Η άκρα Δεξιά απέκτησε τον μάρτυρά της. Η σφαίρα που έπεσε στην τέντα ενός πανεπιστημίου της Γιούτα δεν σκότωσε μόνο τον πολιτικό ακτιβιστή και πρέσβη του MAGA Τσάρλι Κερκ, αλλά εξέθεσε μια χώρα που θεωρεί τη βία πολιτικό επιχείρημα.
Ξεκίνησε, όπως συμβαίνει συχνά, με μια ερώτηση.Ένας νεαρός από το κοινό ρώτησε τον Κερκ πόσοι μαζικοί δολοφόνοι εμφανίστηκαν στην Αμερική την τελευταία δεκαετία. Ο Κερκ έγειρε το κεφάλι, μισοκλείνοντας τα μάτια απέναντι στον ήλιο της Γιούτα, και αντέστρεψε την ερώτηση — μετράμε και τη βία των συμμοριών ή όχι;
Η τέντα του Πανεπιστημίου Utah Valley απορροφούσε την ζέστη και την υγρασία, το κοινό ανάδευσε περιμένοντας μια από τις γνωστές ρητορικές κορυφώσεις του Κερκ. Ύστερα ακούστηκε ο ήχος που δεν ήταν ερώτηση, αλλά για τον σκοπευτή και τους συνεργούς του ήταν η απάντηση.
Για μισό δευτερόλεπτο το πλήθος νόμιζε πως έσκασε κάποιο μπαλόνι.
Ύστερα είδαν το κόκκινο στο γιακά του πουκαμίσου του. Σώματα άρχισαν να πέφτουν στο χώμα για να προφυλαχτούν. Άλλα να ορμούν πάνω στον αιμόφυρτο, μάλλον ήδη νεκρό Κερκ, τον κήρυκα της alt right, του MAGA (Make America Great Again). Kαι κάπως έτσι έγινε ο μάρτυρας της άκρας δεξιάς στις ΗΠΑ.
Δεν αντέχω την λέξη ενσυναίσθηση
Ο Τσάρλι Κερκ έκανε την αντιπαράθεση επάγγελμα. Του άρεσαν τα επιχειρήματα που κόβουν σαν μαχαίρι και δεν έκρυβε την περιφρόνησή του για τις αρετές που έχουν σχέση με την καλοσύνη, την μοιρασιά.
«Δεν αντέχω τη λέξη ενσυναίσθηση», είχε δηλώσει. «Πιστεύω ότι είναι ένας επινοημένος, “νιου-έιτζ” όρος που κάνει μεγάλο κακό». Προειδοποιούσε για την «Πολιτιστική Μαρξιστική ιδεολογία που έχει διαποτίσει όλη την Ευρώπη και έχει φέρει τη Γαλλία, το έθνος της Ελευθερίας, Ισότητας και Αδελφοσύνης, στο χείλος του γκρεμού» και χαρακτήριζε την «πολιτική ορθότητα ως το πιο θανατηφόρο πολιτικό όπλο».
Τα όπλα, αναγκαίο τίμημα της ελευθερίας
Τίποτα δεν αποτύπωνε καλύτερα την κοσμοθεωρία του από τη θέση του για τη βία με όπλα: υποστήριζε ότι οι μαζικοί πυροβολισμοί είναι «αναγκαίο τίμημα της ελευθερίας», το αναπόφευκτο τέλος ενός ένοπλου λαού.
Αυτές οι φράσεις -μισές πρόκληση, μισές δόγμα- δεν ήταν απλές ρητορικές εξάρσεις αλλά το ίδιο το οικοδόμημα της πολιτικής του: μια πίστη ότι ο δυτικός πολιτισμός βρίσκεται υπό πολιορκία, ότι η γλώσσα είναι πεδίο μάχης και ότι η τρυφερότητα ισοδυναμεί με προδοσία.
Ήταν η σκληρή, κοφτερή ιδεολογία που ξεσήκωνε τους οπαδούς του και που, μέσα στην ειρωνεία της αμερικανικής πραγματικότητας, τον οδήγησε στον θάνατο από το ίδιο όπλο που υπερασπιζόταν.
