Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος εξηγεί τον «θάνατο» της mainstream Δεξιάς και του Σοσιαλιστικού Κόμματος, όπως καταγράφηκε στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία, και αναλύει το αποτέλεσμα, τις πιθανότητες επικράτησης του Μακρόν και τον τρόπο που η Λεπέν πέταξε το «στίγμα» από πάνω της μέσα σε συνθήκες ενός νέου διπολισμού.
Μια χειρουργική ανατομία του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών στον πρώτο γύρο και κυρίως των δυναμικών που έχουν αναπτυχθεί για τον δεύτερο γύρο κάνει ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και senior research fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ, επικεφαλής του τμήματος έρευνας των ελληνογαλλικών σχέσεων, Παναγής Παναγιωτόπουλος. Δεν προεξοφλεί νίκη Μακρόν στον δεύτερο γύρο, σχολιάζει τα ιστορικά χαμηλά ποσοστά της γαλλικής Αριστεράς, τον τρόπο που η Λεπέν κατόρθωσε να αποστιγματιστεί και να διεκδικήσει την mainstream Δεξιά, την έκπληξη Μελανσόν και πώς θα αντιδρούσε η ελληνική Αριστερά και το πολιτικό μας σύστημα σε μια αντίστοιχη περίπτωση εκλογικού αποτελέσματος.
Πόσο έκπληξη ήταν το αποτέλεσμα του πρώτου γύρου; Ηταν το ποσοστό του Μελανσόν ο μοναδικός παράγοντας που ξάφνιασε;
To εκπληκτικό του αποτελέσματος ήταν η επιτυχία του Μελανσόν να τοποθετηθεί εκλογικά πολύ κοντά στη Λεπέν. Για λίγες ψήφους απέτυχε να προβιβαστεί στον δεύτερο γύρο. Αυτό ήταν έκπληξη, παρότι ξέραμε ότι η υποψηφιότητά του είχε αποκτήσει μεγάλη δυναμική στο τέλος της προεκλογικής περιόδου, το ίδιο είχε συμβεί και το 2017. Εδώ, μεταξύ των άλλων, υποθέτουμε ότι μόλις ο Μελανσόν ανέπτυξε κάποια δυναμική, άρχισε να προσελκύει προοδευτικούς ψηφοφόρους της πάλαι ποτέ σοσιαλιστικής παράταξης που έψαχναν κάποια αξιόπιστη και ελπιδοφόρα έκφραση των ευαισθησιών τους και η οποία θα είχε ελπίδες να μπει στον δεύτερο γύρο, αντί της Λεπέν. Δηλαδή, εκτός από έναν χώρο της τάξεως του 10% με 12% που είναι ριζοσπαστική Αριστερά και αποτελείται από παραδοσιακούς θα λέγαμε πλέον ψηφοφόρους και υποστηρικτές του Μελανσόν, το μεγάλο ποσοστό του συγκροτείται από ανθρώπους διαφορετικών προελεύσεων -μετριοπαθείς αριστεροί, θα λέγαμε. Σίγουρα πιο μετριοπαθείς από τον Μελανσόν, που έψαχναν μια αξιόπιστη υποψηφιότητα να αντιτάξουν στον Μακρόν, χτυπώντας παράλληλα την ακροδεξιά.
Θα ήταν εντυπωσιακό αν συνέβαινε αυτό. Θα ήταν κάτι που θα ονομάζαμε ανατροπή;
Θα ήταν ιδιαιτέρως εντυπωσιακό, αλλά δεν θα σήμαινε κάποια μεγάλη και ολική ριζοσπαστικοποίηση της. Θα σήμαινε, όμως, ότι θα υπήρχε με κάποιον τρόπο μια επιστροφή του αριστερού προτάγματος. Στην πραγματικότητα όμως η Αριστερά στην Γαλλία – με όλες τις εκδοχές της- συγκεντρώνει περίπου 30%, είναι πολύ χαμηλά σε σχέση με την ιστορία της. Αν θεωρήσουμε ότι ο άξονας Αριστερά-Δεξιά έχει ακόμα να μας πει κάτι, τότε θα δούμε ότι υπάρχει μια σαφής μετατόπιση της κοινωνίας προς τα δεξιά. Το 70% του κοινωνικού σώματος εκφράζεται από πολιτικές δυνάμεις που δεν συνομιλούν με την οποιαδήποτε έκφραση της αριστερής παράδοσης, κουλτούρας και προοπτικής. Από το φιλελεύθερο Κέντρο του Μακρόν έως την αναθεωρητική και ταυτοτική ακροδεξιά του Ζεμούρ βλέπουμε να έχει εξοβελιστεί ο αριστερός ή ο αμιγής προοδευτικός λόγος. Προσοχή όμως αυτό δεν σημαίνει ότι το ιδεολογικό θεμέλιο της Αριστεράς, η έννοια της Ισότητας, έχει χαθεί. Τουναντίον, με ποικίλους τρόπους το βλέπουμε να επιβιώνει ή να αναγεννιέται παραδόξως μέσα σε αυτό το μη-αριστερό φάσμα.
