«Σαν ένα αστυνομικό μυθιστόρημα γεμάτο εκπλήξεις», ξετυλίγεται η έκθεση «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η γλώσσα των συμβόλων», που εγκαινιάζεται αύριο, Παρασκευή 1η Οκτωβρίου 2021, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Tα παραπάνω τονίζει, μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, η γενική διευθύντρια του Ιδρύματος και υπεύθυνη της έκθεσης Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
Ο ρόλος των συμβόλων
Ραχοκοκαλιά της έκθεσης είναι αφενός ο ρόλος των συμβόλων, αφετέρου η επίδραση της αρχαιότητας στο φιλελληνικό κίνημα και στην εικόνα της Ελληνικής επανάστασης.
«Η ευτυχία σε αυτή την έκθεση -που εκ πρώτης ματιάς είναι πολύπλοκη και λίγο μπερδεμένη -είναι ότι το κουβάρι αυτό εξελίσσεται με πολλές παράλληλες ιστορίες που μπλέκουν η μία μέσα στην άλλη και φτιάχνουν μια ενότητα: πώς μας βλέπει η Ευρώπη μέσα από το πρίσμα της αρχαιότητας και ποια είναι η θέση μας μέσα σε αυτή την Ευρώπη. Κάτι πολύ ενδιαφέρον και σύγχρονο για τη σημερινή κατάσταση στον κόσμο», επισημαίνει η κ. Βουτυρά.
Η ιδέα για τη θεματική έκθεση του Τελλογλείου για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση άρχισε να διαμορφώνεται πριν από τρία χρόνια, μέσα από προηγούμενες συνεργασίες του Ιδρύματος. Συνεργάτες από τη Bibliothèque του Institut de France στο Παρίσι υπέδειξαν δύο ενότητες από αδημοσίευτα χειρόγραφα που αφορούσαν τη Στρατιά της Ανατολής του Ναπολέοντα και φυλάσσονταν στη Fondation Dosne-Thiers και συνεργάτες από το Musée de l'Armée ανέφεραν ότι στο μουσείο τους εκτίθενται τα όπλα του Μάρκου Μπότσαρη.
ύο πληροφορίες που ήταν κομβικές, ώστε η γενική διευθύντρια του Ιδρύματος να αρχίσει να σχεδιάζει την παρούσα έκθεση. «Όταν μάθαμε την πληροφορία γνωρίζαμε ότι θα ταίριαζε πολύ για το εορτασμό των 200 χρόνων», εξηγεί η κ. Βουτυρά.
Τρία χρόνια για να συγκεντρωθούν οι πληροφορίες
Το «δέσιμο» των πληροφοριών κράτησε τρία χρόνια και συνδετικός κρίκος ήταν ο Λεωνίδας. Με τον Σπαρτιάτη βασιλιά αρχίζει και η ξενάγηση στην έκθεση και συγκεκριμένα με το πορτρέτο του από τον Ζακ Λουί Νταβίντ, το οποίο ξεκίνησε να δημιουργεί ο Γάλλος καλλιτέχνης το 1799. Ανολοκλήρωτο ακόμη το έργο το 1801, πηγαίνει στο εργαστήριο του Νταβίντ ο Ναπολέων, πριν γίνει ακόμη αυτοκράτορας, και προτρέπει τον καλλιτέχνη να μην ασχολείται με ηττημένους.
Παραγγέλνει τότε το δικό του πορτρέτο, καβαλάρη να περνάει τις 'Αλπεις. Ένα έργο με το οποίο, όπως σημειώνει η Χριστίνα Τσαγκάλια, επιμελήτρια Συλλογών Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ, «θέλει να χτίσει το προφίλ του».
Το 1815, μετά από αρκετές ήττες ο Ναπολέων πηγαίνει ξανά στο εργαστήρι του Νταβίντ και βλέπει το έργο ολοκληρωμένο -είχε τελειώσει το 1814. Διαφορετικός πλέον ο ίδιος, καλούνταν να υπερασπίσει τη Γαλλία απ'΄ όλες τις συμμαχικές δυνάμεις, βλέπει διαφορετικά και το πορτρέτο του Λεωνίδα.
Ο υπερασπιστής της πατρίδας
«Καταλαβαίνει ότι ο Λεωνίδας είναι σύμβολο, δεν είναι ο ηττημένος. Είναι ο αμυνόμενος. Ο υπερασπιστής της πατρίδας», εξηγεί η κ. Τσαγκάλια. Ο Ναπολέων ζήτησε μάλιστα από τον Νταβίντ να ετοιμάσει αντίγραφα του έργου για να είναι διαθέσιμα σε όλες τις στρατιωτικές ακαδημίες.
