Στην οικονομική κούρσα «ο νικητής τα παίρνει όλα» της μετα-ChatGPT περιόδου αγοράζεις χρόνο μόνο αν κόψεις χρόνο (και μισθούς) από αλλού.
Η ανακοίνωση της Amazon ότι απολύει άμεσα 14.000 εργαζομένους, με σχέδιο που μπορεί να φτάσει συνολικά τις 30.000 εταιρικές θέσεις, δεν είναι απλώς ένα ακόμη κεφάλαιο στο σίριαλ των περικοπών της Big Tech∙ είναι σημείο καμπής: η έναρξη της εποχής των μαζικών απολύσεων με αφορμή την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Άντι Τζάσι, είχε προϊδεάσει από τον Ιούνιο ότι οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης θα επιτρέψουν στην εταιρεία να «λεπτύνει» (sic) το εργατικό δυναμικό της «μέσα στα επόμενα χρόνια».
«Οργανωνόμαστε καλύτερα με λιγότερα επίπεδα και άτομα»
Το εντυπωσιακό δεν είναι η πρόβλεψη, αλλά η ταχύτητα με την οποία η Amazon πάτησε γκάζι: από τη σταδιακή συρρίκνωση μέσω παγώματος προσλήψεων και «ήσυχων» περικοπών ομάδων, πέρασε σε επιθετική αναδιάρθρωση που βαφτίζει «οργανωνόμαστε καλύτερα με λιγότερα επίπεδα και άτομα για να κινούμαστε γρήγορα».
Με άλλα λόγια: η ΤΝ επιτρέπει να γίνει τώρα αυτό που άλλοτε απαιτούσε χρόνια οργανωτικών πειραματισμών και πολιτικής φθοράς. Κάτω από την επίσημη γλώσσα υπάρχει μια απλή, σκληρή λογική κεφαλαίου: για να χρηματοδοτηθεί η κούρσα δεδομένων, μοντέλων και κέντρων δεδομένων απέναντι σε Microsoft και Google -των οποίων τα cloud τρέχουν πιο γρήγορα- χρειάζεται ρευστότητα άμεσα. Οι εταιρείες συνήθως αγοράζουν χρόνο∙ στην κούρσα «ο νικητής τα παίρνει όλα» της μετα-ChatGPT περιόδου, αγοράζεις χρόνο μόνο αν κόψεις χρόνο (και μισθούς) από αλλού.
Η ψυχολογία του κλάδου ευνοεί τη μίμηση
Το ότι η Amazon εισάγει την ΤΝ ως επιχείρημα για οριζόντιες περικοπές προσφέρει «κοινωνικό κάλυμμα» σε διοικήσεις που μέχρι χθες δίσταζαν: όπως το 2022 το πρώτο κύμα των 11.000 απολύσεων της Meta νομιμοποίησε μια κατάσταση σε όλη τη Silicon Valley, έτσι τώρα μια «δικαιολογημένη από την Τεχνητή Νοημοσύνη» αναδιάρθρωση παρέχει στους CEO τη ρητορική και στους επενδυτές το αφήγημα για να απαιτήσουν βάθος στις περικοπές, ακόμη κι όταν τα ταμεία... ξεχειλίζουν.
Η ψυχολογία του κλάδου ευνοεί τη μίμηση: Κανείς δεν θέλει να φαίνεται αργός όταν οι ανταγωνιστές παρουσιάζουν «αποδοτικότητα μέσω ΤΝ». Η διαφορά, όμως, ανάμεσα στη σταδιακή φθορά μέσω μη αντικατάστασης θέσεων και στην απότομη εκτίναξη της ανεργίας λευκοκάλυκων είναι τεράστια. Οι αγορές εργασίας προσαρμόζονται καλύτερα όταν οι αλλαγές είναι αργές: οι εργαζόμενοι επανακαταρτίζονται, τα σχολεία ενημερώνουν προγράμματα, η πολιτική θέτει φραγμούς.
Η ταχεία μετάβαση, αντίθετα, γεννά χάος: Δεκάδες χιλιάδες πρώην στελέχη θα ανταγωνίζονται για ήδη συρρικνωμένες θέσεις, ενώ νέες απολύσεις από άλλες εταιρείες θα πλημμυρίσουν τον ίδιο κόλπο. Θα βρουν ανάλογες θέσεις ή θα αναγκαστούν να ξαναρχίσουν από την αρχή;
Θα διατηρήσουν μισθούς ή θα υποστούν μόνιμα «κουρέματα» που θα υπονομεύσουν τη μελλοντική τους αγοραστική δύναμη; Πρόκειται για το πρώτο πακέτο δύσκολων ερωτήσεων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι άνθρωποι της Amazon - και αύριο πολύ περισσότεροι από εμάς.
Η πρόφαση της ΤΝ
Η «τεχνική» πρόφαση αξίζει να αποσυναρμολογηθεί. Ναι, η ΤΝ μπορεί ήδη να ισοφαρίσει ή να ξεπεράσει ανθρώπους σε καθήκοντα ρουτίνας, καταχώρισης και τυποποιημένης ανάλυσης. Όμως, όπως τονίζουν οι οικονομολόγοι της τεχνολογικής αλλαγής, το πέρασμα από το «βοηθώ τον εργαζόμενο» στο «αντικαθιστώ συστηματικά ολόκληρες ροές εργασίας» σκοντάφτει στα άκρα και στις ευθύνες κρίσης που γεμίζουν την καθημερινότητα των υπαλληλικών ρόλων.