Και παρ' όλα αυτά, η αποκαλούμενη mainstream Δεξιά συνετρίβη στις εκλογές αυτές…
Η mainstream Δεξιά πέθανε ουσιαστικά την Κυριακή, όπως και το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Είναι δυνάμεις που πλέον δεν μπορούν να εκφράσουν σχεδόν κανέναν. Μόνο ο Μακρόν εκφράζει και τη mainstream Δεξιά και τη mainstream Aριστερά. Η Λεπέν θα παίξει αυτόν τον ρόλο στην αρχιτεκτονική του πολιτικού συστήματος, θα επέχει θέση mainstream Δεξιάς, χωρίς να είναι όμως!
Η Λεπέν mainstream Δεξιά;
Ναι, σε επίπεδο συστήματος. Σε επίπεδο περιεχομένου είναι πολύ δεξιότερα της Δεξιάς, χωρίς να είναι η παλιά άκρα Δεξιά του πατέρα της. O αντι-ευρωπαϊσμός της, ο οικονομικός λαϊκισμός της, ο υπόγειος -τώρα- φθόνος της για τους ξένους και η παντελής ασχετοσύνη των στελεχών που θα κληθούν να κυβερνήσουν σε περίπτωση νίκης της, θα φέρει τη Γαλλία σε μια συνθήκη πολλαπλής υποχώρησης για να μην πω αποσύνθεσης.
Η οποία παλιά άκρα Δεξιά εκφράζεται πλέον από τον Ζεμούρ.
Ναι. Η νέα «παλιά άκρα Δεξιά» είναι ο Ζεμούρ, χάρη στην παρουσία του οποίου κατόρθωσε να βγει «πεντακάθαρη» η Λεπέν σε αυτή την εκλογή και να θεωρηθεί ως μια κυρία κάπως συμπαθητική που έχει κατορθώσει να αλλάξει τον εαυτό της. Ετσι την παρουσιάζουν πάρα πολλοί δημοσιογράφοι και ψηφοφόροι. Συνεπώς, το κακό εμφανίζεται να είναι μόνο ο Ζεμούρ. Τελικά ο Ζεμούρ ενώ εμφανιζόταν ως ο γεφυροποιός της κλασικής Δεξιάς με την Λεπέν και να μπει κάπου ανάμεσα στους δύο, κινήθηκε με έναν σχεδόν παράλογο τρόπο: πολύ δεξιότερα της Λεπέν, μέσα σε έναν ιστορικό αναθεωρητισμό και έναν επικίνδυνο νατιβισμό. Το μόνο που κατάφερε είναι να αποστιγματίσει την Λεπέν, να διευκολύνει την ούτως ή άλλως υπαρκτή δυναμικής της εξομάλυνσής της,. Παίρνοντας ο ίδιος το στίγμα.
Στην Ελλάδα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή την εικόνα που περιγράφετε για την Λεπέν.
Ναι, διότι στην Ελλάδα, κατά κανόνα, λέμε ακόμα πράγματα που ξέρουμε από προηγούμενη δεκαπενταετία.
