Οι κυβερνήσεις προτρέπουν συνεχώς τους πολίτες να κάνουν ψηφιακές συναλλαγές, όμως σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στο οικονομικό δελτίο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) αναδεικνύεται η σημασία των μετρητών.
Το άρθρο ξεκινά από την παρατήρηση ότι ενώ ο όγκος των συναλλαγών με μετρητά έχει μειωθεί κατά πολύ, το συνολικό ποσό των μετρητών που κυκλοφορεί έχει αυξηθεί σημαντικά.
Αυτό το -κατ' αρχήν- παράδοξο συνδέεται από τους συντάκτες του άρθρου με τις κρίσεις που όλο και συχνότερα πλέον αντιμετωπίζει η Ευρώπη.
Το «παράδοξο των τραπεζογραμματίων»
Η ζήτηση για τραπεζογραμμάτια ευρώ έχει παρουσιάσει ισχυρή αύξηση, παρά τη συνεχιζόμενη ψηφιοποίηση των πληρωμών. Ενώ το μερίδιο των μετρητών στις καθημερινές συναλλαγές έχει μειωθεί στη ζώνη του ευρώ, η αξία των μετρητών σε κυκλοφορία έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, όπως φαίνεται στο διάγραμμα, προσεγγίζοντας το 1,6 τρισ. ευρώ.
Στο άρθρο υπογραμμίζεται πως στην πραγματικότητα η αξία των κυκλοφορούντων τραπεζογραμματίων διατηρεί σταθερά ένα μερίδιο άνω του 10% του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ τα τελευταία δέκα χρόνια, με μια προσωρινή αύξηση κατά τα έτη της πανδημίας COVID-19 και μια συγκράτηση από το δεύτερο εξάμηνο του 2022, λόγω των υψηλότερων επιτοκίων.
Η διαρκής ζήτηση για μετρητά, παρά τον πολλαπλασιασμό των εναλλακτικών λύσεων ψηφιακών πληρωμών, υποδηλώνει την ξεχωριστή χρησιμότητά τους και τη σχετική επιτυχία -ή αποτυχία- της αντικατάστασής τους.
Αυτή η σταθερή συνολική ζήτηση έρχεται σε αντίθεση με το μειούμενο μερίδιο των μετρητών στις καθημερινές πληρωμές, ένα φαινόμενο που συχνά αποκαλείται «το παράδοξο των τραπεζογραμματίων».
Στις κρίσεις ο κόσμος στρέφεται στα μετρητά
Οι συντάκτες του άρθρου παρατηρούν πως η διαρκής ζήτηση για μετρητά έχει ενισχυθεί κατά τη διάρκεια μεγάλων κρίσεων, γεγονός που υπογραμμίζει τον μοναδικό ρόλο και τα χαρακτηριστικά του φυσικού νομίσματος.
Όπως φαίνεται στο δεύτερο διάγραμμα, οι ξαφνικές κρίσεις, όπως η χρηματοπιστωτική αναταραχή του 2008, η κρίση δημόσιου χρέους στην Ελλάδα το 2014-15, το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 ή η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 πυροδότησε άμεσες και ακραίες αυξήσεις στην απόκτηση μετρητών από το κοινό.
Τραπεζικά στελέχη και αναλυτές φαίνεται πλέον να αναγνωρίζουν πως τα μετρητά αποτελούν «κρίσιμο στοιχείο της εθνικής ετοιμότητας για κρίσεις», όπως χαρακτηριστικά γράφουν οι συντάκτες.
Για παράδειγμα, σημειώνουν ότι οι Αρχές στην Ολλανδία, την Αυστρία και τη Φινλανδία συνιστούν στα νοικοκυριά να διατηρούν στο σπίτι από περίπου 70 ευρώ έως 100 ευρώ ανά άτομο, ή όποιο ποσό θεωρούν απαραίτητο για να καλύψουν βασικές ανάγκες για περίπου 72 ώρες.
Κράτη συστήνουν στα νοικοκυριά να έχουν μετρητά «σε περίπτωση που…»
Στη Σουηδία υπάρχει σύσταση στα νοικοκυριά να διατηρούν αρκετά μετρητά για να πληρωθούν τρόφιμα, φάρμακα και καύσιμα για τουλάχιστον μία εβδομάδα.
«Υπολογίστε το συνολικό κόστος αυτών των ειδών για τουλάχιστον μία εβδομάδα για την οικογένειά σας. Κρατήστε μετρητά στο σπίτι, σε μικρές ονομαστικές αξίες, για εμπορικούς σκοπούς, εάν οι μέθοδοι ψηφιακής πληρωμής έχουν διακοπεί», αναφέρει η επίσημη σύσταση.
Εξηγώντας την ελκυστικότητα των τραπεζογραμματίων, η μελέτη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας αναφέρει ότι σε στιγμές έντονου στρες το κοινό βλέπει τα μετρητά ως αξιόπιστο μέσο αποθήκευσης αξίας και ανθεκτικό μέσο πληρωμής. Μια άλλη τέτοια κρίση ξέσπασε τον Απρίλιο, όταν μια μαζική διακοπή ρεύματος διέκοψε την ηλεκτροδότηση στην Ισπανία και την Πορτογαλία, επηρεάζοντας τα τερματικά πληρωμών και αναγκάζοντας πολλά καταστήματα να δέχονται μόνο πληρωμές με μετρητά.
«Τα μετρητά παρέχουν ουσιαστικό πλεονέκτημα -μια ''ρεζέρβα''- για το σύστημα πληρωμών», γράφουν οι συντάκτες. «Αυτός ο ρόλος είναι ζωτικής σημασίας για κάθε σύστημα, καθώς κανένα σύστημα δεν είναι αλάθητο».