Ο «πατέρας της ατομικής βόμβας», Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, θαύμαζε επί μακρόν τα ερημικά τοπία της πολιτείας του Νέου Μεξικού. Σήμερα, οι ταξιδιώτες μπορούν ακόμη να δουν τα πολλά μέρη που ενέπνευσαν τον φυσικό, αν ξέρουν πού να ψάξουν.
Το 1929, μετά από μια δεκαετή «ερωτική» σχέση με τις ερήμους του βόρειου Νέου Μεξικού που ξεκίνησε όταν ήταν μόλις έφηβος, ο μελλοντικός «πατέρας της ατομικής βόμβας», J Robert Oppenheimer, έγραψε σε έναν φίλο του: «Οι δύο μεγάλες μου αγάπες είναι η φυσική και το Νέο Μεξικό. Είναι κρίμα που δεν μπορούν να συνδυαστούν».
Γεννημένος στη Νέα Υόρκη, ο Οπενχάιμερ είχε αρρωστήσει από δυσεντερία όταν ήταν 18 ετών, γεγονός που ανέβαλε τα σχέδια του για το κολέγιο. Την άνοιξη του 1922, ο πατέρας του τον έστειλε στο Νέο Μεξικό, με την ελπίδα ότι ο ξηρός αέρας της ερήμου και η φύση θα τον ενίσχυαν και θα επιτάχυναν την ανάρρωσή του.
Ήταν σε μια από τις πολλές βόλτες με άλογα μέσα από τα άγρια βουνά Jemez που ο Oppenheimer είδε για πρώτη φορά τους μεγάλους γεμάτα πευκοδάση γεωλογικούς σχηματισμούς του απομακρυσμένου οροπεδίου Pajarito και στη συνέχεια συνέχισε μέσα από τα ορεινά λιβάδια Valles Caldera μέχρι το απομονωμένο χωριό Los Alamos. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο Οπενχάιμερ πρότεινε να χρησιμοποιηθεί η απομακρυσμένη τοποθεσία ως άκρως απόρρητη τοποθεσία για το Σχέδιο Μανχάταν, όπου ο ίδιος και επιστήμονες από όλο τον κόσμο ανέπτυξαν και δοκίμασαν τα πρώτα ατομικά όπλα στον κόσμο.
Η blockbuster βιογραφική ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν «Oppenheimer 2023» κέρδισε 7 βραβεία Όσκαρ στις 13 κατηγορίες που ήταν υποψήφιο. Πολλοί δεν γνωρίζουν τη δια βίου «ερωτική» σχέση του φυσικού με την έρημο του Νέου Μεξικού και το πώς τον ενέπνευσε. Ωστόσο, μετά την κυκλοφορία της ταινίας, ο τουρισμός στην πολιτεία έχει αυξηθεί κατακόρυφα.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρέχονται από την κομητεία του Λος Άλαμος, το Εθνικό Ιστορικό Πάρκο του Έργου Μανχάταν - και οι δημοφιλείς τοποθεσίες του, όπως το αυθεντικό σπίτι του Οπενχάιμερ - υποδέχτηκαν 110% περισσότερους επισκέπτες μετά την προβολή της ταινίας τον Ιούλιο του 2023 από ό,τι σε όλο το 2022. «Εκτοξεύτηκε στα ύψη τον πρώτο μήνα μετά την ταινία», δήλωσε η Leslie Bucklin (Λέσλι Μπάκλιν), από το γραφείο ενημέρωσης κοινού της κομητείας Los Alamos. «Τα πράγματα ανέβηκαν κατακόρυφα. Οι επιχειρήσεις σημείωσαν σημαντική άνοδο».
Οι τοποθεσίες που σχετίζονται με τον Οπενχάιμερ σε άλλες περιοχές γνώρισαν την ίδια άνοδο. Όταν το Πεδίο Εκτόξευσης Πυραύλων White Sands άνοιξε το πεδίο δοκιμών Trinity για το κοινό για μία ημέρα το περασμένο φθινόπωρο -ένα Σάββατο του Οκτωβρίου- 4.000 άνθρωποι έκαναν ουρά στις πύλες.
Ο ξηρός αέρας της ερήμου του Βόρειου Νέου Μεξικού τελικά θεράπευσε τον Οπενχάιμερ, και αφού γράφτηκε στο Χάρβαρντ λίγους μήνες αργότερα, δημοσίευσε ποίηση εμπνευσμένη από τους χαμηλούς λόφους και τις ανθισμένες γιούκας του τοπίου. Το καλοκαίρι μετά την αποφοίτησή του, αγόρασε μια ρουστίκ καλύβα σε 154 στρέμματα στα βουνά Sangre de Cristo, 30 μίλια ανατολικά του Λος Άλαμος. Όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ του ζήτησε να τον βοηθήσει να επιλέξει την τοποθεσία για το άκρως απόρρητο εργαστήριο του Manhattan Project, ήξερε ότι οι πολύχρωμες πεδιάδες και οι βραχώδεις κορυφές της περιοχής που τον ενέπνεαν θα είχαν την ίδια επίδραση και σε άλλους.
