Μέσα σε λίγες μέρες η νέα σειρά των δημιουργών του περιβόητου Dark έχει γίνει το νέο φαινόμενο του Netflix. Είναι όντως ό,τι καλύτερο έχει προβληθεί στη δημοφιλή πλατφόρμα;
Το «1899» ξεκινά σαν σειρά εποχής, ένα δυσοίωνο και ατμοσφαιρικό δράμα από αυτά που θυμίζουν μυθιστορήματα για τον Φρόυντ και τη ζοφερή περιπέτεια του ασυνείδητου. Μετατρέπεται γρήγορα σε σειρά τρόμου και πριν προλάβεις να ανατριχιάσεις με όσα απόκοσμα συμβαίνουν πάνω στο κατάμαυρο πλοίο που μοιάζει σαν να έχει βγει από τη φαντασία του Στίβεν Κινγκ, γίνεται ένα ζωηρό έργο επιστημονικής φαντασίας που είναι άξιος συνεχιστής του εξαιρετικού Dark.
Η σειρά ξεκινάει το 1899. Ένα πλοίο, ο Κέρβερος, φορτωμένο με ευκατάστατους, αστούς και μετανάστες που εγκαταλείπουν την Ευρώπη, λαμβάνει στο ραντάρ το σήμα από ένα άλλο πλοίο, τον Προμηθέα, της ίδιας ναυτιλιακής εταιρείας, το οποίο όμως είναι εξαφανισμένο εδώ και τέσσερις μήνες. Τα σενάρια για το τι έχει συμβεί στον Προμηθέα κυκλοφορούν στον Τύπο της εποχής, τρομοκρατώντας άπαντες και εξάπτοντας τη φαντασία. Όταν ο καπετάνιος του Κέρβερου αποφασίζει να αλλάξει πορεία και να ακολουθήσει το σήμα του εξαφανισμένου Προμηθέα, αρχίζει ένας εφιάλτης δίχως τέλος. Στο πλοίο-φάντασμα τα φώτα είναι σβηστά, δεν υπάρχει μέσα ψυχή, τα σαλόνια της πρώτης θέσης είναι ρημαγμένα και το ραντάρ στη γέφυρα διαλυμένο. Από πού ήρθε το μυστηριώδες σήμα του Προμηθέα; Ποιος το έστειλε αφού δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος πάνω στο πλοίο;
Η σκηνοθεσία, ο φωτισμός, η ατμόσφαιρα εποχής, τα οπτικά εφέ, τα κοστούμια, οι δυνατές ανατροπές, όλα συνηγορούν ότι το 1899 είναι δικαίως το νέο φαινόμενο του Netfix. Το στοιχείο του τριγώνου που πρωταγωνιστεί, η εξαφάνιση του πλοίου, αφήνουν μια αύρα μυστηρίου με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας. Διάφορα σκηνοθετικά τρικ που δεν πρέπει να αποκαλύψουμε για να μην κάνουμε σπόιλερ αφήνουν υπόνοιες για το Τρίγωνο των Βερμούδων. Κι όμως, όσο η πλοκή εξελίσσεται, η εξήγηση αυτή δείχνει απλοϊκή, ευκολάκι, μπροστά σε αυτό που οι τρελοί δημιουργοί του Dark κρύβουν στο μανίκι τους. Εκεί που βλέπεις τα διάφορα εξωφρενικά και λες ότι θα γίνει το σεναριακό ατόπημα, η σειρά παραμένει συνεπής και αξιοπρεπής μέχρι το τέλος.
