Παρακολουθήσαμε και τα οκτώ εθιστικά επεισόδια από τη συναρπαστική σειρά για τον αφανισμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, τα οποία θα είναι διαθέσιμα στο Ertflix μέχρι τις 31/01 και μετά, από 4 Φεβρουαρίου, θα προβάλλονται κάθε Σάββατο στις 22:00 από την ΕΡΤ.
«Όλη μας τη ζωή μας κυνηγάει η φωτιά». Αυτή είναι η φράση-κλειδί που λέει η Μπενούτα, μια Εβραία μητέρα από τη Θεσσαλονίκη, στο γιο της Ιωσήφ Κοέν, ο οποίος γεννήθηκε μέσα στη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 και σε ηλικία 26 ετών έζησε τη φρίκη του Ολοκαυτώματος και κατάφερε να επιβιώσει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς.
Η νέα καθηλωτική σειρά της ΕΡΤ «Το βραχιόλι της φωτιάς», σε σκηνοθεσία Γιώργου Γκικαπέππα, αφηγείται αυτή την ιστορία του Ιωσήφ και της οικογένειάς του, όχι με έναν στείρο, αμήχανο ιστορικό διδακτισμό, αλλά με με έναν προσωποκεντρικό, ανθρώπινο τρόπο που κερδίζει τον θεατή από το πρώτο επεισόδιο. Γεμάτη σασπένς, συγκίνηση, ανατροπές, η σειρά ξεχωρίζει χάρη στις δυνατές ερμηνείες της, τη λεπτή, ατμοσφαιρική σκηνοθεσία, τα φροντισμένα σκηνικά και κοστούμια, αλλά κυρίως εξαιτίας της συγκλονιστικής ιστορίας που αφηγείται.
Η σειρά βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Βεατρίκης Σαϊας-Μαγρίζου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η συγγραφέας που κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη και σήμερα ζει στη Λάρισα, χρησιμοποιεί το όχημα της μυθοπλασίας για να αφηγηθεί την πραγματική ιστορία του πατέρα της, ενός επιζήσαντα της ναζιστικής θηριωδίας στο Άουσβιτς, και της πολύπαθης, μαρτυρικής οικογένειάς του. Ο πατέρας της είναι ο αληθινός Ιωσήφ της σειράς και όσα βλέπουμε να συμβαίνουν στα οκτώ επεισόδια του «Βραχιολιού της Φωτιάς» είναι οι μνήμες του από τα παιδικά του χρόνια στο αρχοντικό της οικογένειας στη Θεσσαλονίκη.
Γεννήθηκε στην πυρκαγιά, επιβίωσε από τα ιατρικά πειράματα του Μένγκελε, έζησε για να αφηγηθεί τη φρίκη
Στη σειρά παρακολουθούμε τον Ιωσήφ να γεννιέται την ημέρα της μεγάλης φωτιάς που ξέσπασε σε ένα προσφυγικό σπίτι στη Θεσσαλονίκη, στις 5:00 το απόγευμα του Σαββάτου 5 Αυγούστου 1917. Μέσα σε 32 ώρες η φωτιά έκαψε περισσότερα από 10.000 κτίρια, ισοπεδώνοντας όλο το κέντρο της πόλης, αλλάζοντας για πάντα τη φυσιογνωμία της.
Η μαντάμ Μπενούτα Κοέν, έγκυος στον Ιωσήφ, εγκαταλείπει το σπίτι της τη στιγμή που το πλησιάζουν οι φλόγες, επιβιβάζεται μαζί με τα παιδιά της στο κάρο ενός περιπλανώμενου τσιγγάνου και βρίσκει καταφύγιο σε έναν καταυλισμό λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη. Εκεί, ταραγμένη από τα γεγονότα της πυρκαγιάς, γεννά με τη βοήθεια μιας νεαρής τσιγγάνας τον μικρό Ιωσήφ και για να ευχαριστήσει το κορίτσι που την έσωσε της χαρίζει ένα βραχιόλι, οικογενειακό της κειμήλιο.