«Ο Οπενχάιμερ ήταν γνωστό ότι έλεγε ότι αυτή η περιοχή θα προσφέρει έμπνευση στους επιστήμονες», δήλωσε η Μπάκλιν, ο πατέρας του οποίου εργάζεται ως πυρηνικός φυσικός στο Εθνικό Εργαστήριο του Λος Άλαμος για περισσότερα από 40 χρόνια. «Δεν μπορεί να είναι ένα οποιοδήποτε περιβάλλον. Δεν πρέπει μόνο να είναι μυστικό και δυσεύρετο, αλλά πρέπει να είναι ένα μέρος έμπνευσης, ώστε να νιώθουν ότι μπορούν να επιτύχουν αυτά τα εκπληκτικά πράγματα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα». Σήμερα, καθώς οι λάτρεις της ιστορίας συρρέουν για να δουν ό,τι έχει απομείνει από το Νέο Μεξικό του Οπενχάιμερ, δεν αναζητούν μόνο τις τοποθεσίες όπου οι επιστήμονες διεξήγαγαν πειράματα για τον πυρήνα του πλουτωνίου ή δοκίμασαν εκρήξεις, αλλά και τα μέρη όπου ο ίδιος και η ομάδα των φυσικών του χαλάρωναν και αντλούσαν έμπνευση, ενώ εργάζονταν αθόρυβα για να αλλάξουν για πάντα τον κόσμο.
Oppenheimer και Georgia O'Keeffe
Πεινασμένοι για ευκαιρίες να απομακρυνθούν από τη φυσική και να απασχολήσουν το μυαλό τους με άλλους τρόπους, οι επιστήμονες του Manhattan Project συμμετείχαν σε κάθε είδους εξωσχολικές δραστηριότητες κοντά στο εργαστήριο του Los Alamos, από τον αθλητισμό μέχρι τις παραστατικές τέχνες. Ο ίδιος ο Οπενχάιμερ έπαιξε σε μια παράσταση του έργου «Arsenic and Old Lace» στο Los Alamos Little Theatre. Το 1943, μαζί με ορισμένους Ευρωπαίους συναδέλφους του ίδρυσαν τη Λέσχη Σκι του Λος Άλαμος. Σήμερα, οι χιονοδρομικές διαδρομές που δημιουργήθηκαν από τους επιστήμονες του Manhattan Project εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στο χιονοδρομικό κέντρο Pajarito Mountain του Λος Άλαμος.
«Χρειάζονταν αυτή την υπαίθρια αναψυχή για να εκτονωθούν», δήλωσε η Μπάκλιν. «Χρειάζονταν τις πολιτιστικές [και] τις καλλιτεχνικές τους ασχολίες για να παραμείνουν προσγειωμένοι». Αλλά λαμβάνοντας υπόψη το απόρρητο της εργασίας τους, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν ήθελε οι επιστήμονες να αναμειχθούν με πολίτες σκιέρ και θεατρόφιλους. Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του 1940, οι ομοσπονδιακοί έψαξαν πιο μακριά από το Λος Άλαμος για ένα ιδιωτικό, ασφαλές μέρος όπου η ομάδα θα μπορούσε να ξεφύγει από τη δουλειά της. Έβαλαν στο στόχαστρό τους ένα μέρος που ονομαζόταν Ghost Ranch.
Ένα απομονωμένο καταφύγιο 21.000 acre στη ζωγραφισμένη έρημο της κοιλάδας Τσάμα του Νέου Μεξικού, με καταπράσινα λιβάδια, δραματικούς βράχους και εντυπωσιακή θέα στο βουνό Cerro Pedernal με την επίπεδη κορυφή, το Ghost Ranch αποτελούσε ήδη μεγάλη πηγή έμπνευσης για μια άλλη σημαίνουσα προσωπικότητα των μέσων του 20ού αιώνα: Πρόκειται για την Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα Georgia O'Keeffe, σύγχρονη του Oppenheimer - και για ένα διάστημα γειτόνισσά του στο ράντσο.