Στα τέλη του 1825, με αρχές του 1826, ο χαράκτης Λοζιέ, ετοιμάζει τον πίνακα του Νταβίντ σε χαρακτικό. Στο μεταξύ έχει ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση και ο ίδιος ένθερμος υποστηρικτής του φιλελληνικού κινήματος, γράφει:
«Λεωνίδας στις Θερμοπύλες. Αφιερωμένο στους Έλληνες». Τα έσοδα πήγαιναν για τον Αγώνα. Το χαρακτικό αυτό, διακρίνεται και μέσα σε ένα άλλο χαρακτικό, το οποίο δείχνει έναν έρανο για την Ελληνική Επανάσταση. «Πλέον ο Λεωνίδας αποκτά ένα διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο», σημειώνει η κ. Τσαγκάλια.
Στην έκθεση στο Τελλόγλειο, η σύνδεση με τον Μπότσαρη ξεκινά από το κείμενο μιας θεατρικής παράστασης που ανέβηκε το 1825. Το έργο είναι του Πισά και λέγεται «Λεωνίδας». Πρωταγωνιστεί ο Ταλμά, ο οποίος ήταν φίλος του Νταβίντ και του Ναπολέοντα. Στο μεταξύ έχει πεθάνει ο Μπότσαρης, ο οποίος έχει γίνει θρύλος στη Γαλλία και σε όλη την Ευρώπη. Ο Ταλμά ερμηνεύει τον Λεωνίδα έχοντας ως πρότυπο τον Μπότσαρη, «γιατί ο Μπότσαρης γίνεται σύμβολο των σύγχρονων Θερμοπυλών, καθώς το Μεσολόγγι είναι οι Θερμοπύλες της Ελληνικής Επανάστασης», σημειώνει η κ. Τσαγκάλια.
Στη Γαλλία, ωστόσο, η σύνδεση ανάμεσα στον Λεωνίδα και τον Μπότσαρη είχε αρχίσει από το 1823, πριν από τον θάνατο του δεύτερου. Αφορμή είναι ένα γαλλικό αλμανάκ, το οποίο εκτίθεται στην έκθεση, που δημιουργήθηκε για τους Έλληνες. Σε κάθε μήνα αναγράφεται το όνομα ενός αρχαίου ή σύγχρονου ήρωα και σε δύο μικρές μακέτες από τη μία υπάρχει ο Λεωνίδας και από την άλλη ο Μπότσαρης.
Τα σημαντικότερα έργα και τεκμήρια που εκτίθενται στο Τελλόγλειο είναι οι πίνακες του Delacroix, του David, του Lipparini, με θέμα το θάνατο του Μπότσαρη, όπως και τα πολύτιμα όπλα του Μάρκου Μπότσαρη από το Musée de l'Armée στο Παρίσι.
Υπό την αιγίδα της ΠτΔ
Η έκθεση έχει τεθεί υπό την αιγίδα της -2019953716 Προέδρου της Δημοκρατίας τΔ και του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Emmanuel MacronΕμανουέλ Μακρόν και για αυτή συνεργάστηκαν μουσεία από τη Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ και Ελλάδα: το μουσείο του Λούβρου, το Musée de l' Armée, η Fondation Dosne-Thiers στο Παρίσι, το Μουσείο Τέχνης στο Toledo, Ohio, το Museo Civico Sartorio της Τεργέστης, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, το Μουσείο Μπενάκη, η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ. (Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου), σημαντικοί συλλέκτες εντός και εκτός Ελλάδος, καθώς και η École Française d' Athènes και το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης.
Εντάσσεται στα 56α Δημήτρια και στηρίζεται από το ΥΠΠΟΑ, τη Βουλή των Ελλήνων, το Δήμο Θεσσαλονίκης, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και άλλους φορείς και ιδιώτες. Το σχεδιασμό της έκθεσης υπογράφει ο σκηνογράφος Παύλος Θανόπουλος.
Την ίδια ημέρα, 1 Οκτωβρίου, στο Τελλόγλειο θα εγκαινιαστεί και η έκθεση «Το '21 των Συλλεκτών», με υλικό από συλλογές των Νικήτα Σταυρινάκη και Ευαγγελίας Σταυρινάκη, Πέτρου Βέργου, Απόστολου Αργυριάδη και Stéphan Adler, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη, από τον Ιούλιο μέχρι το Σεπτέμβριο. Εντυπωσιακά είναι τα πενήντα και πλέον χρυσά και πορσελάνινα ρολόγια που εκτίθενται σε αυτή
Και οι δύο εκθέσεις θα διαρκέσουν έως τις 16 Ιανουαρίου 2022.