Στη συνέχεια, παρακολουθούμε τον Ιωσήφ να μεγαλώνει και παράλληλα βλέπουμε, με ατμοσφαιρικό τρόπο που δεν είναι καθόλου βαρετός, να σκιαγραφείται η ζωή των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου. Ο Γιώργος Γκικαπέππας με τη χειρουργική σκηνοθετική του ματιά, προσεγγίζει ένα πολύ δύσκολο και ζοφερό ιστορικό γεγονός, εξηγώντας με μεγάλη λεπτότητα και ευαισθησία τις ισορροπίες, τις αχνές αποχρώσεις, τις διαφορετικές πτυχές που συνθέτουν το πολύπλοκο κοινωνικό υπόβαθρο της Θεσσαλονίκης που θα οδηγήσει στην τραγωδία του εκτοπισμού των Εβραίων. Τόσο το βιβλίο της Βεατρίκης Σαϊας-Μαγρίζου, όσο και η σειρά, δίνουν ανάγλυφα το πλαίσιο του κοινωνικού διαχωρισμού, όσα χώριζαν αλλά και όσα ένωναν τους Έλληνες Εβραίους και Χριστιανούς της Θεσσαλονίκης. Μέσα από τις ιστορίες των ετερόκλητων παιδιών της οικογένειας, παρακολουθώντας τις επιλογές, τους έρωτες, τις ιδέες τους, βλέπουμε ταυτόχρονα και όλα εκείνα τα ανθρώπινα περιστατικά που συχνά παραλείπονται στα βιβλία της Ιστορίας.
Πώς φτάσαμε στον τραγικό εκτοπισμό των 46.091 Εβραίων της Θεσσαλονίκης
Βλέποντας τη φρίκη της μάνας που αντικρίζει τα παιδιά της να συλλαμβάνονται για να εκτοπιστούν με τρένα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρακολουθώντας τον πόνο των ηρώων που προσπαθούν να αφηγηθούν στα παιδιά τους όσα βιώσαν στα κολαστήρια των ναζί -όπως κάνει ο μέγιστος ηθοποιός Χρήστος Λούλης στη σειρά-, δεν μπορείς παρά να αντιληφθείς το μεγαλείο της φράσης που έχει πει κάποτε ο σπουδαίος Εβραίος διανοητής Τζορτζ Στάινερ, για να περιγράψει το Ολοκαύτωμα: «Eίναι από τα πράγματα που σπάνε τη γλώσσα». Ο Λούλης, με μια απολύτως φυσική ερμηνεία, προσεγγίζει τον ενήλικα Ιωσήφ, που -πατέρας ο ίδιος πια- προσπαθεί με γλώσσα σπασμένη να εξηγήσει στην κόρη του τον παραλογισμό. Γιατί συνέβησαν όλα αυτά; Γιατί άφησε η ανθρωπότητα να συμβούν; Ο Ιωσήφ δεν βρίσκει τις λέξεις, μορφάζει, αδυνατεί να εξηγήσει κάτι που ούτε ο ίδιος κατανοεί, παρά το γεγονός ότι έζησε τη φρίκη στο πετσί του. Αυτή η αμηχανία του ήρωα, όπως την αποτυπώνει η δυνατή ερμηνεία του Χρήστου Λούλη, είναι η πεμπτουσία της σειράς που θέλει όχι απλώς να αφηγηθεί ιστορικά γεγονότα, αλλά να μοιραστεί ανθρώπινες αλήθειες, που ακόμα κι αν δεν έχουν αποκρυσταλλωθεί πλήρως από την Ιστορία, μένουν να χάσκουν ορθάνοιχτες σαν πληγές που δεν λένε να επουλωθούν. Γιατί σώπασαν οι Ραβίνοι της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, μιας από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη που βίωσε τον αφανισμό σε τόσο αποτρόπαιο ποσοστό, βλέποντας την φρίκη να έρχεται; Γιατί όχι μόνο δεν κινητοποιήσαν τον κόσμο να φύγει εγκαίρως για να σωθεί αλλά τον καθησύχαζαν υποτιμώντας το ναζιστικό κίνδυνο; Ένα νεύμα του Ραβίνου αρκούσε για να μας κινητοποιήσει, λέει ο Ιωσήφ, στην κόρη του χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα. Ένα νεύμα που δεν έγινε ποτέ. Η σειρά παράλληλα αγγίζει την αποτρόπαια δράση των Ελλήνων δωσίλογων, που καταδείκνυαν τους Εβραίους που προσπαθούσαν να γλιτώσουν τον εκτοπισμό στο Άουσβιτς με πλαστά χαρτιά και νέα ονόματα. Άνθρωποι που μεγάλωσαν πλάι πλάι συμμάχησαν με το τέρας, φίλοι έγιναν δήμιοι και φορώντας κουκούλα ή μένοντας στη σκιά, ύψωσαν το δάχτυλο την κρίσιμη στιγμή, ανοίγοντας την πόρτα στην κόλαση για ανθρώπους μέχρι τότε δικούς τους.
Δυνατές ερμηνείες που συγκινούν
Οι ηθοποιοί στο «Βραχιόλι της Φωτιάς» δίνουν ένα ρεσιτάλ φυσικότητας, μιας φαινομενικά μινιμαλιστικής αλλά πολυεπίπεδης, ρεαλιστικής και βαθιά ανθρώπινης ερμηνείας. Ο Νίκος Ψαρράς, ως πατέρας Κοέν, αποδεικνύει ακόμα μία φορά πόσο μεγάλος ηθοποιός είναι. Η Ελισάβετ Μουτάφη, ως μητέρα, συγκινεί.
Ο νεαρός Δημήτρης Αριανούτσος είναι συγκλονιστικός παίζοντας το νεαρό Ιωσήφ, όπως άλλωστε και η Νεφέλη Κουρή που είναι μια αποκάλυψη υποδυόμενη τη μεγάλη αδερφή, τη Ζακλίν, που ερωτεύθηκε έναν Χριστιανό. Η σκηνή που ο πατέρας και η μητέρα Κοέν, ο Ψαρράς και η Μουτάφη, σκίζουν τα ρούχα τους, όταν η Ζακλίν απαρνείται τη θρησκεία της στο όνομα της αγάπης, είναι μια σκηνή που γράφει ιστορία στην ελληνική τηλεόραση.
Το γεγονός ότι η προβολή της σειράς συνέπεσε με τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου), είναι μια ανατριχιαστική συγκυρία, καθώς το «Βραχιόλι της Φωτιάς» έχει μια δύναμη που τα βιβλία Ιστορίας όσο καλογραμμένα και συγκλονιστικά κι αν είναι, παραμένουν αποστασιοποιημένα, ψυχρά, επιστημονικά.
Η σειρά αυτή, όπως πάντα κάνει ο κινηματογράφος και η λογοτεχνία, δίνει όνομα, χαμόγελο, ψυχή, πρόσωπο στους τραγικούς αλλά απρόσωπους αριθμούς μιας θηριωδίας: πίσω από τους 46.091 Εβραίους που εκτοπίστηκαν από τη Θεσσαλονίκη στα ναζιστικά στρατόπεδα, εκ των οποίων μόνο 1950 επιβίωσαν, βρίσκονταν άνθρωποι με τους οποίους ο θεατής θα ταυτιστεί, θα θυμώσει, θα γελάσει, θα συγκινηθεί, θα νιώσει τον πόνο και την αγωνία τους, το φόβο μπροστά στην παράνοια, την απόγνωση και τη λύτρωση, αν μπορεί ποτέ στον κόσμο να υπάρξει λύτρωση μετά από μια θηριωδία σαν αυτή.