Στο αποκορύφωμα της φήμης της O'Keeffe στις δεκαετίες του 1930 και του '40, έφευγε συχνά από τη Νέα Υόρκη για να μείνει και να ζωγραφίσει στο Ghost Ranch, το οποίο ανήκε στους φίλους της Arthur και Phoebe Pack. Τα γαλάζια βουνά του Cerro Pedernal, τα λευκά σαν από κιμωλία φαράγγια, οι κόκκινοι βραχώδεις σχηματισμοί και το προφίλ σε σχήμα καπέλου γκάουτσο ενέπνευσαν τα πιο γνωστά έργα της καλλιτέχνιδας.
Σύμφωνα με την ιστορικό Lesley Poling-Kempes, μέχρι το 1942, οι καουμπόηδες, οι αλογατάρηδες και οι εργάτες του Ghost Ranch είχαν στρατολογηθεί στο στρατό και το ράντσο είχε κλείσει για τους επισκέπτες που πλήρωναν. «Οι μόνοι επισκέπτες στις πλίνθινες κατοικίες που ήταν συγκεντρωμένες γύρω από το παλιό Ghost House ήταν προσκεκλημένοι των Packs και φίλοι της O'Keeffe», γράφει η Poling-Kempes στο βιβλίο της «Valley of Shining Stone: The Story of Abiquiú».
Εκείνη την εποχή, οι Packs και η O'Keeffe προσεγγίστηκαν, ανακρίθηκαν και ελέγχθηκαν από το FBI. «Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση χρειαζόταν έναν περιορισμένο, ασφαλή [και] απομακρυσμένο τόπο διακοπών για τους άνδρες και τις γυναίκες που εργάζονταν "στην περιοχή"», γράφει η Poling-Kempes - και μόλις η υπηρεσία διαπίστωσε ότι το Ghost Ranch ήταν «ελεύθερο από κατασκόπους», έγινε de facto το Σαββατοκύριακο των επιστημόνων.
Όπως η ο O'Keeffe και οι Packs θα μάθαιναν χρόνια αργότερα, οι ομοσπονδιακοί υπάλληλοι που έτρωγαν και έπιναν μαζί τους στο κεντρικό σπίτι του ράντσου και οι οποίοι έκαναν check-in με ψεύτικα ονόματα όπως «Henry Farmer» και «Nicholas Baker» ήταν πυρηνικοί φυσικοί όπως ο Niels Bohr, ο Edward Teller και ο ίδιος ο Oppenheimer. Ακριβώς δίπλα τους, η O'Keeffe ζωγράφιζε τα τοπία στα οποία αναζητούσαν παρηγοριά και ανάπαυση, και το καλοκαίρι του 1945 έγινε μάρτυρας της δοκιμής Trinity που φώτισε τον ουρανό.
Το 1949 η O'Keeffe μετακόμισε μόνιμα στο Νέο Μεξικό, στο δικό της πλίνθινο σπίτι σε ράντσο κοντά στο χωριό Abiquiú. Σήμερα, οι επισκέπτες μπορούν να εξερευνήσουν τμήματα του σπιτιού και του στούντιο της O'Keeffe: την πλίνθινη αυλή της, την κρεβατοκάμαρα και την ντουλάπα της, τα έπιπλα Eames και τα καβαλέτα της. Αλλά υπάρχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό που έχει τραβήξει περισσότερο την προσοχή τον τελευταίο καιρό: το καταφύγιο πυρηνικών καταλοίπων της.
Διέταξε την κατασκευή αυτού του υπόγειου καταφυγίου από τσιμεντόλιθους στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το οποίο ήταν το πιο σύγχρονο για την εποχή του, με χαλύβδινο κλιμακοστάσιο, δεξαμενή νερού και χειροκίνητο σύστημα αερισμού σχεδιασμένο να διοχετεύει και να φιλτράρει φρέσκο αέρα από ψηλά. Τώρα, σχεδόν 60 χρόνια αργότερα, μερικά επιλεγμένα αντικείμενα από το αρχικό της κιτ επιβίωσης παραμένουν στα ράφια του, συμπεριλαμβανομένου ενός φορητού, φωτεινού κίτρινου μετρητή Γκάιγκερ που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της ακτινοβολίας - μια υπενθύμιση του ενδιαφέροντός της για το έργο που επιτελούσε ο Οπενχάιμερ και οι επιστήμονες στο Λος Άλαμος με τους οποίους κάποτε μοιραζόταν το Ghost Ranch. Οι ομαδικές ξεναγήσεις ξεκινούν από το Κέντρο Υποδοχής της O'Keeffe. Περίπου 15 μίλια πιο πάνω, το Ghost Ranch είναι επίσης ανοιχτό για ξεναγήσεις, ιππασία και πεζοπορία.
