Με τις ψήφους της κυβερνητικής πλειοψηφίας, εγκρίθηκε το νομοσχέδιο για την επιστροφή των αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού.
Ο πλήρης τίτλος του σχεδίου νόμου είναι: «Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής εκατόν εξήντα μίας (161) αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, ευρισκόμενης στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».
Mενδώνη: Η κυβέρνηση εξασφάλισε την επιστροφή του συνόλου της συλλογής των 161 αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού
Καθώς, κατά τη διάρκεια της συζήτησης για την επιστροφή των κυκλαδικών αρχαιοτήτων, βουλευτές της αντιπολίτευσης επέκριναν την κυβέρνηση και προσωπικά την υπουργό Πολιτισμού, μεταξύ αυτών και ο Νίκος Φίλης, που μίλησε για ποινικά αδικήματα, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη προκάλεσε τον ΣΥΡΙΖΑ να ζητήσει να κινηθεί ο νόμος περί ευθύνης υπουργών.
«Μου κάνει ιδιαίτερα δυσάρεστη εντύπωση, όταν ένας γνήσιος αριστερός σαν τον κ. Φίλη, με τη δικιά του διαδρομή, μιλάει τόσο εύκολα για ύπαρξη ποινικών ευθυνών υπουργών της Ελληνικής Δημοκρατίας. Επειδή, όπως άκουσα, είναι διατεθειμένος να προχωρήσει, μεταξύ άλλων, σε ποινική μάχη εναντίον μου, θα τον παρακαλούσα να κάνει χρήση του νόμου περί ευθύνης υπουργών και να ζητήσει να ξεκινήσει η διαδικασία στη Βουλή. Να καταθέσει πρόταση κατηγορίας και να εξετάσει η Βουλή αν πρέπει να μου ασκηθεί δίωξη για την επιστροφή των Κυκλαδικών αρχαιοτήτων», είπε η υπουργός.
«Η κυβέρνηση της ΝΔ εξασφάλισε την επιστροφή του συνόλου της Συλλογής των 161 αρχαίων αντικειμένων του Κυκλαδικού Πολιτισμού. Ούτε ένα ούτε δύο. Αυτή είναι η πατριωτική στάση επιστροφής και επαναπατρισμού των πολιτιστικών αγαθών στα πλαίσια της βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης. Το 2048, στα 25 χρόνια όλη η Συλλογή όλη επιστρέφει στην Ελλάδα και στις Κυκλάδες. Το 2048, αν γίνει κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ, τότε ας αλλάξει τη συμφωνία», είπε η κυρία Μενδώνη.
Από την ψηφοφορία αποχώρησε η αξιωματική αντιπολίτευση, «για να μην νομιμοποιήσει, με τίποτα, μια διαδικασία που είναι παράνομη και επιφυλάσσεται για οτιδήποτε μπορεί να κάνει ώστε αυτή η συμφωνία να μην μπορέσει να εφαρμοστεί», όπως εξήγησε η Τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ, Σία Αναγνωστοπούλου, που κατηγόρησε την υπουργό Πολιτισμού ότι δεν πρέπει να επιμείνει να σύρει τη Βουλή σε μια παράνομη, μια λεόντειο συμφωνία, η οποία είναι συμφωνία που εκχωρεί δικαιώματα του ελληνικού λαού και του ελληνικού δημοσίου.
Η Σία Αναγνωστοπούλου αναφέρθηκε και στο έγγραφο της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης του υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο ανέγνωσε νωρίτερα η Λίνα Μενδώνη, για να παρατηρήσει ότι είναι ένα έγγραφο που έχει ημερομηνία μόλις 6 Σεπτεμβρίου, δύο λοιπόν ημέρες πριν τη σημερινή συζήτηση στη Βουλή. Ταυτοχρόνως, σχολίασε ότι η κυβέρνηση μέμφεται τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, που με χθεσινό έγγραφό του, μέμφεται ότι κάποιες από τις αρχαιότητες αυτής της συλλογής, της καλούμενης συλλογής Στερν, ήταν γνωστές από το 1990 και εκτέθηκαν και υπάρχουν σε κατάλογο που είναι στη βιβλιοθήκη.
«Η διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς έκανε τη δουλειά της; Την ειδοποιήσατε ότι έπρεπε να κάνει τη δουλειά της; Σας καταθέσαμε ότι οι υπηρεσίες του υπουργείου, από τον Τύπο, έμαθαν γι’ αυτή τη συμφωνία», είπε ακόμη η τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ.
«Αν ήταν εύκολο, το υπουργείο Πολιτισμού δεν θα πλάκωνε τον συλλέκτη στις αγωγές, αυτόν, το Μητροπολιτικό Μουσείο, τον αρχαιοκάπηλο που τα πήρε το '90, το '70, '50, το '20, ο παππούς του; Όλοι ξέρουμε ότι όλα τα εκθέματα, ειδικά στα ξένα μουσεία, είναι προϊόν αρχαιοκαπηλίας, από τους προηγούμενους αιώνες!», σχολίασε η εισηγήτρια της ΝΔ, Φωτεινή Πιπιλή, που τόνισε πως το θέμα είναι ότι 161 αρχαιότητες του Κυκλαδικού Πολιτισμού θα επιστρέψουν οριστικά στην πατρίδα τους.
