Σε δημοσίευμά του, το Politico αναλύει την ενεργειακή και επισιτιστική κρίση που ξεσπά με φόντο την εισβολή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία.
Με τον τίτλο «Το τελευταίο καλοκαίρι της Ευρώπης πριν από τον ρωσικό χειμώνα», το δημοσίευμα του Politico επισημαίνει ότι οι κρίσεις που σχετίζονται με τα τρόφιμα και τα καύσιμα θα αρχίσουν να επιδεινώνονται και, ως αποτέλεσμα, θα ενταθεί και η πίεση των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων προς τις κυβερνήσεις των χωρών τους.
Ο ρωσικός χειμώνας απειλεί την Ευρώπη
«Απορροφήστε τις καλοκαιρινές ακτίνες [του Ήλιου] όσο ακόμη μπορείτε, καθώς ένας κανονικότατος ρωσικός χειμώνας κατευθύνεται προς την Ευρώπη». Με αυτήν τη δυσοίωνη εκτίμηση ξεκινά το εκτενές δημοσίευμα του Politico, τονίζοντας ότι ο αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία έχει ήδη γίνει αισθητός στην Ευρώπη μέσω των αυξήσεων στις τιμές τροφίμων και της ανησυχίας για μια επικείμενη ανεπάρκεια φυσικού αερίου.
Εξάλλου, σημειώνει το δημοσίευμα -στο πνεύμα των δηλώσεων και προειδοποιήσεων υψηλόβαθμων αξιωματούχων της Ευρώπης, όπως εκείνων του Εμανουέλ Μακρόν σε χθεσινή συνέντευξή του-, ο Βλαντίμιρ Πούτιν φαίνεται έτοιμος να χρησιμοποιήσει τα τρόφιμα, τα καύσιμα και τα λιπάσματα ως όπλα εναντίον της Δύσης, όσο εκείνη εξοπλίζει την Ουκρανία και επιβάλλει κυρώσεις στη Μόσχα. Όσο αυτές οι συνθήκες εξακολουθούν να αποτελούν το status quo, τα πράγματα μπορεί να χειροτερεύσουν γρήγορα.
«Οι σκληροί ρωσικοί χειμώνες σταμάτησαν τον Ναπολέοντα», είπε ο πολιτικός επιστήμονας Ιβάν Κράστεβ. «Οι σκληροί ρωσικοί χειμώνες, το 1941, σταμάτησαν και τον Χίτλερ. Τώρα η ιδέα [του Πούτιν] είναι να κάνει τον χειμώνα σκληρό στην Ευρώπη».
Ειδικοί αναλυτές προβλέπουν ότι, όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα έρχονται αντιμέτωπες με πίεση από τους «πιο φτωχούς, πιο πεινασμένους ψηφοφόρους, και από εκείνους που κρυώνουν περισσότερο», γράφει το Politico, και τονίζει ότι η κατάσταση αναμένεται πολύ δύσκολη, ειδικά όταν προσθέσουμε στην «εξίσωση» και τον αντίκτυπο της απρόβλεπτης πανδημίας COVID-19 αλλά και ένα τεράστιο κύμα καύσωνα που κατακλύζει την Ευρώπη.
Θα υπάρξει πολύ μεγαλύτερη πίεση προς τους Ευρωπαίους ώστε να πουν «ας σταματήσουμε τον πόλεμο τώρα», είπε ο Κράστεβ, επικεφαλής της δεξαμενής σκέψης «Centre for Liberal Strategies».
Έρευνα που πραγματοποιήθηκε την άνοιξη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έφτασε στο συμπέρασμα ότι περίπου το 60% των πολιτών της ΕΕ δεν είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει τις αυξήσεις στα τρόφιμα ή την ενέργεια.
Περίπου το 59% συμφώνησε ότι «οι ευρωπαϊκές αξίες, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία, πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα, ακόμα κι αν αυτό επηρεάζει τις τιμές και το κόστος ζωής».
Ωστόσο, η έρευνα σημείωσε ότι η στήριξη αυτή ήταν μεγαλύτερη μεταξύ των πολιτών με περισσότερη οικονομική ασφάλεια και έπεσε δραματικά μεταξύ εκείνων που έχουν δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών τους.
Το ερώτημα, τελικά, καταλήγει το δημοσίευμα του Politico, είναι ένα: σε ποιον βαθμό είναι έτοιμες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αντέξουν μια οικονομική επίθεση από τη Ρωσία;
Η ενέργεια ως όπλο
Ως τεράστιος εξαγωγέας τροφίμων, λιπασμάτων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, η Ρωσία έχει τα εργαλεία για να είναι σε θέση να επηρεάζει την ευρωπαϊκή οικονομία. Η επιρροή της Μόσχας αναμένεται να γίνει ισχυρότερη όσο οι θερμοκρασίες πέφτουν.
Ήδη, 12 χώρες της ΕΕ έχουν υποστεί πλήρη ή μερική διακοπή της παροχής του ρωσικού αερίου.
Αυτή την εβδομάδα η Ρωσία έκλεισε τον αγωγό Nord Stream 1, που τροφοδοτεί με φυσικό αέριο τη Γερμανία, καθώς και τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αυστρία, εμποδίζοντας σημαντικά τις ευρωπαϊκές προσπάθειες για δημιουργία αποθεμάτων για τον χειμώνα.
