απέχθεια όμως σε κάποιους ιεράρχες που μιλάνε για υπεροχή της θρησκείας μας έναντι των άλλων, που δεν δέχονται το σώμα και τη διαφορετικότητα. Εκεί καταλαβαίνω ότι ενώ δεν ξέρουν τι είναι ζωή, θα μου πουν τι είναι θάνατος; Ξέρετε, η καθαρή Ορθοδοξία έχει μέσα της μια καθαρή αναρχία.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της αναρχίας;
Έχετε ακούσει τον ύμνο «άναρχε θεέ;». Να είσαι θεός και να καταργείς την αρχή σου. Και γι’ αυτό είναι γελοίο να ακούς τους ιεράρχες να μιλάνε για εξουσία. Σημασία έχει ότι αντιλαμβανόμαστε πως σε αυτή τη ζήση τη μικρή που ζούμε, ενώ είχαμε γνωρίσει τον αναλογικό άνθρωπο, περάσαμε στον ψηφιακό και τώρα ήρθε η στιγμή να μπούμε με φούρια στον οικουμενικό άνθρωπο επιτέλους. Είναι σημαντική και συναρπαστική η στιγμή που ζούμε και πρέπει να την πιάσουμε από τα αρχίδια. Να φλερτάρουμε συνέχεια με τη λέξη Ερωτα δηλαδή το νοιάξιμο, το σμίξιμο, το άνθισμα.
Η λέξη Ερωτας επανέρχεται στη συζήτησή μας σήμερα.
Αυτά τα βέλη που σε βρίσκουν και κάνουν τη βιολογία σου να υπερλειτουργεί. Σε κάνει και ατρόμητο ώρες-ώρες.
Επιμένετε στον μη φόβο.
Μην φοβάστε τίποτα, όλα μπορούν να αντιμετωπιστούν κατά μέτωπο. Ακόμα και η αρρώστια, έλα εδώ ρε, θα παλέψω μαζί σου και ας χάσω. Μια φορά είχα βρεθεί στη Ραμάλα σε ένα επεισόδιο με στρατιώτες. Τρομάξαμε όλοι μέσα στο αυτοκίνητο. Γύρισε η ξαδέλφη μου που καθόταν δίπλα και με μια ηρεμία μού είπε: «Νίκο μη φοβάσαι. Κάτι παιδάκια με όπλα είναι». Και όντως ήταν παιδιά που τους είχαν δώσει όπλα και τους έκαναν στρατιώτες. Αλλά ήταν παιδιά. Με λίγα λόγια αν πλύνουμε τα μάτια μας και δούμε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, τότε έχουμε μια μοναδική ευκαιρία να ζήσουμε το σήμερα, το παρόν μας.
Μια μικρή ευλογία όπως είπε ο κύριος Ράμφος. Κατηγορήθηκε από κάποιους ότι με αυτό τον τρόπο είναι σαν να προσπερνά τους νεκρούς του κορωνοϊού.
Ο καρκίνος δεν εξαφανίστηκε. Δεν εξαφανίστηκε η αρρώστια σ’ αυτό τον κόσμο. Η αλληλεγγύη μας εξαφανίστηκε και το κουράγιο μας να θέλουμε να εξηγήσουμε καλύτερα το μυστήριο της ζωής.
Μήπως μέσα στην πανδημία, την απόσταση των δυο μέτρων, το μη άγγιγμα, χάνει το σώμα τα δικαιώματά του;
Όχι. Και πριν που το είχαμε το σώμα δεν ξέραμε τι να το κάνουμε. Μηχανικές ήταν οι κινήσεις μας. Αν σταθείς απέναντι από κάτι και ποθείς να μιλήσεις τότε αρχίζει και λειτουργεί αυτό το καημένο. Όταν του λείψει το άγγιγμα, τότε θα μάθει να ξανακουμπά με λαχτάρα. Ναι, δεν ακουμπιόμαστε και δεν πρέπει να ακουμπιόμαστε για ένα διάστημα. Αυτό δεν είναι τίποτα μπροστά σε κάτι άλλο που μας περιμένει: η αληθινή κρίση και η μάχη δεν έχει έρθει ακόμα.