Τελικά οι εξελίξεις στη Ρωσία με την εισβολή στην Ουκρανία επηρέασαν τις γαλλικές εκλογές;
Ελάχιστα, γιατί διαφορετικά δεν θα υπήρχε κίνδυνος για τον Μακρόν. Αν και η Γαλλία, τα μέσα ενημέρωσης, η κοινωνία, ασχολήθηκαν πολύ με τον πόλεμο στην Ουκρανία, ξαφνικά έγινε μια παύση όπου σχεδόν απαγορευόταν να γίνει συζήτηση για το θέμα αυτό. Ο Μακρόν εδώ και μέρες δεν ασχολείται καθόλου με αυτό, δεν τολμά να αναφερθεί στην Ουκρανία, διότι θα θεωρηθεί προσβολή προς τους Γάλλους που αγωνιούν για το μέλλον τους. Σε κάποιο βαθμό είναι και λογικό. Έγιναν οι εκλογές μια ξεκάθαρα γαλλογαλλική υποθέση, υπάρχει ο όρος -που εκφράζει μια παθολογία της γαλλικής πολιτικής-αυτός και το λένε αυτοσαρκαστικά πολλοί αναλυτές: une affaire franco-francaise. Απλά -και αυτό το καταλογίζουν στον Μακρόν- δεν έγινε σοβαρή αντιπαράθεση ανάμεσα σε πολιτικές προτάσεις. Ισως γίνει τώρα, στον δεύτερο γύρο διότι ο Μακρόν λίγο πονηρά, λίγο από αδράνεια, απέφυγε να δώσει μάχες προεκλογικά. Έμεινε εκτός νυμφώνος μέχρι τελευταίας στιγμής και μετά βρέθηκε να κυνηγάει τα γεγονότα και για αυτό από το πρωί της Δευτέρας ξεκίνησε περιοδείες. 11 ώρες συνεχούς συζήτησης του Μακρόν με πολίτες και παράγοντες μετρήθηκαν την επαύριο του πρώτου γύρου!
Εμεινε εκτός, διότι έπρεπε να παίξει και τον ρόλο του ηγέτη της Ευρώπης, όμως, εν μέσω πολέμου.
Δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην προεκλογική εκστρατεία αυτό. Θεωρείται κάτι δεδομένο. Βεβαίως από τον κόσμο που ψηφίζει τον Μακρόν τού αναγνωρίζεται η ηγετική του παρουσία και το γεγονός ότι προσπαθεί να ξαναβάλει τη Γαλλία στον χάρτη των μεγάλων δυνάμεων. Αυτό όμως είναι για τους δικούς του ψηφοφόρους. Αυτοί που νιώθουν ότι η Γαλλία τούς έχει εγκαταλείψει ως κράτος, ότι δεν έχουν την υποστήριξη που θέλουν, ή ότι δεν έχουν μια αφήγηση και μια πιο ισχυρή εθνική ταυτότητα, ενοχλούνται από αυτό. Αλλά φαίνεται ότι δεν αποτελούν την πλειοψηφία. Οι πιθανότητες να εκλεγεί ο Μακρόν – με όρους που θα δούμε ποιοι θα είναι στις βουλευτικές εκλογές- παραμένουν αρκετά υψηλές.
Δηλαδή, κακώς κάποιοι προεξοφλούμε ότι θα κερδίσει ο Μακρόν στις 24 Απριλίου;
Κακώς ναι, διότι δεν ξέρουμε πώς θα κινηθεί ένα μέρος του εκλογικού σώματος. Αν θα απέχει, για παράδειγμα. Πάντως, δεν υπάρχουν πια οι παλιοί αυτοματισμοί του ρεπουμπλικανικού τόξου που συσπειρώνεται και ευθέως απορρίπτει την Λεπέν χωρίς δισταγμούς. Αλλά νομίζω ότι τα πολιτικά κενά της Λεπέν -και όχι πια τόσο πολύ η ιδεολογία της- δεν θα της επιτρέψουν να καταλάβει το θώκο.
Δεν βγαίνει πάντως ακέραιος ο Μακρόν από τον πρώτο γύρο. Μάλλον λαβωμένος είναι.
Η εκτίμηση είναι αντιφατική. Από τη μία κατάφερε ως εν ενεργεία Πρόεδρος να αυξήσει τα ποσοστά του πράγμα που είχε καταφέρει μόνο ο Μιτεράν μια φορά. Είναι υψηλότερο το ποσοστό του.
Και η Λεπέν αύξησε το ποσοστό της.