Η αλήθεια είναι ότι το πρώτο επεισόδιο με γράπωσε από την αρχή. Στο δεύτερο και τρίτο άρχισα να είμαι λίγο δύσπιστος, περιμένοντας ότι θα εξελιχθεί, όπως σχεδόν όλες οι σειρές και ταινίες αυτού του είδους, σε μια new age ακαταλαβίστικη μπούρδα, με υπεραπλουστεύσεις που σε κάνουν να νιώθεις σαν να έχεις παραγγείλει ένα ζουμερό burger και τελικά σου σερβίρουν μια κακοβρασμένη αχνιστή πατάτα. Αλλά όσο το έβλεπα τόσο περισσότερο μου άρεσε. Η ματαίωση δεν ήρθε, παρότι σε κάποιες περιπτώσεις ήμουν βέβαιος πως θα πετάξω έξαλλος το τηλεκοντρόλ στον καναπέ και θα πάω να συνεχίσω το βιβλίο που διάβαζα. Το «1899» με ξενύχτησε, με διασκέδασε, μου τράβηξε τόσο την προσοχή που πάτησα ακαριαία να δω και το πενηντάλεπτο making-of, αλλά και να ψάξω διάφορα σχόλια για τη σειρά στο Twitter.
Κάτι ανάμεσα σε Matrix και Inception, αλλά σε σειρά εποχής
Συνήθως σειρές και ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπως το 1899, που ασχολούνται με παράδοξα και ανεξήγητα γεγονότα, ξεκινούν με δυνατές ανατροπές, δημιουργούν σασπένς από τις πρώτες κιόλας σκηνές, θέτοντας αναπάντεχα ερωτήματα που τσιγκλάνε τις υπαρξιακές μας αγωνίες και κλείνοντας το μάτι στο θεατή, υπονοώντας ότι κατέχουν όλες τις απαντήσεις στα μυστήρια αυτού του κόσμου. Όταν, όμως, η πλοκή προχωρήσει λίγο και το σενάριο οφείλει να δώσει τις πρώτες του βασικές εξηγήσεις, υπάρχουν δύο πιθανότητες: Είτε να μετατραπούν οι σειρές/ταινίες αυτού του είδους σε μια πολύπλοκη και εξωφρενική κβαντική πραγματεία με τέλος που χρειάζεται εκλαϊκευμένο «manual» για να το καταλάβεις, όπως ήταν για παράδειγμα το Inception και το Matrix, είτε να το γυρίσουν σε new age μπουρδολογία βασισμένη σε παραθρησκευτικές δυϊστικές ερμηνείες καλού και κακού, με μαύρους και λευκούς καπνούς (βλέπε Lost και Manifest). Και στις δύο περιπτώσεις η δημιουργική ασάφεια και η σεναριακή σύγχυση μπερδεύονται γλυκά με αρχαίους μύθους, παράλληλα σύμπαντα, θεωρίες συνωμοσίας, αποκρυφιστικές παρλάτες, λογάκια εμπνευσμένα από το Σπήλαιο των Ιδεών του Πλάτωνα, πυρηνική φυσική, ρομποτικά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, θεωρίες των χορδών, κακοποιημένες σεναριακά γάτες του Σρέντινγκερ, απλά μαθήματα κβαντικής φυσικής για ψεκασμένους και λοιπά λουδίτικα μανιφέστα για την έλευση των μηχανών που εκπαιδεύονται στα ανθρώπινα συναισθήματα για να καταπιούν ανερυθρίαστα την κυρία Λίτσα από το Παγκράτι. Σε κάθε περίπτωση, το τέλος τους είναι πάντα ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες, και δεν είναι καθόλου τυχαίο που τέτοιου είδους σειρές ή ταινίες τραβούν σαν μαγνήτης τους συνωμοσιολόγους, οι οποίοι δεν βλέπουν απλώς μια ωραία, έξυπνη σειρούλα στον καναπέ για να χαλαρώσουν, αλλά πιστεύουν πραγματικά όσα παρακολουθούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Matrix, το οποίο ξεσήκωσε ένα απίστευτο κύμα συνωμοσιολόγων τύπου QAnon, οι οποίοι για χρόνια -μέχρι τις μέρες μας- ανακύκλωναν στα σοβαρά εξωφρενικές θεωρίες περί κόκκινων χαπιών· ένα φαινόμενο που τελικά έφτασε όπως είδαμε να γίνει ακόμα και εργαλείο της ακροδεξιάς και του εθνικολαϊκισμού στην Αμερική.