«Δίνουμε ραντεβού, εμείς οι βουλευτές, οι…συνεργοί της αρχαιοκαπηλείας, που στηρίζουμε τη συμφωνία. Δίνουμε ραντεβού με τον ελληνικό λαό που διαβάζει, παρακολουθεί και δεν παρασύρεται, από τις ψευδολογίες και τους δράκους, ραντεβού την 1η Ιανουαρίου, Β. Σοφίας και Ηροδότου γωνία, να δούμε τις ουρές που θα σχηματίζονται, για ένα χρόνο έξω από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, για να θαυμάσουν αυτό, που στην ουσία από σήμερα μας ανήκει», πρόσθεσε η κυρία Πιπιλή.
Νωρίτερα, ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Νίκος Φίλης είχε σχολιάσει ότι το νομοσχέδιο θα έπρεπε να έχει τον τίτλο «η αρχαιοκαπηλία στην εξουσία», διότι «επιχειρείται η νομιμοποίηση μιας τεράστιας αρχαιοκαπηλίας» αφού είναι γνωστό ότι «τα πρωτοκυκλαδικά ειδώλια, του 3.000 πΧ, βρίσκονται μόνο στον ελληνικό χώρο». Ο Νίκος Φίλης κατηγόρησε προσωπικά την Λίνα Μενδώνη ότι διευκολύνει τους αρχαιοκάπηλους, διευκολύνει μια «χρυσοφόρα μπίζνα» με το ΜΕΤ, με άγνωστο μεσάζοντα. «Η κυβέρνηση νομοθετεί μετατρέποντας τον αρχαιοκάπηλο Στερν σε χορηγό. Μήπως να προτείνετε στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας, να τον παρασημοφορήσει κιόλας;», είπε ο Νίκος Φίλης που προειδοποίησε ότι «θα προκύψουν ποινικές ευθύνες που δίπλα στις πολιτικές ευθύνες, μπορεί να οδηγήσουν στη δίωξη της υπουργού Πολιτισμού» και γι΄ αυτό όποιος ψηφίσει αυτό το νόμο θα είναι συνένοχος και συνυπεύθυνος.
Ο ειδικός αγορητής του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, Δημήτρης Κωνσταντόπουλος, είπε ότι το κόμμα του δεν πήρε επαρκείς απαντήσεις στα ερωτήματα που έθεσε στην υπουργό Πολιτισμού. Κατήγγειλε ότι γίνονται παρεκκλίσεις από τον αρχαιολογικό νόμο, παρατήρησε πως η διαδικασία για τη σύναψη της σύμβασης αυτής είναι ίσως να είναι προπομπός και για άλλες διεκδικήσεις αρχαιολογικών θησαυρών της Ελλάδας και επέμεινε ότι θα μπορούσαν να αναζητηθούν ευθύνες από τον κ. Στερν.
Aναλυτικά η ομιλία της Λίνας Μενδώνη στη Βουλή:
Κυρίες και κύριοι βουλευτές,
Πριν μπω στην εισήγησή μου για το νομοσχέδιο, θα ήθελα να διευκρινίσω κάποια σημεία. Καταρχήν για τη νομιμότητα της συζήτησης και το εάν τροποποιούνται ή δεν τροποποιούνται, πώς τροποποιούνται άρθρα του Αρχαιολογικού Νόμου, έχει απαντήσει η Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής με την έκθεσή της. Επομένως δεν τίθενται τα θέματα τα οποία λέτε για μη νόμιμη συζήτηση, εσείς τη λέτε παράνομη.
Ο νόμος 3028/2002 και η κωδικοποίηση δια του 4858/2021 στο άρθρο 1 παρ. 2 αναφέρει «η πολιτιστική κληρονομιά της χώρας αποτελείται από τα πολιτιστικά αγαθά που βρίσκονται εντός των ορίων της ελληνικής επικράτειας» και συνεχίζει «ρυθμίζει λοιπόν τέτοιου είδους θέματα εντός των ορίων της ελληνικής επικράτειας».
Αυτό αφορά κατά κύριο λόγο. Έρχεται ο νομοθέτης και σωστά στην παρ. 3 του ίδιου άρθρου και λέει «στο πλαίσιο των κανόνων του διεθνούς δικαίου, το ελληνικό Κράτος μεριμνά για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών που προέρχονται από την ελληνική επικράτεια οποτεδήποτε και αν απομακρύνθηκαν από αυτή. Το ελληνικό Κράτος μεριμνά στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών που συνδέονται ιστορικά με την Ελλάδα», του διεθνούς δικαίου. Επίσης, επειδή ακούω διάφορα πράγματα για τα δικαστικά μέσα, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω το εξής. Και αυτό δεν το λέω εγώ, τα λέει η αρμόδια καθ' ύλην υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης, η οποία από την εποχή που συστάθηκε το 2008, κάνει μία συστηματική και πολύ στοχευμένη δουλειά.
Τι μας λέει λοιπόν; Και θα καταθέσω το έγγραφο της Υπηρεσίας στα πρακτικά. Διαβάζω εντός εισαγωγικών «Η εφαρμογή της διεθνούς και ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς προϋποθέτει ένα πλήθος αποδεικτικών στοιχείων, όπως λεπτομερείς πληροφορίες για τον χρόνο, τον τρόπο και τις ειδικές συνθήκες κατά τις οποίες έλαβε χώρα η παράνομη εξαγωγή ενός υπό διεκδίκηση αντικειμένου, τα οποία τις περισσότερες φορές δεν είναι διαθέσιμα. Κατά συνέπεια, η νομική διεκδίκηση των αντικειμένων που δεν προϋποθέτουν, δεν έχουν τις ανωτέρω προϋποθέσεις, καθίσταται από ιδιαιτέρως δυσχερής έως αδύνατη. Και συνεχίζει, το ίδιο έγγραφο. «Πολιτική του Υπουργείου Πολιτισμού και πάγια επιδίωξή του είναι να επιτυγχάνεται η τήρηση των διαφορών με φορείς του εξωτερικού ως προς τη διεκδίκηση αρχαιοτήτων που εντοπίζονται στην αλλοδαπή με εξωδικαστικές διαδικασίες».