Η επιστροφή της πολιτικής αιματοχυσίας
Η επίθεση προστίθεται σε μια σκοτεινή αμερικανική παράδοση. Δέκα πρόεδροι έχουν δεχτεί πυρά, τέσσερις σκοτώθηκαν. Η δεκαετία του ’60 χαράχτηκε με δολοφονίες: Μάλκομ Χ, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Τζον και Ρόμπερτ Κένεντι.
Οι πρόσφατες δεκαετίες έφεραν την απόπειρα κατά της Γκαμπριέλ Γκίφορντς (2011), τον τραυματισμό του Στιβ Σκαλίσε (2017) και την απόπειρα κατά του Ντόναλντ Τραμπ το 2024. Μόνο το τελευταίο έτος: η δολοφονία της βουλευτού Μινεσότα Μελίσα Χόρτμαν με τον σύζυγό της· η εκτέλεση του CEO της UnitedHealthcare Μπράιαν Τόμσον στο Μανχάταν.
Το μοτίβο δεν είναι κομματικό. Είναι αμερικανικό.
Ο πολιτειολόγος Ρόμπερτ Πέιπ του Πανεπιστημίου του Σικάγο μιλά για «εποχή βίαιου λαϊκισμού». Οι έρευνές του δείχνουν αυξανόμενη αποδοχή της πολιτικής βίας τόσο δεξιά όσο και αριστερά. «Τώρα κλιμακώνουμε», προειδοποιεί. «Ανεβαίνουμε σε άλλο επίπεδο.»
Η ανατομία ενός συστήματος
Οι ΗΠΑ είναι διαρθρωτικά φιλόξενες στη βία. Η Δεύτερη Τροπολογία, γραμμένη όταν πολιτοφυλακές έκαναν περιπολίες με στόχο σκλάβους και όταν αποικίες πολεμούσαν αυτοκρατορίες, κατοχύρωσε έναν ένοπλο λαό. Η απόφαση Heller του 2008 διεύρυνε το ατομικό δικαίωμα οπλοκατοχής: το Κογκρέσο παραμένει ακινητοποιημένο ενώ η NRA χρηματοδοτεί εκστρατείες.
Άλλες δημοκρατίες θεωρούν τη βία ιδιωτών παράνομη. Η Αμερική μερικές φορές την ρομαντικοποιεί. Η πόλωση βαθαίνει το τραύμα. Κάθε νέα επίθεση -από το Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου έως τις σχολικές σφαγές- τρέφει την ιδέα ότι η βία είναι πολιτικό εργαλείο.
Η αντίδραση στη δολοφονία του Κερκ το δείχνει: επίσημες καταδίκες, αλλά και πλημμυρίδα εκδικητικών συνθημάτων στο διαδίκτυο. Η ρητορική που άλλοτε απλώς πυροδοτούσε οργή, τώρα στρατολογεί.
Ο «εμφύλιος της νέας εποχής» - Second civil war
Πολιτικοί επιστήμονες και σχολιαστές μιλούν εδώ και χρόνια για έναν «ψυχρό εμφύλιο» στις ΗΠΑ. Αρθρογράφοι των New York Times, The Atlantic και Washington Post χρησιμοποιούν τον όρο για να περιγράψουν μια μόνιμη, χαμηλής έντασης σύγκρουση χωρίς οργανωμένα μέτωπα αλλά με θεσμική παράλυση, τοπικές συγκρούσεις και εμπρηστική ρητορική.
Η ερευνήτρια Μπάρμπαρα Γουόλτερ, στο βιβλίο How Civil Wars Start, κάνει λόγο για «προ-εμφυλιακό στάδιο», ενώ ο δημοσιογράφος Ντέιβιντ Φρεντς προειδοποιεί ότι οι ΗΠΑ βιώνουν έναν «νέο εμφύλιο χωρίς μάχες». Σκληροπυρηνικές φωνές της alt-right αλλά και ριζοσπάστες της αριστεράς υιοθετούν τον όρο «Second Civil War» όχι μόνο ως προειδοποίηση αλλά και ως προφητεία.