Ποια είναι η επόμενη μάχη;
Διάβασα για εφαρμογές που θα καταγράφουν τις κινήσεις μας, ώστε να εντοπίζονται όλες οι πιθανές επαφές ενός δυνητικού φορέα. Όλη αυτή η τράπεζα πληροφοριών εύκολα γίνεται όπλο ελέγχου από απολυταρχικούς ανθρώπους και καθεστώτα. Περιμένω το ξεσήκωμά μας απέναντι σε φασιστικές νοοτροπίες, φασιστικά μέτρα, καθώς και κατηγοριοποιήσεις ανθρώπων σε εγκλεισμούς και διαχωρισμούς. Εκεί θέλω να δω το πώς νομολογούμε πια με κριτήριο τον άνθρωπο και την ελευθερία του. Αυτή είναι μια μάχη. Μπορείς να δεις μικρά στρατόπεδα συγκέντρωσης που δεν τα αντιλαμβάνεσαι με πρόσχημα τον φόβο μην κολλήσεις κάτι. Σε όλα αυτά τι κάνει η τέχνη που λέμε; Η τέχνη πρέπει να μεταμορφώνεται από ελέφαντα σε σαύρα, από πρόβατο σε γίδα και μετά σε Ποσειδώνα. Δηλαδή η τέχνη πρέπει να είναι ευέλικτη, εφευρετική, αναπάντεχη, γεμάτη αστραπές και θαύματα. Αυτή είναι η φύση της.
Μετά από την εμπειρία αυτή που ζούμε, προσωπικά αισθάνεστε ότι πρέπει να αλλάξει κάτι στον δικό σας τρόπο να κάνετε τέχνη;
Τα πάντα. Μα τα πάντα. Τον τρόπο που συλλαμβάνω την πρόβα, τον τρόπο που μιλάω ένα κείμενο, τον τρόπο που καλώ τους άλλους, το γιατί είμαστε ξανά μαζί, τι θέλουμε να πούμε. Τίποτα δεν είναι το ίδιο. Είναι κάτι που συνιστά ένα υπέροχο ρίσκο. Όχι, δεν είναι πια ρίσκο: είναι η μόνη οδός. Αλλιώς είναι πολύ εύκολο και ειδικά στην Ελλάδα να πεθάνουμε ζώντας. Πολλές φορές μυρίζουμε κιόλας από αυτό. Και δεν πρέπει.
Με ποια κείμενα συνομιλείτε καλύτερα αυτή την εποχή;
Μεγαλώνοντας συνομιλώ καλύτερα με τους μύθους, τους αρχαίους κυρίως. Είναι μια εποχή για αναστροφή των μύθων. Ξαναγυρίζουν πίσω τα ποτάμια. Θυμάστε μια είδηση ότι ένας ποταμός στη Νέα Ζηλανδία απόκτησε ανθρώπινα δικαιώματα, έχει νομική υπόσταση; Είναι το ίδιο να καταλάβεις ότι αυτός ο ποταμός έγινε μετά από τη μάχη ενός θεού με έναν άνθρωπο. Εχασε και μεταμορφώθηκε σε ποτάμι. Αυτό το διάβασμα του κόσμου σου ξυπνά την προμηθεϊκή σου διάσταση. Κάθε βράδυ κάθε πολιτικός θα έπρεπε να διαβάζει τον Προμηθέα. Ο πρώτος αυτοκράτορας της Βραζιλίας με το που διέρρηξε τη σχέση του με την Πορτογαλία πήγε και μετέφρασε τον Προμηθέα του Αισχύλου. Δηλαδή το κατεξοχήν έργο για τον ρυθμό του κόσμου και για τη δόξα της φυλής του ανθρώπου.
Στην Ελλάδα, σε τι θα ήταν ωραίο να διεκδικήσουμε να δοθούν ανθρώπινα δικαιώματα, όπως στον ποταμό της Νέας Ζηλανδίας;
Στο να καταλάβουμε ποιοι είμαστε και να σεβαστούμε το χώμα που πατάμε. Ο Ραγκαβής έγραφε στον Κουτρούλη ότι οι άνθρωποι κάποτε «υψούντο την πόλιν υψούντες». Δεν υψώνεσαι μόνος σου. Αυτό είναι το μυστικό.
Καταλήγουμε στο «μαζί» τη λέξη που έχει χρησιμοποιηθεί τόσο πολύ αυτές τις μέρες.