Η πολιτική, η συνήθης πολιτική, είναι οι εξωδικαστικές διαδικασίες, όχι το να καταφεύγουμε στα δικαστήρια. «Και αυτό διότι μία διεκδίκηση μέσω της δικαστικής οδού πέραν του ότι είναι εξαιρετικά χρονοβόρα και κοστοβόρα, απαιτεί αδιάσειστες αποδείξεις τόσο για την ελληνική προέλευση των αντικειμένων όσο και για την παράνομη διακίνησή τους από ελληνικό έδαφος σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο».
Οι περισσότερες δυσκολίες παρουσιάζονται στην απόδειξη της δεύτερης συνθήκης. Και εδώ να δούμε κάποια παραδείγματα και θα έλθω και συγκεκριμένα στα κυκλαδικά. Το 2008, έγινε μια μεγάλη έκθεση της Νέας Υόρκης από ιδιώτη συλλέκτη με πλήθος ελληνικών αντικειμένων και τελικά επαναπατρίστηκαν, κατόπιν συμφωνίας με το Υπουργείο Πολιτισμού, μόνο δύο αρχαία γλυπτά, μεγάλης σπουδαιότητας και ένας χάλκινος καλυκωτός κρατήρας. Από όλα δηλαδή πήραμε τρία. Γιατί; αυτά είχαν πλήρη και συστηματική τεκμηρίωση, ιδιαίτερα τα γλυπτά, το ένα από τα γλυπτά από τον Γιώργο Δεσπούνη, έναν από τους σημαντικότερους μελετητές της αρχαίας ελληνικής πλαστικής παγκοσμίως. Αναφέρθηκε και η εισηγήτρια της Ελληνικής Λύσης σε αυτό το θέμα. Εδώ, λοιπόν, έχω να πω ότι από το πλήθος, καταφέραμε και τεκμηριώσαμε τρία. Και μάλιστα το Υπουργείο Πολιτισμού υπέγραψε σύμβαση με τον συλλέκτη ότι δεν θα έχει περαιτέρω επιπτώσεις ο συλλέκτης. Το 2019 επαναπατρίστηκαν από το Λονδίνο, και πάλι κατόπιν διαπραγματεύσεων της συμφωνίας, τρία κειμήλια για τα οποία η Υπηρεσία διέθετε πλήρη στοιχεία που αποδείκνυαν ότι είχαν παράνομα απομακρυνθεί από τη Ιερά Μονή της Παναγίας Χρυσοποδαρίτισσας στην Αχαΐα.
Το 2022 επαναπατρίστηκε από τη Στοκχόλμη, επίσης κατόπιν διαπραγματεύσεων και συμφωνίας, ένα χρυσό μυκηναϊκό σφραγιστικό δαχτυλίδι, για το οποία η υπηρεσία διέθετε αποδεικτικά στοιχεία. Υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα, και στο εξωτερικό. Επομένως, το δικαστήριο, αυτό το οποίο επικαλείστε συνεχώς, γιατί δεν πήγαμε στα δικαστήρια, δεν είναι η πρακτική η συνήθης, όταν μιλάμε για εξωτερικό. Πάμε πίσω, λοιπόν, στη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης Πολιτιστικών Αγαθών και στο έγγραφό της.
Και τι μας λέει; χαρακτηριστικά επισημαίνεται ότι ακόμα και στην περίπτωση των κυκλαδικών αρχαιοτήτων που δεν αμφισβητείται η ελληνικότητά τους, εντούτοις η δεύτερη συνθήκη δεν είναι αυταπόδεικτη. Δεν είναι δηλαδή αυταπόδεικτο το πότε διακινήθηκαν παράνομα από το ελληνικό Κράτος. Και τούτο διότι οι κεραμικές αρχαιότητες και ιδιαίτερα κυκλαδικά ειδώλια, αποτέλεσαν συλλεκτικά αντικείμενα ήδη από τον 19ο αιώνα όταν άρχισαν οι πρώτες ιδιωτικές ανασκαφές κυκλαδικών τάφων. Και βέβαια, συνεχίζει το έγγραφο, «αν και η συντριπτική πλειοψηφία των κυκλαδικών ειδωλίων προέρχεται από τον ελληνικό χώρο, υπάρχουν και οι περιπτώσεις ανεύρεσης αντίστοιχων αντικειμένων εκτός Ελλάδας», μικρασιατικά παράλια, Τουρκία.
«Για τον λόγο αυτό, η δικαστική διεκδίκηση αποφεύγεται στις περιπτώσεις που είναι ορατή νέα εξωδικαστική λύση. Επίσης, συχνά η δικαστική διεκδίκηση είναι ανέφικτη ακόμα και αν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία, λόγω της παρόδου ικανού χρόνου από την τέλεση του αδικήματος, γεγονός που οδηγεί στην παραγραφή του, στην αρχειοθέτηση της υπόθεσης και τελικά στη μη τιμωρία των εμπλεκομένων προσώπων». Αυτά τα λέει η αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού. Επίσης, η ίδια η Υπηρεσία γράφει «Κανένα από τα αντικείμενα της Συλλογής Στερν δεν ταυτίζεται με αντικείμενα που περιλαμβάνονται στα αρχεία κλαπέντων, υπεξαιρεθέντων πολιτιστικών αγαθών που τηρούνται στη ΔΙΚΠΑ.