Γι’ αυτό και μέχρι πρότινος ο πιο ρεαλιστικός δρόμος ήταν η απορρόφηση των κερδών παραγωγικότητας μέσω μικρών, γραμμικών προσαρμογών. Η Amazon δείχνει ότι οι διοικήσεις δεν χρειάζονται πια ακλόνητη τεχνική βεβαιότητα για να δράσουν: αρκεί η προσδοκία ότι τα μοντέλα θα «ωριμάσουν» σύντομα και η πεποίθηση ότι το λειτουργικό ρίσκο μπορεί να καλυφθεί από ΤΝ-εργαλεία και λιγότερα επίπεδα management. Το ρίσκο μετακυλίεται έτσι στους εργαζόμενους και στην κοινωνία: Αυτοί θα απορροφήσουν τον κραδασμό, την αβεβαιότητα, την απώλεια εισοδήματος και την ανάγκη για επανεκπαίδευση μέσα σε μια αγορά που αλλάζει καταιγιστικά.
«AI-washing» ως εταιρικό δόγμα οργάνωσης
Τι σημαίνει λοιπόν αυτό στην πράξη; Πρώτον, ότι το «AI-washing» παύει να είναι μόνο μάρκετινγκ και γίνεται εταιρικό δόγμα οργάνωσης. Η ΤΝ γίνεται ο μανδύας κάθε πρωτοβουλίας «απλοποίησης» - ακόμη και όταν κίνητρο είναι η βραχυπρόθεσμη βελτίωση περιθωρίων ή η μεταφορά κεφαλαίων σε καύσιμα της κούρσας (GPU, data centers, εξειδικευμένες προσλήψεις).
Δεύτερον, ότι ο ανταγωνισμός μετακινείται από «ποιος λανσάρει τις καλύτερες δυνατότητες ΤΝ» σε «ποιος συμπιέζει τα κόστη ανθρώπινου κεφαλαίου πιο γρήγορα, χωρίς κατάρρευση ποιότητας». Τρίτον, ότι οι αγορές εργασίας λευκοκάλυκων μπαίνουν σε φάση υπερπροσφοράς: project managers, αναλυτές, middle managers και back-office λειτουργίες θα πιεστούν πρώτοι, με αναπόφευκτες επιπτώσεις στους μισθούς και στην ασφάλεια καριέρας. Τέταρτον, ότι τα «μαλακά» εμπόδια υιοθέτησης -κουλτούρα, διαδικασίες, governance- θα παρακαμφθούν από την κορυφή προς τη βάση, με το οργανωτικό ρίσκο να καλύπτεται εκ των υστέρων.
Σε ποιους εργαζόμενους ανήκει το μέλλον
Υπάρχει αντίβαρο; Σε επίπεδο πολιτικής η ταχύτητα επιβάλλει εξίσου ταχεία ανταπόκριση: ενεργοποίηση ασφαλιστικών δικλίδων για ΤΝ-συνδεδεμένες απολύσεις (επέκταση επιδοτήσεων ανεργίας και εισοδηματικών γεφυρών), voucher επανειδίκευσης με έμφαση σε συμπληρωματικές δεξιότητες (κριτική επίβλεψη ΤΝ, product thinking, πελατειακή εμπειρία, κανονιστική συμμόρφωση) και -κυρίως- διαφάνεια: όταν εταιρείες επικαλούνται την ΤΝ για περικοπές, να δημοσιοποιούν μετρήσιμα οφέλη παραγωγικότητας, σχέδια εσωτερικής μετάβασης και κριτήρια επιλογής ρόλων.
Σε επίπεδο εργαζομένων, το δίδαγμα είναι λιγότερο άνετο αλλά σαφές: το «μέχρι να ωριμάσει» δεν υπάρχει πια ως χρονικό καταφύγιο. Η αμυντική στρατηγική είναι να χτίζεις χαρτοφυλάκιο δεξιοτήτων που ενισχύονται από την ΤΝ αντί να υποκαθίστανται: σχεδίαση ροών με ΤΝ, αξιολόγηση ποιότητας μοντέλων, domain expertise που «δένει» με συμμόρφωση και ρίσκο, ικανότητα να μεταφράζεις επιχειρηματικούς στόχους σε pipelines δεδομένων και prompts. Το μέλλον ανήκει όχι σε όσους «αντιστέκονται στην ΤΝ» ούτε σε όσους «την θεοποιούν», αλλά σε όσους γίνονται πολλαπλασιαστές απόδοσης σε ομάδες μικρότερες, ταχύτερες, πιο υπεύθυνες.
Η Amazon, με μια κίνηση, μας έβγαλε από την άνεση της σταδιακής προσαρμογής και μας έβαλε σε πραγματικό χρόνο σε περίοδο αναδιάρθρωσης. Μπορεί σε διοικητικά συμβούλια να μοιάζει με θαρραλέα ανακατανομή πόρων προς το αύριο∙ για τους ανθρώπους που χάνουν τη δουλειά τους είναι μια άμεση ρήξη βιογραφίας.
Η ιστορία της τεχνολογικής προόδου δείχνει ότι οι κοινωνίες τα καταφέρνουν καλύτερα όταν μοιράζουν δίκαια τα κέρδη παραγωγικότητας και δεν αφήνουν το κόστος προσαρμογής να πέσει μονομερώς στους ώμους των ίδιων ανθρώπων. Αν η «εποχή των mega-απολύσεων ΤΝ» είναι πράγματι εδώ, το ερώτημα δεν είναι αν η ΤΝ θα μείνει - σίγουρα θα μείνει - αλλά αν θα καταφέρουμε να κρατήσουμε μαζί της και την αξιοπρέπεια της εργασίας.