Η συμφωνία της τελευταίας στιγμής στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ για τη χορήγηση άτοκου δανείου ύψους 90 δισ. ευρώ στην Ουκρανία δεν ήρθε με τον τρόπο που επιθυμούσαν αρκετοί Ευρωπαίοι ηγέτες.
Ωστόσο, το ότι επετεύχθη μετά από μια νύχτα έντονων διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες θεωρείται πολιτική νίκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και κρίσιμο τεστ γεωπολιτικής αξιοπιστίας.
«Αν φεύγαμε σήμερα από τις Βρυξέλλες διχασμένοι, η Ευρώπη θα είχε αποχωρήσει από τη γεωπολιτική σκηνή», δήλωσε λίγο πριν τις 4:00 τα ξημερώματα ο πρωθυπουργός του Βελγίου, Μπαρτ ντε Βέβερ. «Θα ήταν μια απόλυτη καταστροφή».
Παρότι οι 27 ηγέτες της ΕΕ δεν κατέληξαν σε συμφωνία για την άμεση χρήση των παγωμένων ρωσικών κρατικών κεφαλαίων, η συμβιβαστική λύση που υιοθετήθηκε προβλέπει ότι η Ουκρανία δεν θα αποπληρώσει το δάνειο έως το τέλος του πολέμου παρά μόνον όταν η Ρωσία καταβάλλει αποζημιώσεις, ενώ η Ένωση διατηρεί το δικαίωμα να αξιοποιήσει στο μέλλον τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για την κάλυψή του. Στην Κομισιόν έχει δοθεί πλέον η εντολή να εξετάσει τους τρόπους υλοποίησης αυτού του σχεδίου.
Ανάσα για την Ουκρανία εν μέσω πολέμου και διαπραγματεύσεων
Τα κεφάλαια που αποδεσμεύονται αναμένεται να γίνουν δεκτά με ανακούφιση στο Κίεβο, την ώρα που η Ουκρανία προσπαθεί να ανακόψει τις ρωσικές προελάσεις στα πεδία των μαχών και ταυτόχρονα διαπραγματεύεται με την Ουάσιγκτον ένα σχέδιο ειρήνης.
Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε προειδοποιήσει ότι ενδεχόμενη αποτυχία χρηματοδότησης θα άφηνε τη χώρα του χωρίς επαρκή μέσα «για ζωή και όπλα». Μετά την επίτευξη της συμφωνίας, χαιρέτισε τη διάσωση της τελευταίας στιγμής:
«Πρόκειται για σημαντική στήριξη που ενισχύει πραγματικά την ανθεκτικότητά μας», έγραψε στο X. «Είναι σημαντικό ότι τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία παραμένουν δεσμευμένα και ότι η Ουκρανία έχει λάβει μια εγγύηση χρηματοοικονομικής ασφάλειας για τα επόμενα χρόνια».
Μήνυμα της ΕΕ στη Μόσχα
Παράλληλα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες έστειλαν σαφές μήνυμα προς τη Μόσχα. «Το μήνυμα που στέλνουμε σήμερα στη Ρωσία είναι απολύτως ξεκάθαρο. Πρώτον, δεν έχετε πετύχει τους στόχους σας στην Ουκρανία. Δεύτερον, η Ευρώπη στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας σήμερα, αύριο και για όσο χρειαστεί», δήλωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα.
Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Ουκρανία θα αντιμετώπιζε χρηματοδοτικό κενό ύψους 160 δισ. δολαρίων την επόμενη διετία, εν μέρει λόγω της μείωσης της αμερικανικής στήριξης. Η ΕΕ φιλοδοξεί να καλύψει τα δύο τρίτα αυτού του ποσού.
Αντιρρήσεις, φόβοι και νομικά ρίσκα
Η ιδέα χρήσης των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων για τη χρηματοδότησης της Ουκρανίας δεν είναι νέα, όμως εδώ και χρόνια συναντά σφοδρές αντιδράσεις. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν είχε χαρακτηρίσει τον Φεβρουάριο μια τέτοια κίνηση παραβίαση του διεθνούς δικαίου, αν και αυτή την εβδομάδα μίλησε για «απαραίτητη ορατότητα» στον ουκρανικό προϋπολογισμό.