Η ύπαρξη των αντικειμένων της Συλλογής Στερν ήταν άγνωστη στην Υπηρεσία και δεν είχε περιέλθει στη γνώση μας καμία δημοσίευση είτε του συνόλου είτε μέρους των αρχαιοτήτων της συλλογής ώστε η Διεύθυνση να προβεί σε έλεγχο και εισήγηση για τη διεκδίκησή τους ώστε σήμερα, η Υπηρεσία μας δεν διαθέτει κανένα στοιχείο σχετικά με την εξαγωγή τους από το ελληνικό έδαφος». Αυτά τα λέει η αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και θα σας καταθέσω το σχετικό έγγραφο. Το πρόβλημα δεν είναι η ημερομηνία, διότι μη θεωρείτε ότι είμαστε τόσο πολύ αφελείς να μην έχουμε επικοινωνήσει με την Υπηρεσία και να μην γνωρίζουμε όλα αυτά τα πράγματα πριν προχωρήσουμε σε συμφωνία. Μην είμαστε τόσο αφελείς.
Εδώ έχουμε μία συλλογή από 161 αριστουργήματα του Κυκλαδικού Πολιτισμού με μοναδική αρχαιολογική και επιστημονική αξία. H συλλογή αυτή ήταν απολύτως άγνωστη στις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού. Βρισκόταν εις χείρας ενός ιδιώτη συλλέκτη της Νέας Υόρκης και το Υπουργείο πληροφορήθηκε για πρώτη φορά, ότι υπάρχουν αυτές οι αρχαιότητες, όταν το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Τονίζω ιδιαίτερα το στοιχείο αυτό του ότι η συλλογή ήταν άγνωστη στο Υπουργείο Πολιτισμού, καθώς είναι κρίσιμο και θα εξηγήσω το λόγο της κατάρτισης της συμφωνίας που εισάγεται προς κύρωση. Αν την ξέραμε θα ήταν εντελώς διαφορετικά τα πράγματα.
Η ανάκτηση ελληνικών πολιτιστικών αγαθών που εντοπίζονται στην αλλοδαπή ανήκει, προφανώς, στα βασικά προτάγματα του Υπουργείου Πολιτισμού και διενεργείται μέσω της αρμόδιας Δ/νσης Τεκμηρίωσης, η οποία στο ίδιο έγγραφο μας λέει ότι ελέγχει αν το αντικείμενο ανήκει στο αρχείο κλεμμένων από ελληνικό αρχαιολογικό χώρο, μουσείο, έκθεση ή αποθήκη ή αν μπορεί να συνδεθεί με κάποια λαθρανασκαφή, διαπιστωμένη ή καταχωρημένη στο αρχείο λαθρανασκαφών ή αν περιλαμβάνεται στα φωτογραφικά αρχεία που προέκυψαν από τις διάφορες κατασχέσεις στο πλαίσιο αστυνομικών επιχειρήσεων, σε περιπτώσεις αρχαιοκαπηλίας.
Για να μπορέσει η Υπηρεσία να υποβάλει αίτημα δικαστικής συνδρομής προς τη χώρα όπου εντοπίστηκε το συγκεκριμένο αντικείμενο, πρέπει να συγκροτήσει ένα τεκμηριωμένο φάκελο με ισχυρά και αδιάσειστα στοιχεία που θα οδηγήσουν τις αλλοδαπές εισαγγελικές αρχές να προβούν σε κατάσχεση του αντικειμένου.
Επαναλαμβάνει η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης στο ίδιο έγγραφο, «Είναι κρίσιμο να αποδειχθεί ότι το αντικείμενο βρισκόταν στην Ελλάδα μέχρι κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή και από την στιγμή εκείνη κλάπηκε».
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, όταν το Υπουργείο πληροφορήθηκε από το ΜΕΤ την ύπαρξη της συλλογής, διαπιστώθηκε, αυτό που σας είπα, ότι η συλλογή ήταν άγνωστη στις υπηρεσίες. Προφανώς ενημερώσαμε τις υπηρεσίες. Αλλά τέτοιου είδους συμφωνίες γίνονται με μυστικό τρόπο και θα σας πω και πότε άλλοτε έγιναν αυτές.
Διαπιστώθηκε ότι καμία από τις 161 αρχαιότητες δεν περιλαμβανόταν στο αρχείο κλεμμένων, αλλά πέραν αυτού δεν υπήρχε άλλη πληροφορία, από την οποία να προέκυπτε τεκμηριωμένα ότι οι αρχαιότητες είχαν εξέλθει παράνομα από ελληνικό έδαφος. Και επειδή μπορεί να σκέφτεστε ότι αυτό είναι αυτονόητο, αφού πρόκειται για κυκλαδικές αρχαιότητες, γι αυτό σας διάβασα αυτό που λέει η υπηρεσία στο έγγραφό της για τα κυκλαδικά.
Να σας πω και δύο συγκεκριμένα παραδείγματα για να γίνουν πιο κατανοητά αυτά που λέω.