Το «1899» δεν είναι βούτυρο στο ψωμί του τεχνοφοβικού συνωμοσιολόγου
Το «1899» δεν είναι μια τέτοια περίπτωση. Το τέλος του είναι συνεπές με όσα έχει δει ο θεατής στα εφτά πρώτα επεισόδια. Δεν εκνευρίζει κανέναν ως προς αυτό. Η πλοκή σταδιακά σε προετοιμάζει για όσα θα δεις στο φινάλε του 8ου επεισοδίου και τις εξηγήσεις που θα δοθούν σεναριακά. Δεν αφήνει ένα τέλος ασαφές, επιτρέποντας στους συνωμοσιολόγους να κάνουν πάρτι. Ωστόσο, και το «1899» είναι μια τεχνοφοβική σειρά που βασίζεται στην αγωνία που προκαλεί το άγνωστο της τεχνολογικής εξέλιξης.
Όλες αυτές οι σειρές επιστημονικής φαντασίας έχουν μια κοινή ρίζα: τον φόβο που γεννά στον άνθρωπο ο κάθε είδους μετασχηματισμός, που στη δική μας εποχή τον προκαλούν η ψηφιακή τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη. Αυτός ο φόβος δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, ούτε σημείο των καιρών μας, τον έχουμε δει ιστορικά ξανά, έχει τις ρίζες του στον 19ο αιώνα. Στη βιομηχανική επανάσταση το κίνημα των Λουδιτών ξεκίνησε από τους υφαντουργούς της Αγγλίας τη δεκαετία του 1810, οι οποίοι εναντιώνονταν στην έλευση των μηχανών από φόβο ότι η δική τους χειροκίνητη πατροπαράδοτη τέχνη θα καταστεί άχρηστη. Ωστόσο, το κίνημα αυτό στην πορεία του 19ου αιώνα πήρε μεγάλες διαστάσεις και εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, εκφράζοντας όχι το φόβο απέναντι στις μηχανές, αλλά κυρίως την αντίδραση απέναντι στον ορθολογισμό που είχε κυριαρχήσει στα τέλη του 18ου αιώνα, στην Ευρώπη, με τον Διαφωτισμό. Αγρότες που φοβούνταν ότι θα μετατραπούν σε ανειδίκευτους εργάτες, πριν πάρουν τις τσάπες και τους κασμάδες στο χέρι για να πάνε να διαλύσουν τις εργοστασιακές μηχανές που έφερναν τη Βιομηχανική Επανάσταση, είχαν υιοθετήσει πρώτα τους φόβους και τις θεωρίες του Αντι-διαφωτισμού, χωρίς καν να ξέρουν τι ήταν αυτό. Ο ίδιος φόβος είναι αυτός που οδήγησε και στο ξέσπασμα των αντιεμβολιαστικών, συνωμοσιολογικών κινημάτων που είδαμε μέσα στην πανδημία. Αυτή τη φορά ο σατανάς δεν ήταν η μηχανή, αλλά το εμβόλιο. Ο φόβος που προκαλεί η εξέλιξη -η επιστημονική ή η τεχνολογική-, ότι θα κάνει μελλοντικά τη ζωή μας δυστοπία, είναι πάντα ο ίδιος φόβος κατά του Ορθού Λόγου.
Το γεγονός, βέβαια, ότι η αληθινή δυστοπία είναι το προϊόν, όχι της εξέλιξης, αλλά ακριβώς αυτού καθαυτού του φόβου, είναι απλώς ψιλά γράμματα για το «νεολουδίτη» μωροπίστευτο που αναπαράγει τη γαργαλιστική ψεκασμένη βλακεία με τρελή ταχύτητα. Ευτυχώς το «1899» φοβάται το μέλλον, αλλά όχι τόσο ώστε να ρίχνει λάδι στη φωτιά των ταραγμένων μυαλών, με τον τρόπο που το έκανε το διφορούμενο Matrix.