Σε μια συγκυρία όπου τα κρυπτονομίσματα έχουν πάρει «φωτιά», η Ευρώπη δρομολογεί το ψηφιακό ευρώ και οι κυβερνήσεις προωθούν τις ηλεκτρονικές πληρωμές και ως μέσο περιορισμού της φοροδιαφυγής, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα μετρητά όχι απλώς δεν εξαφανίζονται, αλλά ζουν και βασιλεύουν.
Ξεκινώντας από τα καθ’ ημάς, η πανδημία λειτούργησε ως καταλύτης για τη διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών ακόμα και σε ηλικιακές ομάδες που δεν ήταν/είναι εξοικειωμένες με τις νέες τεχνολογίες.
Η “έκρηξη” του ηλεκτρονικού εμπορίου ήταν μια παράμετρος της νέας τάσης, πάνω στην οποία ήρθαν να “χτίσουν” το υπουργείο Οικονομικών και ΑΑΔΕ το σχέδιο για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής: κίνητρα για ψηφιακές πληρωμές κυρίως σε πεδία υψηλής παραβατικότητας, αντικίνητρα και απαγορεύσεις στη χρήση μετρητών. Το πιο φρέσκο, σχετικό μέτρο είναι η υποχρεωτική ηλεκτρονική πληρωμή των ενοικίων από την Πρωτοχρονιά του 2026.
Εκ του αποτελέσματος, η μετάβαση σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον συναλλαγών κρίνεται πετυχημένη, αφού σε συνδυασμό με τα νέα “εργαλεία” ψηφιακών ελέγχων, εξασφάλισαν πρόσθετο χώρο για φοροελαφρύνσεις 600 εκατ ευρώ φέτος και άλλο 1 δισ ευρώ το 2026. Δεν είναι, μάλιστα, μυστικό ότι το οικονομικό επιτελείο επιχείρησε να “περάσει” από την ΕΚΤ κι άλλους περιορισμούς στη χρήση των μετρητών (π.χ. αύξηση του ορίου των υποχρεωτικών ηλεκτρονικών πληρωμών για την κάλυψη του αφορολογήτου) ως “αντίδοτο” στη φοροδιαφυγή ΦΠΑ, βρίσκοντας, όμως, “τοίχο”.
Τα μυστικά των μετρητών
Η Φρανκφούρτη, σε όλες τις σχετικές γνωμοδοτήσεις (όχι μόνο στην περίπτωση της Ελλάδας) έχει υπεραμυνθεί της χρήσης μετρητών επειδή π.χ. εξασφαλίζουν την ανωνυμία των συναλλαγών ή διευκολύνουν τις πληρωμές από ανθρώπους όχι εξοικειωμένους με τα συστήματα ηλεκτρονικών πληρωμών. Πέρα από αυτές τις ενστάσεις, η ίδια η πραγματικότητα δείχνει ότι οι Ευρωπαίοι δεν είναι διατεθειμένοι να… ξεχάσουν τα μετρητά, όπως πολλοί αναλυτές προέβλεπαν.
Όπως αναφέρει ειδική έρευνα της ΕΚΤ, αυτή η επιμονή των μετρητών είναι παραδειγματική στην περίπτωση του ευρώ. Η αξία της κυκλοφορίας μετρητών σε ευρώ έφτασε τα 1,59 τρισεκατομμύρια ευρώ στο τέλος του 2024, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 10% του ΑΕΠ της ζώνης
του ευρώ (παρόμοιο μερίδιο με αυτό μιας δεκαετίας νωρίτερα).
Ενώ η συναλλακτική χρήση μετρητών – η οποία εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει περίπου το 20% αυτής της κυκλοφορίας έχει σαφώς μειωθεί με τη συνεχιζόμενη ψηφιοποίηση, αυτή η τάση ήταν πιο αργή από την προβλεπόμενη και η εξαφάνιση των μετρητών δεν έχει υλοποιηθεί.
Αντίθετα, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα μετρητά χρησιμοποιήθηκαν σε περίπου το 50% των φυσικών συναλλαγών σε σημεία πώλησης το 2024, παραμένοντας η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος πληρωμής από τους ανθρώπους με την ευρύτερη αποδοχή από τους εμπόρους. Αυτή η ανθεκτικότητα έρχεται σε αντίθεση με δεκαετίες προβλέψεων για τον θάνατο των μετρητών, οι οποίες υποδηλώνουν ότι άλλοι παράγοντες πέρα από την απλή συναλλακτική αποτελεσματικότητα επηρεάζουν τη συνολική ζήτηση για φυσικό νόμισμα.
Τι εξηγεί αυτή την επιμονή των μετρητών και ποιες είναι οι μελλοντικές προοπτικές τους;
Οι πρώτες προβλέψεις φαίνεται να έχουν υποτιμήσει αρκετούς επικαλυπτόμενους παράγοντες:
- (1) την ατελή δυνατότητα υποκατάστασης των μετρητών από τις ηλεκτρονικές μεθόδους πληρωμής
- (2) την αστάθεια των συνηθειών πληρωμής, λόγω του κόστους που συνδέεται με την υιοθέτηση νέων μέσων πληρωμής
- (3) τη συνεχιζόμενη σημασία των μετρητών για ποικίλες δημογραφικές ομάδες
Στην πραγματικότητα, οι προβλέψεις επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στη λειτουργία πληρωμής των μετρητών και υποτίμησαν άλλους ρόλους των μετρητών, όπως η χρήση τους ως απτού μέσου αποθήκευσης αξίας, η οποία έχει αυξηθεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το ότι αφενός
τα νεότερα άτομα (18-22 και 23-27 ετών) αναφέρουν σταθερά υψηλότερα επίπεδα προληπτικής διακράτησης μετρητών, αφετέρου καταγράφεται σαφής αύξηση στην αντιληπτή σημασία των μετρητών ως επιλογή πληρωμής από το 2019-24 σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Αρκετές υποθέσεις θα μπορούσαν να εξηγήσουν την ευρεία αύξηση της σημασίας των μετρητών. Η αυξημένη κοινωνική ευαισθητοποίηση σχετικά με τα τρωτά σημεία των ψηφιακών συστημάτων και τις κυβερνοαπειλές θα μπορούσε να ενισχύσει την ελκυστικότητα των χαρακτηριστικών
των μετρητών.
Τα τρωτά σημεία και οι απειλές περιλαμβάνουν την κακή χρήση δεδομένων που κοινοποιούνται σε τρίτους, παραβιάσεις απορρήτου που σχετίζονται με ίχνη ψηφιακών συναλλαγών και τον αντίκτυπο της διαδικτυακής απάτης.
Επιπλέον, είναι πιθανό ο αντίκτυπος πρόσφατων κρίσεων (όπως οι διαταραχές που σχετίζονται με την πανδημία, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι διακοπές ρεύματος ή άλλες μη συστημικές βλάβες που επηρεάζουν τις ψηφιακές πληρωμές) να ενισχύουν την άποψη ότι τα μετρητά αποτελούν ένα ανθεκτικό και σχετικό εφεδρικό μέσο.