Την προσπάθεια που κάναμε για να βασίσουμε αίτημα επιστροφής αποκλειστικά από τις Κυκλάδες, όταν το 2016 και το 2019 εντοπίστηκαν κυκλαδικά σε δημοπρασία του οίκου Christie’s. Οι αρχαιότητες δεν περιλαμβάνονταν στο αρχείο κλεμμένων, χωρίς όμως να μπορούν να εντοπιστούν και άλλα στοιχεία για το ιστορικό των κινήσεών τους. Παρόλα αυτά, ενώ δεν υπήρχαν τα στοιχεία, το Υπουργείο, προέβαλε ίδιο δικαίωμα, εκ μόνου του λόγου ότι ήταν κυκλαδικά. Τελικά, λόγω έλλειψης αποδείξεων η δημοπρασία προχώρησε κανονικά. Άλλο παράδειγμα ήταν όταν το 2010. Το Υπουργείο εντόπισε πλήθος ύποπτων κυκλαδικών αρχαιοτήτων στο μουσείο της Βάδης-Βυρτεμβέργης. Ατυχώς, κατόρθωσε να επαναπατρίσει μόνο 2 από τις εκατοντάδες, διότι μόνο γι αυτές μπόρεσε να συγκεντρώσει ισχυρό αποδεικτικό υλικό. Θα καταθέσουμε τα σχετικά στοιχεία.
Με αυτά τα δεδομένα, η δικαστική διεκδίκηση της συλλογής εκτιμήθηκε ως έχουσα ελάχιστη πιθανότητα αίσιας έκβασης και πάντως δεν εξασφάλιζε την επιστροφή του συνόλου των 161 αρχαιοτήτων. Ηταν αδύνατο να βρεθούν στοιχεία για τις 161 αρχαιότητες. Και εμείς θέλουμε να επαναπατριστούν όλες. Έτσι, σχεδιάστηκε από το Υπουργείο αυτό το εγχείρημα, το οποίο έρχεται σήμερα υπό τη μορφή της συμφωνίας να κυρωθεί.
Θα επιστραφούν οι αρχαιότητες αύριο; Όχι, δεν θα επιστραφούν αύριο, αλλά αυτό θα γίνει σταδιακά. Όμως θα επιστρέψουν. Θα επιστρέψουν όλες. Χωρίς αβεβαιότητα, και χωρίς τις δυσχέρειες της απόδειξης, και χωρίς κανένα κόστος για το ελληνικό δημόσιο! Ξέρετε τι σημαίνει δικαστική διεκδίκηση στο εξωτερικό; Κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Ηδη πληρώνουμε σε νομικούς συμβούλους στο εξωτερικό τέτοια ποσά. Αλλά εκεί αισθάνεσαι ότι έχεις κάποιες πιθανότητες.
Το είπα και στη συζήτηση της περασμένης Δευτέρας ενώπιον της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων, το ξαναλέω και σε εσάς: η συλλογή ήταν άγνωστη στις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού. Δεν τηρείται φάκελος γι αυτή που να τεκμηριώνει το αποδεικτέο. Δηλαδή ότι εξήλθαν παράνομα από ελληνικό έδαφος. Μπορεί να το κατανοούμε, μπορεί να το αισθανόμαστε. Δεν μπορούμε να το τεκμηριώσουμε.
Είναι προφανές ότι όλα αυτά που σας λέω ανήκουν στα εσώτερα, στα interna του Υπουργείου Πολιτισμού και για προφανείς λόγους δεν είναι σκόπιμο ενδεχομένως να αναφέρεται ότι το Ελληνικό Δημόσιο έχει ή όχι αποδεικτική δυνατότητα στις υποθέσεις ενδιαφέροντός του. Όμως η πολιτική μικροψυχία των κομμάτων της αντιπολίτευσης με υποχρεώνει να το κάνω, καθώς, κατά τη συζήτηση της συμφωνίας ενώπιον της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων, αποδώσατε ευθέως κατηγορία ποινικά παραβατικής συμπεριφοράς μου για το ότι φέρνω στη Χώρα μας τη μοναδική αυτή συλλογή μέσω συμφωνίας και όχι με δικαστική διεκδίκηση. Μου χρεώσατε ευθέως ευθύνη για το ότι ακολούθησα την εξωδικαστική ανάκτηση μιας συλλογής με τον μεγάλο αριθμό των 161 αρχαιοτήτων, τον μεγαλύτερο που εισάγεται ποτέ στη Χώρα, με τρόπο που απήλλασσε το Υπουργείο από το βάρος να αποδείξει δικαστικά, ζητήματα που δεν μπορούσε να αποδείξει. Και αυτό οι υπηρεσίες το γνωρίζουν πάρα πολύ καλά, όπως το ξέρουν και όλοι οι νομικοί μας σύμβουλοι.