Ναι. Δεν έχω πολύ χρόνο να είμαι χώρια.
Και η ατομική ευθύνη; Οι λέξεις των ημερών…
Θα τις ανταλλάξω με την λέξη «αρετή». Επίσης σε όλα αυτά τα μέτρα προφύλαξης που παίρνει κανείς, για την ατομική και κοινωνική ευθύνη, ποτέ δεν άκουσα την λέξη γενναιότητα. Να μπορείς να ρίξεις δέκα πολυκατοικίες να κάνεις ένα πάρκο να βρεθούν οι άνθρωποι. Να κατακτήσουμε αυτό που μας έκλεψαν, αυτό το δωρεάν που υπάρχει για εμάς και δεν μας αφήνουν να το έχουμε. Θέλω να δω την γενναιότητα και των πολιτικών για μεγάλα οράματα.
Ελπίζετε ακόμα για τους πολιτικούς;
Ναι. Γιατί όχι; Έχουμε μια γυναίκα Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Τι ωραίο! Και νομίζω ότι ξεκίνησε να κάνει κάτι ωραίο: να μην μιμηθεί κανέναν προκάτοχό της. Ήταν λυπηροί όλοι αυτοί οι θεσμοί από κάποια στιγμή και μετά. Ας έχουμε λοιπόν την γενναιότητα, το όραμα να χτίσουμε, να σπείρουμε τα χωράφια μας. Και το κάνουν αυτό, από ένα παιδί στο Αιγάλεω ως μια κυρία στην Κηφισιά, το κάνουν, ιδιωτικά. Το θέμα είναι να έχουμε το κουράγιο να το κάνουμε δημόσια, να αλλάξουμε τον τρόπο που κατοικούμε.
Αν έρθουν και στην Ελλάδα οι ψηφιακές εφαρμογές ιχνηλάτησης κρουσμάτων του ιού που μπαίνουν στα κινητά, θα την κατεβάσετε;
Θυμάστε ένα παιχνίδι που παίζαν κάποιοι με τα κινητά, που κυνηγούσαν πόκεμον σε πλατείες, δρόμους, εξοχές; Αχ θεέ μου, τι κωμωδία είναι αυτή… Ξέρετε ώρες-ώρες τα λέμε έτσι, αλλά το κακό δεν έχει εξαλειφθεί στον κόσμο αυτό και ταξιδεύοντας σε πολλά μέρη του κόσμου βλέπουμε το περπάτημά του. Εκατομμύρια άνθρωποι βιάζονται, εξευτελίζονται, πουλιούνται δολοφονούνται και καταπιέζονται μέρα με τη μέρα. Θέλει μια προσοχή στο στόμα μας όταν μιλάμε για άνθρωπο, για νόμο, για ανθρώπινα δικαιώματα.
Υπάρχει ο φόβος να εδραιωθούν απολυταρχικές τάσεις, ίσως όχι τόσο στην Ευρώπη.
Όταν σε όλο τον κόσμο οι χώρες κλείνουν τα σύνορά τους, μην ξεχνάμε ότι υπάρχει και ένα σύνολο χωρών που σου λέει «εμείς είμαστε μία ομάδα». Ας μην το παρατήσουμε αυτό. Ό,τι συμβαίνει στο σπίτι και στο σώμα μας, συμβαίνει και στα έθνη. Από την άλλη όταν σου μιλώ για μη φόβο, μιλώ για μια αντίσταση, μια ενέργεια που εκλύεται από εμάς και καθορίζει τα πράγματα. Όταν έχεις την ευκαιρία να κοιτάξεις ξανά το χώμα της πατρίδας σου, να το καλλιεργήσεις, να το αγαπήσεις ξανά, τότε μπορείς να κάνεις θαύματα. Το καλό έχει δύναμη και ταχύτητα. Είναι ένας ιός. Κολλάει. Υπάρχουν κάποιες ευπαθείς ομάδες που το παθαίνουν πολύ. Μερικοί πεθαίνουν από αυτό.
Πεθαίνουν από καλοσύνη.
Ναι από μια στάση ζωής τέτοια. Ισως κάποιοι στο σπίτι μας, στην οικογένειά μας, στους φίλους μας, στη δουλειά μας, να έφυγαν από αυτό. Από καλοσύνη.