Ναι, αλλά είναι αντιπολιτευόμενη. Όμως ξέραμε, το ήξερε και ο ίδιος ο Μακρόν, ότι δεν θα έχει μεγάλες εφεδρείες. Παραδοσιακά θα περίμενε κανείς να ψηφίσουν περισσότεροι πολίτες την παραδοσιακή Αριστερά, περισσότεροι τους Οικολόγους, περισσότεροι τους Σοσιαλιστές και όλοι αυτοί να λειτουργήσουν ως εφεδρείες που μετά τον πρώτο γύρο θα πήγαιναν κατευθείαν στον Μακρόν. Όμως ένα μεγάλο κομμάτι αυτών των ψηφοφόρων πήγαν εξαρχής στον Μακρόν. Ηταν ένας πρώτος γύρος με συμπεριφορά μιας πιο επείγουσας ψήφου και λιγότερο μιας ψήφου επιλογής. Κάποιοι ψηφοφόροι είχαν την συμπεριφορά δευτέρου γύρου ήδη από τον πρώτο. Από την άλλη, έχει μια αμηχανία ο Μακρόν στον τρόπο που παρουσιάζει την πολιτική του και δεν έχει αυτή τη στιγμή την μεγάλη ιδεολογική ηγεμονία που είχε στις προηγούμενες εκλογές, με ένα σχέδιο πολύ συγκεκριμένο και οργανωμένο. Επειδή δεν μπορεί να παίξει το μεγάλο του χαρτί που είναι η Ευρώπη, εξαιτίας της άρνησης που υπάρχει στα λαϊκά στρώματα για τη θέση της Γαλλίας στην παγκοσμιοποίηση, ο Μακρόν βρίσκεται σε ένα ουσιώδες προγραμματικό κενό. Δεν έχει μεγάλες μεταρρυθμίσεις και σπουδαία πράγματα να προτείνει και είναι κάπως αμήχανη η εκστρατεία του. Δεν φαίνεται να υπάρχουν πολύ φιλόδοξα πράγματα.
Στα social media διάβασα αρκετούς, σχεδόν να ζηλεύουν την στάση που κράτησε ο Μελανσόν, η Αριστερά, αμέσως μετά το αποτέλεσμα. Το «καμία ψήφος στην Λεπέν» που αποτελεί έμμεση υποστήριξη στον Μακρόν. Αναρωτιούνται αν θα συνέβαινε αντίστοιχα στο ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Ναι, αλλά το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν έχει εδώ και πολλές δεκαετίες παράδοση πλειοψηφικής ψηφοφορίας σε μονοεδρική περιφέρεια. Το κάνει μόνο λίγο στους δημάρχους. Δεν είναι μόνο θέμα συμπεριφορών, αλλά και θέμα κουλτούρας. Και η κουλτούρα φτιάχνεται από το εκλογικό σύστημα και τους θεσμούς. Μπορεί, αν ήταν αλλιώς οι εκλογικοί κανόνες, να ήταν διαφορετική και η κουλτούρα μας. Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο είναι ότι εδώ και περισσότερα από δέκα χρόνια, η Αριστερά δεν νιώθει στην Ελλάδα την υποχρέωση να υπερασπιστεί την κοινοβουλευτική Δημοκρατία με κάθε μέσο. Η κατάσταση με την Χρυσή Αυγή το 2012 και πριν, προέκυψε και από μια αδυναμία του δημοκρατικού τόξου (εδώ βαραίνει η ευθύνη και της Δεξιάς) να βάλει στην άκρη τις μεγάλες του αντιπαραθέσεις και να πει «εδώ βάζουμε φραγμό και φτιάχνουμε υγειονομική ζώνη για να μην περάσει η άκρα Δεξιά, να μην περάσει ο ναζισμός». Αυτό έγινε με χίλια ζόρια ή σχεδόν δεν έγινε ποτέ. Αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Παύλος Φύσσας δεν ξέρουμε τι θα είχε γίνει, με τη φόρα που είχε η Χρυσή Αυγή και το γεγονός ότι μοιραζόταν τις ίδιες θέσεις με ένα κομμάτι του αντιμνημονίου. Από την άλλη, θα έλεγε κανείς ότι για την γαλλική ρεπουμπλικανική παράδοση θεωρείται «λίγο» το γεγονός ότι ο Μελανσόν είπε όχι στην Λεπέν, αλλά δεν είπε ναι στον Μακρόν. Απλώς στις προηγούμενες εκλογές χρειάστηκε να περάσει μια εβδομάδα για να πει όχι στην Λεπέν, άρα έχει σημειωθεί μια σαφής δημοκρατική προόδος.