Με εξωδικαστική επίλυση, δηλαδή με διαπραγμάτευση και συμφωνία η οποία αποτελεί την πάγια επιλογή του Υπουργείου Πολιτισμού, σας καλώ να αποδείξετε, ενώπιον του ελληνικού κοινοβουλίου το αντίθετο. Οτι δηλαδή ο επιτυχής επαναπατρισμός στη Χώρα μας απορρέει, κατά τον κανόνα του, από δικαστικές αποφάσεις Δικαστηρίων της αλλοδαπής, στα οποία προσέφυγε η Ελλάδα και εκδόθηκε δικαστική απόφαση που έκρινε ότι πρέπει να της αποδοθεί το διεκδικούμενο αντικείμενο. Θα ήθελα να προσκομίσετε αυτές τις δικαστικές αποφάσεις. Τις δικαστικές αποφάσεις, όχι τις περιπτώσεις που μπορεί να ξεκίνησαν από μία κατάσχεση, αλλά τελικά, το αντικείμενο επαναπατρίστηκε διότι το Υπουργείο διαπραγματεύτηκε με τον ιδιώτη ή με ένα ξένο μουσείο και έκλεισε συμφωνία μαζί του, γιατί η διαπραγμάτευση και η συμφωνία είναι εξωδικαστική επίλυση. Αυτό κάναμε και εμείς με τη συμφωνία τη συγκεκριμένη. Αν έχετε λοιπόν αποφάσεις δικαστηρίων, να τις καταθέσετε, αφού επικαλείστε επιτυχή επαναπατρισμό χωρίς διαπραγμάτευση του Υπουργείου. Επίσης, θα ήθελα να μου πείτε αυτό το οποίο επαναλαμβάνετε -εγώ σας είπα το πλαίσιο με την παράγραφο 3 του άρθρου 1- ποια διάταξη του αρχαιολογικού νόμου λέει ότι πρέπει να καταφεύγουμε στα δικαστήρια;
Πάμε τώρα να δούμε τι ακριβώς προβλέπει η συμφωνία. Ιδρύθηκε ένα μη κερδοσκοπικό, πολιτιστικό ν.π., με επωνυμία που αποδίδεται στην ελληνική γλώσσα ως «Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού» (Hellenic Ancient Culture Institute), με σκοπό «την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και την τόνωση του παγκόσμιου ενδιαφέροντος και της γνώσης σχετικά με τις Ελληνικές αρχαιότητες», όπως αναφέρεται κατά λέξη στο καταστατικό του, το οποίο θα σας καταθέσω. Στο ίδιο καταστατικό περιέχεται ρητή πρόβλεψη ότι οι δράσεις του συγκεκριμένου ινστιτούτου πρέπει να υπακούουν στον ελληνικό αρχαιολογικό νόμο και να διενεργούνται κατόπιν προηγούμενης άδειας του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Πρόεδρος του Δ.Σ. του ν.π. προβλέφθηκε ότι θα είναι ο εκάστοτε Πρόεδρος του Κυκλαδικού Μουσείου, το οποίο θα επιλέγει και την πλειοψηφία των μελών του Δ.Σ..
Ερωτώ: Έχετε δει πολλές φορές κύριοι βουλευτές, ένα αλλοδαπό ν.π. και μάλιστα των ΗΠΑ, με το φιλελεύθερο καθεστώς της απόκτησης αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, να αυτοδεσμεύεται ότι θα ακολουθεί τον ελληνικό αρχαιολογικό νόμο, ενώ δεν έχει απολύτως καμία τέτοια υποχρέωση από το δίκαιο των ΗΠΑ, στις οποίες εδρεύει και από το οποίο διέπεται;
Ο συλλέκτης δώρισε τη συλλογή του προς το νομικό πρόσωπο, οπότε εξέφυγε αυτή από ένα ξένο προς την Ελλάδα πρόσωπο και περιήλθε, αυτή τη στιγμή που μιλάμε σε ένα υπέρ της Ελλάδας νομικό πρόσωπο, με το σκοπό και τις προβλέψεις, που σας προανέφερα. Είναι κακό αυτό; Δεν είναι υπέρ των συμφερόντων της χώρας; Το νομικό αυτό πρόσωπο για να εκπληρώσει τον όρο που έθεσε ο συλλέκτης στη δωρεά, να εκτεθεί αυτή στο ΜΕΤ, υποχρεωτικά πρέπει να ρωτήσει προηγουμένως το Υπουργείο Πολιτισμού. Γιατί αυτό επιβάλλει το καταστατικό του. Δεν είναι και αυτό υπέρ της Ελλάδας;
Η απάντηση που δίνει η Ελλάδα στο αίτημα του ν.π. είναι οι ρυθμίσεις της συμφωνίας που έρχεται για κύρωση. Τι λέει λοιπόν η Ελλάδα; Λέμε ξεκάθαρα: δεν αναγνωρίζουμε το συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο -και κανέναν άλλον- ως κύριο, ως ιδιοκτήτη της συλλογής, διότι μοναδικός κύριος και ιδιοκτήτης είναι το Ελληνικό Δημόσιο. Ως τι το αναγνωρίζει; Το αναγνωρίζει ως κάτοχο της συλλογής. Και τι σημαίνει αυτό; Τι είναι η κατοχή; Είναι η φυσική κατάσταση, η σχέση που έχει κάποιος με ένα αντικείμενο, η σχέση που προκύπτει από το τοπικό στοιχείο. Ο ενοικιαστής ενός σπιτιού, για να πω ένα παράδειγμα εύληπτο, δεν είναι ιδιοκτήτης του, είναι όμως κάτοχός του. Και για να δώσω παράδειγμα από το χώρο των πολιτιστικών αγαθών, μουσεία μας που φιλοξενούν τις αρχαιότητές μας είναι κάτοχοι τους, το Ελληνικό Δημόσιο είναι ο ιδιοκτήτης και τα μουσεία βρίσκονται στην τοπική σχέση με αυτές. Αυτή η τοπική σχέση ήδη υπάρχει μεταξύ της συλλογής και του ν.π., ως πραγματική κατάσταση, αφού λόγω της δωρεάς, το ν.π. έχει τη συλλογή εις χείρας του.