Το Ghost Ranch συναντά το «Tamalewood»
Όπως το Ghost Ranch ενέπνευσε τον πραγματικό Oppenheimer, έτσι ενέπνευσε και την ομάδα πίσω από την ταινία 2023. Ο βοηθός διευθυντή τοποθεσιών του Oppenheimer, Jayde Ybbaro, έχει εργαστεί σε πολλές μεγάλες κινηματογραφικές ταινίες στο Νέο Μεξικό - η πολιτεία φιλοξενεί τόσο πολλά γυρίσματα ταινιών, που έχει κερδίσει το παρατσούκλι Tamalewood.
«Εδώ στο Νέο Μεξικό μάς διδάσκουν πολλά για το Oppenheimer στο σχολείο», δήλωσε η Ybbaro. «Έτσι, εξεπλάγην κάπως όταν άκουσα ότι πολλοί άνθρωποι από άλλες πολιτείες δεν είχαν ακούσει ποτέ για το Λος Άλαμος και δεν είχαν πραγματικά εκπαιδευτεί για όλα αυτά - για το πώς συνέβησαν. Δεν συνειδητοποιούν πόσο μεγάλο γεγονός ήταν στην πραγματικότητα στο Νέο Μεξικό».
Ο Ybbaro και άλλα μέλη του συνεργείου κατασκεύασαν το χωριό Los Alamos της δεκαετίας του 1940 στο Ghost Ranch. «Όλα τα πλάνα με τον Oppenheimer στο ράντσο, να ιππεύει τα άλογά του - όλα γυρίστηκαν εκεί», είπε.
Στον αυτοκινητόδρομο μεταξύ Abiquiú και Ghost Ranch βρίσκεται το Bode's General Store - ένα οδοιπορικό που αγαπήθηκε για τα ταμάλες και τα μπιφτέκια με πράσινο τσίλι. Δεν είναι τόσο διαφορετικό από ό,τι ήταν πριν από 80 χρόνια, όταν η O'Keeffe και ο Oppenheimer ήταν μεταξύ των πελατών του. Και κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας Oppenheimer, είπε ο Ybbaro, ήταν επίσης σημείο συνάντησης για τους ηθοποιούς και το συνεργείο.
Η αόρατη κληρονομιά του Oppenheimer
Ο Oppenheimer και οι συνεργάτες του πήραν κάτι περισσότερο από έμπνευση από αυτά τα τοπία. Οι οικογένειες που έχουν γη από το White Sands ή οποιαδήποτε από τις εκατοντάδες περιοχές εξόρυξης ουρανίου στην περιοχή -μια κοινότητα γνωστή σήμερα ως «downwinders»- γνωρίζουν ότι το πρόγραμμα Μανχάταν κόστισε αμέτρητες ζωές στο Νέο Μεξικό. Στο επερχόμενο ντοκιμαντέρ «First We Bombed New Mexico (Πρώτα βομβαρδίσαμε το Νέο Μεξικό)», η σκηνοθέτρια Λόις Λίπμαν μοιράζεται δεκάδες μαρτυρίες που όλες μαζί δίνουν την εικόνα των «μαζικών καρκίνων και θανάτων» που σάρωσαν την πολιτεία τις δεκαετίες μετά τη δοκιμή Trinity.
Επίσης, πολλοί μπορούν ακόμη να γνωρίσουν τα τοπία που έχουν κεντρική θέση σε αυτό το μέρος της ιστορίας. Μέρη όπως το Hoot Owl Canyon, που κάποτε ονομάστηκε «Hot Canyon» από την κυβέρνηση λόγω των πυρακτωμένων επιπέδων ακτινοβολίας γάμα από την πυρηνική κατακρήμνιση της δοκιμής Trinity που μεταφέρθηκε από τον άνεμο, είναι ανοιχτά για το κοινό, είπε η Lipman. Δεν υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που να δείχνουν αν η περιοχή εξακολουθεί να είναι ραδιενεργή. Αλλά η ραδιενέργεια στα πυρηνικά κατακρημνίσματα έχει διάρκεια ζωής 24.000 χρόνια - ή όπως λένε κάποιοι από τους downwinders, 7.000 γενιές.
Όπως και το γραφικό οροπέδιο Pajarito και το Ghost Ranch, το Hot Canyon, με τις γέφυρες και τις κορυφές από κόκκινο βράχο, συνδέεται για πάντα με τον Oppenheimer - αν και αμφιλεγόμενα. Πράγματι, 18 μήνες μετά την έναρξη του Προγράμματος Μανχάταν, ο Οπενχάιμερ λέγεται ότι κοίταξε την έρημο που αγαπούσε και ομολόγησε: «Είμαι υπεύθυνος για την καταστροφή ενός όμορφου τόπου».
Πηγή: BBC