Που θα πάνε οι ψηφοφόροι του Μελανσόν;
Είναι ασαφείς και ποικίλουν οι εκτιμήσεις. Άλλοι λένε ότι το ποσοστό του θα τριχοτομηθεί και θα πάει στον Μακρόν το ένα τρίτο, άλλοι ότι θα πάει το 40%. Αν είναι έτσι, η εκλογή του Μακρόν είναι εξασφαλισμένη.
Και με το βλέμμα βέβαια στραμμένο στις κρίσιμες κοινοβουλευτικές εκλογές.
Ο Μακρόν προσπαθεί να φτιάξει μια καινούρια οιονεί προεδρική πλειοψηφία. Δεν ξέρω αν είναι μια ευφυής πολιτική αυτή, πάντως σίγουρα θα είναι μια παράξενη εκλογή. Η διαφορά με το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι ότι εκεί οι βουλευτικές εκλογές γίνονται με το πλειοψηφικό σύστημα, άρα το κόμμα που προηγείται και κάνει τις καλύτερες συμμαχίες σαρώνει σε όλες τις έδρες σε όλες τις περιφέρειες.
Ποια είναι λοιπόν τα συμπεράσματα από τις εκλογές της Κυριακής;
Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι ένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να είναι μονοπολικό. Δεν μπορεί να υπάρχει ένας πόλος στο κέντρο έχοντας δυο αφυδατωμένες άκρες, δυο αδύναμους παίκτες, έναν αριστερά και έναν δεξιά, με το κέντρο να είναι τόσο υπερτροφικό. Για αυτό είδαμε μια τάση εξισορρόπησης με μια τριχοτόμηση, με τον Μακρόν να ηγεμονεύει. Αλλά με κάποιον τρόπο φτιάχνεται ένας νέος διπολισμός -δεν θα έλεγα δικομματισμός. Ενας διπολισμός μεταξύ Μακρόν και Λεπέν. Είναι σαφές ότι τα πιο λαϊκά στρώματα αλλά και κάποιοι που αγωνιούν για την τοποθέτηση της Γαλλίας μέσα στην παγκοσμιοποίηση και τη δική τους προσωπική θέση μέσα σε αυτή τη συνθήκη, υποστηρίζουν περισσότερο την Λεπέν.
Την αποστιγματισμένη Λεπέν, όπως παρατηρήσατε νωρίτερα.
Ναι έχει αποστιγματιστεί, αλλά παραμένει μια λαϊκιστική εθνικιστική Δεξιά, η οποία όμως -και αυτό το βλέπουμε και αλλού στην Ευρώπη -εκφράζει αυτή τη στιγμή περισσότερο τα λαϊκά στρώματα απ’ ότι το κάνει ένα κομμάτι της Αριστεράς. Πήρε και λαϊκά στρώματα ο Μελανσόν. Θα έλεγε όμως κανείς ότι σε σχέση με τον Μακρόν, η Λεπέν εκφράζει πιο αδύναμα στρώματα. Για την ευρωπαϊκή ταυτότητα, πιθανή κυριαρχία της Λεπέν στον δεύτερο γύρο θα ήταν απολύτως καταστροφική, πιθανόν και για τη Γαλλία διότι πέρα από την ιδεολογία της η Λεπέν δεν έχει καθόλου καλό στελεχιακό δυναμικό και καμία εμπειρία διακυβέρνησης. Είναι όμως εντυπωσιακή η μεταμόρφωσή της και ο τρόπος που χειρίζεται με μεγάλη σεμνότητα το παιχνίδι -προβάλλοντας μια αντίθεση με το «άσεμνο» του Μακρόν.
Βέβαια, μένει να δούμε αν είναι αποτέλεσμα νέας επικοινωνιακής στρατηγικής αυτή η αλλαγή της Λεπέν.
Σπανίως αυτά είναι ένα καμουφλάρισμα. Δεν μπορείς να το κάνεις για πολύ αυτό. Δεν μπορείς να περπατάς ντυμένος δέντρο στην Πανεπιστημίου για πάνω από 5 λεπτά χωρίς να γίνει αντιληπτό ότι δεν είσαι δέντρο αλλά άνθρωπος.