Έρχεται λοιπόν, το Ελληνικό Δημόσιο και λέει στο ν.π. ότι εγώ ως που είμαι το Κράτος και ο ιδιοκτήτης, παραδέχομαι ότι βρίσκεσαι στην τοπική σχέση με τη συλλογή, ότι βρίσκεται αυτή στα χέρια σου. Σου λέω όμως ότι σου αναγνωρίζω μόνο αυτή την τοπική σχέση. Δεν με ενδιαφέρει τι λέει το δίκαιο της Αμερικής, εγώ είμαι ο μόνος ιδιοκτήτης της συλλογής. Ημουν ανέκαθεν ιδιοκτήτης της συλλογής ως ελληνικό κράτος, σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο και σου αναγνωρίζω την κατοχή, διότι προτιμώ να την έχεις εσύ που είσαι πολιτιστικό ν.π. με ελληνικό σκοπό και υποχρέωση να ακολουθείς τον ελληνικό νόμο και το ελληνικό ΥΠΠΟΑ.
Ο ελληνικός νόμος επιτρέπει την αναγνώριση κατοχής σε ιδιωτικά φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Υπό άλλες συνθήκες, ναι, αλλά σαν έννοια υπάρχει, δεν δημιουργείται με τη συμφωνία ένα νέο είδος έννομης σχέσης. Υπάρχει επιτρεπτά η έννοια της κατοχής από ιδιώτη μιας αρχαιότητας που ανήκει στο Δημόσιο. Για ποιο λόγο αναγνωρίζει αυτή την κατοχή; Για να θέσεις αυτή τη συλλογή στο ΜΕΤ μόνο προς έκθεση. Και μην κάνετε συγκρίσεις με το Βρετανικό Μουσείο, γιατί λειτουργείτε εναντίον των ελληνικών συμφερόντων.
Δωρίζεται λοιπόν, στο νομικό πρόσωπο η συλλογή, αυτή η μοναδική συλλογή, και αυτό δέχεται και συνυπογράφει ότι δεν είναι ιδιοκτήτης του κι ας του την έδωσε ο Στερν. Δέχεται και να συνυπογράψει ότι είναι ένας κάτοχος που θα πρέπει να κάνει αυτό που του λέει το Υπουργείο Πολιτισμού. Δεν είναι αυτά τα πράγματα αμελητέα. Δεν είναι αμελητέο ότι το συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο λειτουργεί με το ελληνικό δίκαιο, όπως δεν είναι καθόλου αμελητέα ότι όποια διαφωνία επιλύεται στα ελληνικά δικαστήρια με τον ελληνικό νόμο. Τι λέει λοιπόν η συμφωνία που υπέγραψε εκτός από το νομικό πρόσωπο και το Μητροπολιτικό Μουσείο και το Κυκλαδικό της Αθήνας επιπλέον; Λέει, ότι όσο η συλλογή θα εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο θα εκτίθεται ως δάνειο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Είδατε πουθενά να λέει το όνομα του νομικού προσώπου στο ΜΕΤ; Αυτό δεν είναι υπέρ της Ελλάδος; Ότι αναφέρεται ρητά δάνειο της Ελληνικής Δημοκρατίας; Η παγκόσμια προβολή δεν θα γίνει στην Αμερική αλλά στην Ελλάδα, ούτε αυτό είναι καλό; Η συλλογή μετά την έκθεση στο ΜΕΤ θα επιστρέψει στην Ελλάδα για να εκτεθεί στα ελληνικά μουσεία και όχι αναγκαστικά στο Κυκλαδικό όπως λέτε ότι από το Κυκλαδικό θα εξαρτάται. Το λέει καθαρά η συμφωνία. Ότι το Υπουργείο Πολιτισμού θα επιλέξει τα ελληνικά μουσεία μετά από τη γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και φυσικά ένας φυσικός χώρος για να πάνε αυτές οι κυκλαδικές αρχαιότητες το 2048 είναι το μουσείο της Νάξου που εμείς είπαμε ότι θα είναι αφιερωμένο στον κυκλαδικό πολιτισμό.
Πάμε τώρα στην διάρκεια της έκθεσης στο Μητροπολιτικό μουσείο για την οποία ακούω διάφορα περίεργα και σημεία. Η συλλογή θα εκτεθεί για έναν χρόνο από το Νοέμβριο του 2022 ως τον Οκτώβρη του 2023 στο Κυκλαδικό Μουσείο, 15 αρχαιότητες που επελέγησαν και που θα έρθουν στα μέσα Οκτωβρίου. Γενικά δεν υπάρχει επιβάρυνση του ελληνικού δημοσίου.
Αυτή η έκθεση θα γίνει στο Κυκλαδικό μουσείο για ένα χρόνο. Από εκεί και πέρα όταν θα επιστρέφονται τα αρχαία λέει το Υπουργείο Πολιτισμού που θα πάνε. Και σας λέω ότι αν το διαβάζατε καλά κ. Αναγνωστοπούλου δεν θα κρατάγατε το κεφάλι σας θα το είχατε δει. Για τα επόμενα 10 χρόνια λοιπόν, η συλλογή θα εκτεθεί στο ΜΕΤ, όπως είπαμε στην αίθουσα η οποία διαμορφώνεται για τον σκοπό αυτό. Στην αίθουσα αυτή θα ακούγεται η ελληνική γλώσσα. Εσάς μπορεί να μη σας ενδιαφέρει εμάς όμως μας ενδιαφέρει, παράλληλα με την αγγλική γλώσσα να προβάλλεται η ελληνική γλώσσα, ο κυκλαδικός πολιτισμός, οι Κυκλάδες και το Αιγαίο. Τον 11ο χρόνο θα αρχίσει η επιστροφή στην Ελλάδα με επιστροφή 15 αρχαιοτήτων ανά 5ετία. Όταν λοιπόν το 2034 θα έρθουν οι αρχαιότητες το Υπουργείο Πολιτισμού θα πει που θα πάνε. Τότε θα είναι έτοιμο και το μουσείο στη Νάξο κ. Βρούτση και μαζί με τον κ. Συρμαλένιο και τους τότε βουλευτές θα μπορείτε να τα υποδεχτείτε.