Το πακέτο εγκρίθηκε με επιφυλάξεις από χώρες όπως η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Τσεχία, οι οποίες ζήτησαν διαβεβαιώσεις ότι δεν θα επιβαρυνθούν οικονομικά. Το Βέλγιο, που φιλοξενεί το μεγαλύτερο μέρος των δεσμευμένων ρωσικών κεφαλαίων μέσω της Euroclear, εξέφρασε φόβους για ρωσικά αντίποινα ή μελλοντικές νομικές αξιώσεις. «Οι απλές προφορικές υποσχέσεις δεν αρκούν», είχε δηλώσει ο Ντε Βέβερ στο βελγικό Κοινοβούλιο πριν τη σύνοδο κορυφής.
Η ανησυχία αυτή ενισχύθηκε όταν η ρωσική κεντρική τράπεζα κατέθεσε αγωγή ζητώντας δισεκατομμύρια σε αποζημιώσεις, χαρακτηρίζοντας την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «προληπτική μεταφορά περιουσιακών στοιχείων σε τρίτους».
Γεωπολιτικές παρενέργειες και ευρωπαϊκή αυτονομία
Η συμφωνία επιτεύχθηκε σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης έντασης με τις ΗΠΑ. Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει χαρακτηρίσει τους Ευρωπαίους ηγέτες «αδύναμους», ενώ η νέα αμερικανική στρατηγική ασφάλειας μιλάει για μια Ευρώπη «παγιδευμένη σε πολιτική κρίση». Παράλληλα, διαρροή αμερικανικού σχεδίου ειρήνης που προβλέπει αξιοποίηση ρωσικών κεφαλαίων υπό αμερικανική ηγεσία προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μίλησε για «τη στιγμή της ευρωπαϊκής ανεξαρτησίας», τονίζοντας ότι «η Ευρώπη πρέπει να είναι υπεύθυνη για τη δική της ασφάλεια - αυτό δεν είναι πλέον επιλογή, είναι αναγκαιότητα».
Η διατλαντική εμπιστοσύνη δείχνει να έχει διαβρωθεί, ενώ η Μόσχα συνεχίζει τις προσπάθειες αποσταθεροποίησης. «Οι Ρώσοι εργάζονται μέρα και νύχτα για να κατακερματίσουν την Ευρώπη», σημείωσε στο CNN ο Τομ Κίτινγκ της βρετανικής δεξαμενής σκέψης RUSI, «και είναι καλύτεροι σε αυτό απ’ ό,τι η Ευρώπη στο να παραμένει ενωμένη».
Μια σωσίβια λέμβος για το Κίεβο εν μέσω αβεβαιότητας
Για το Κίεβο, η συμφωνία λειτουργεί ως σωσίβια λέμβος. Ο Ουκρανός πρόεδρος προειδοποίησε ότι χωρίς αυτήν θα κατέρρεαν κρίσιμοι τομείς, όπως η βιομηχανία παραγωγής drones και οι επιθέσεις μεγάλης εμβέλειας κατά ρωσικών ενεργειακών υποδομών. «Όλα αυτά θα εξαφανιστούν», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά.
Η συμφωνία τα ξημερώματα της Παρασκευής έφερε, τελικά, ανακούφιση τόσο για την Ουκρανία όσο και για τις Βρυξέλλες. Αντιμέτωπη με τη σκληρή ρωσική επίθεση και μια Ουάσιγκτον που δείχνει να επιδιώκει γρήγορη -και όχι απαραίτητα δίκαιη- ειρήνη, η Ευρώπη επέλεξε να δράσει. Και, έστω την ύστατη στιγμή, να αποδείξει ότι παραμένει παίκτης με λόγο και ευθύνη στη γεωπολιτική σκακιέρα.