Η εικόνα που προκύπτει είναι ενός «εμφυλίου της νέας εποχής»: όχι στρατεύματα σε πεδία μαχών, αλλά μεμονωμένες επιθέσεις, ένοπλους πολίτες, ριζοσπαστικοποιημένα φόρουμ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης που λειτουργούν σαν πεδίο μάχης.
Ο «μάρτυρας» που χρειαζόταν η άκρα δεξιά
Ήταν αναπόφευκτο; Η αμερικανική άκρα δεξιά γνώριζε ότι χρειάζεται τον δικό της μάρτυρα, έναν θάνατο που να ενσαρκώνει το αίσθημα καταδίωξης που καλλιεργεί. Η παρολίγον δολοφονία του Τραμπ προεκλογικά έγινε άριστο εργαλείο συσπείρωσης και πύκνωσης του μηνύματος της. Ο Κερκ αποδείχθηκε σχεδόν ιδανικός: νέος, χαρισματικός, ευαγγελιστής της γενιάς MAGA, το πρόσωπο ενός κινήματος που διεκδικούσε τη νεολαία.
Ήδη σε φόρουμ υποστηρικτών του Τραμπ εμφανίζονται συγκρίσεις με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ -μια πικρή ειρωνεία για έναν πολιτικό χώρο που επί δεκαετίες υπονόμευε τα αιτήματα του Κινγκ. Με την επίκληση του ονόματός του επιχειρούν να δανειστούν τη δύναμη του μαρτυρίου, αποφεύγοντας το μήνυμά του. Η θλίψη γίνεται γρήγορα αφήγημα.
Τελετουργία και σύμβολα
Η χορογραφία του πένθους ξεκίνησε σχεδόν με το που ανακοινώθηκε ότι είναι νεκρός. Στο Μανχάταν, οι καμπάνες χτυπούσαν για την επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου, αλλά μια ηχηρή ρεπουμπλικανική φωνή έλειπε. Ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑΤζ. Ντ. Βανς, στενός φίλος του Κερκ, προτίμησε να αφήσει το Ground Zero και να πετάξει δυτικά με τη σύζυγό του, προς το Σολτ Λέικ Σίτι για να σταθεί δίπλα στην οικογένεια του Κερκ.
Η χειρονομία μετατόπισε το εθνικό βλέμμα: το πένθος της Γιούτα σκέπασε το τελετουργικό της Νέας Υόρκης, ένα πέρασμα βάρους από μια παλιά πληγή σε μια νέα. Θα γίνει έτσι η 11η Σεπτεμβρίου η μέρα που έπεσαν οι δίδυμοι πύργοι και ο Κερκ;
Τι ακολουθεί
Ο Πέιπ προειδοποιεί για «σπειροειδή φαινόμενα»: αντεκδικητικές επιθέσεις που μπορεί να έρθουν εβδομάδες ή μήνες αργότερα. Η πολιτική βία σπάνια μένει περιορισμένη· κανονικοποιείται, διαποτίζει τις καθημερινές διαμάχες, χαμηλώνει το όριο για την επόμενη σκανδάλη.
Μια κοινωνία που αποδέχεται τη βία για έναν λόγο, γρήγορα τη δέχεται για πολλούς. Οι τέντες στο πανεπιστήμιο κατέβηκαν. Το τσιμέντο καθαρίστηκε.
Μα το σκηνικό παραμένει – μια αμερικανική σκηνή που ξέρει καλά τα cues της, εκεί όπου οι επέτειοι αλληλοεπικαλύπτονται και μια τραγωδία καθρεφτίζει την άλλη.
Η σφαίρα που έπεσε πάνω στον Τσάρλι Κερκ δεν ήταν μόνο πράξη ιδιωτικού μίσους. Ήταν η χώρα που ξαναζούσε το παλιότερο σενάριό της.