Η μεταφορά τους προς την χώρα θα βαρύνει το ΜΕΤ και θα εκτεθούν στα ελληνικά μουσεία. Το τονίζω αυτό. Αυτό λέει η συμφωνία. Αντίστοιχα η Ελλάδα προς προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού με ειδώλια και έξω από αυτά της συλλογής θα αποστέλλει αρχαιότητες διότι θέλουμε να έχουμε μια συνεχή παρουσία στο Μητροπολιτικό μουσείο. Συνοψίζω, η διάρκεια της έκθεσης στο ΜΕΤ είναι 25ετής αλλά η επιστροφή αρχίζει τον 11ο χρόνο. Τον 25ο χρόνο η έκθεση της συλλογής λήγει. Επιπλέον, η Ελλάδα προβάλλεται και με άλλο τρόπο καθώς ο επίσημος κατάλογος της συλλογής που θα εκδοθεί από το Μητροπολιτικό μουσείο δεν θα εκδοθεί μόνο από το Μητροπολιτικό μουσείο αλλά στη συντακτική ομάδα θα υπάρχουν και Έλληνες ειδικοί που θα υποδείξει το Υπουργείο Πολιτισμού. Ούτε αυτό είναι καλό. Επίσης πέρα από τα ανωτέρω η συμφωνία που εισάγετε προς κύρωση περιλαμβάνει αυτή τη συνεργασία με το Μητροπολιτικό μουσείο το οποίο δεν είναι αμελητέο, ότι κι να προσπαθείτε να πείτε, σε επιστημονικούς και ερευνητικούς τομείς.
Άκουσα προηγουμένως κάτι που ελέχθη για την συμφωνία με το Getty. Λοιπόν, ΠΑΣΟΚ κυβέρνηση, 2011, συμφωνία Γερουλάνου με το Getty. Tο Getty αν κοιτάξει κανείς το ιστορικό του είχε άμεση εμπλοκή με προϊόντα αρχαιοκαπηλίας. Τότε έγινε μια μυστική διαπραγμάτευση και πολύ καλά έγινε, την οποία ανέλαβε η τότε Γενική Διευθύντρια και μετέπειτα Γενική Γραμματέας του ΣΥΡΙΖΑ χωρίς να ενημερώσει κανέναν και επαναλαμβάνω πολύ σωστά έκαναν. Διότι τέτοιου είδους συμβάσεις, μόνο με μυστική διαπραγμάτευση μπορούν να γίνουν. Εχω να πω πολλά γι αυτό και θα καταθέσω και άλλα έγγραφα. Το Μουσείο Getty ήταν πολύ φορτισμένο. Και με τη συμφωνία Γερουλάνου στην πραγματικότητα έρχεται να εγκαινιαστεί μια διαφορετική πολιτιστική πολιτική, που -επαναλαμβάνω- καλώς έγινε. Όλα αυτά έχουν γίνει από το 2011.
Ερχονται μεν οι δύο αρχαιότητες πίσω, δανείζει η Ελλάδα δικές της αρχαιότητες και επιπλέον, οργανώνεται μία πολύ μεγάλη έκθεση για το Βυζάντιο στο μουσείο Getty. Όλα αυτά είναι μέσα στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας. Δεν είναι η πρώτη φορά, και επαναλαμβάνω καλώς γίνεται. Καταληκτική ημερομηνία, είναι η κύρωση της συμφωνίας. Θεωρώ ότι η Ελληνική Βουλή, ακριβώς επειδή αναγνωρίζει όλα τα πλεονεκτήματα, τα οποία έχει η επιστροφή των 161 αρχαιοτήτων, έστω και σε έναν μεσοπρόθεσμο χρόνο, θα επικυρώσει τη συμφωνία, διότι είναι σαφώς υπέρ των ελληνικών συμφερόντων. Διότι η Ελλάδα, ως χώρα με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, ανήκει στην ομάδα των κρατών που οφείλουν να πρωτοπορούν στα ζητήματα του επαναπατρισμού με όποιον τρόπο μπορούν. Η συμφωνία που φέρνει προς κύρωση το Υπουργείο Πολιτισμού αποδεικνύει τη σοβαρότητα της δέσμευσής μας να αποκαταστήσουμε τα πολιτιστικά αγαθά της Χώρας, με τον τρόπο που ενδείκνυται κάθε φορά. Αν θέλετε να έρθει αυτή η συλλογή στη Χώρα, ολόκληρη και όχι να καταφύγουμε στα δικαστήρια και να πάρουμε ένα, δύο ή πέντε ή δέκα από αυτές τις αρχαιότητες, αν θέλετε να έρθουν και οι 161, σας καλώ κύριοι βουλευτές να υπερψηφίσετε τη συμφωνία.