Η προγραμματισμένη συντήρηση του αγωγού υποτίθεται ότι θα διαρκέσει έως τις 21 Ιουλίου, αλλά υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία στην ΕΕ ότι η Μόσχα θα βρει μια πρόφαση για να παρατείνει τη διακοπή της ροής, ίσως και επ' αόριστον.
Ο Ρόμπερτ Χάμπεκ, υπουργός Οικονομίας της Γερμανίας, προειδοποίησε νωρίτερα μέσα στον μήνα για έναν «πολιτικό εφιάλτη», που θα απειλούσε την κοινωνική συνοχή, εάν οι προμήθειες φυσικού αερίου είναι τόσο περιορισμένες που θα πρέπει να διανεμηθούν με περιορισμούς από την κυβέρνηση.
Επίσης, την Κυριακή, ο υπουργός Οικονομίας της Γαλλίας, Μπρούνο Λεμέρ, είπε ότι πιστεύει πως η «ολική διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου» είναι «η πιο πιθανή» περίπτωση.
Στη Γερμανία, οι πολιτικοί έχουν ετοιμάσει σχέδια έκτακτης ανάγκης για το φυσικό αέριο, που θα μπορούσαν να υπαγορεύσουν ποιες εταιρείες θα πρέπει να αποκλειστούν πρώτα από τη ροή. Οι τοπικές Αρχές χαμηλώνουν τα φώτα των δρόμων και μειώνουν τις θερμοκρασίες στις υπαίθριες πισίνες, στην προσπάθειά τους να περιορίσουν την κατανάλωση.
Κάποιοι πολιτικοί της ΕΕ έχουν ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο... «Ο Πούτιν χρησιμοποιεί την ενέργεια ως όπλο και θα προσπαθήσει να μας διχάσει, ανεπιτυχώς», δήλωσε ο επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς, Τιερί Μπρετόν.
Η ΕΕ «πέρασε» νέους κανόνες, καλώντας τις χώρες να συγκεντρώσουν εγκαίρως αποθέματα φυσικού αερίου για τον χειμώνα, ενώ τα αποθέματα αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο 62%.
Σε περίπτωση που η Ρωσία διακόψει τη ροή, οι πολιτικοί πιθανότατα θα ξεκινούσαν διακόπτοντας με τη σειρά τους την κατανάλωση σε τομείς χαμηλότερης σημασίας, όπως ο τομέας της αυτοκινητοβιομηχανίας, και στη συνέχεια σε άλλες βιομηχανίες και στις κοινωνικές υπηρεσίες, για να φτάσουν, τέλος, στη θέρμανση των κατοικιών, σύμφωνα με τη Simone Tagliapietra, υψηλόβαθμη αναλύτρια για τον τομέα της ενέργειας στο think tank «Bruegel». «Αυτή θα είναι μια πολύ δύσκολη πολιτική δοκιμασία», είπε. «Νομίζω ότι θα ήταν πολύ δύσκολο για τις κυβερνήσεις μας».
Ο κίνδυνος να διακόψει ο Πούτιν εντελώς τη ροή του φυσικού αερίου προς την ΕΕ είναι «πολύ πιθανός», σύμφωνα με τον Alexander Gabuev, του think tank «Carnegie». «Η ελπίδα του είναι ότι θα υπάρξουν περισσότερες πολιτικές διαμαρτυρίες και, τελικά, η ενότητα γύρω από την υποστήριξη προς την Ουκρανία θα διαλυθεί».
«Το σχέδιο πείνας του Πούτιν»
Στο μέτωπο των τροφίμων, σημειώθηκε απότομη αύξηση τιμών μετά τον ρωσικό αποκλεισμό της Ουκρανίας -ενός σημαντικού προμηθευτή σιτηρών και ηλιελαίου. Έχουν καταγραφεί κάποιες πτώσεις τιμών, αλλά ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις παραμένουν υπερβολικά αυξημένες σε σχέση με τα περυσινά τους επίπεδα, κατά την ίδια περίοδο του χρόνου.
Τα χειρότερα ίσως δεν έχουν έρθει ακόμη... Αν η τιμή των λιπασμάτων, που συνδέεται με το κόστος του φυσικού αερίου, παραμείνει στα ύψη, τότε μπορεί να δούμε ένα ιδιαίτερα δυσμενές σενάριο να γίνεται πραγματικότητα.
Οι παγκόσμιες τιμές των γεωργικών προϊόντων έχουν αυξηθεί κατά 30% μετά την εισβολή της Ρωσίας. Ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων και των μη αλκοολούχων ποτών κυμαίνεται στο 10% τον Μάιο, σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το υψηλότερο κόστος λιπασμάτων σημαίνει ότι οι αγρότες σε όλον τον κόσμο θα τα χρησιμοποιούν με μέτρο και θα παράγουν χαμηλότερες ποσότητες, οδηγώντας ίσως σε κλιμάκωση: η κρίση μπορεί να γίνει τελικά πλήρης έκτακτη ανάγκη εφοδιασμού.
Οι τιμές των τροφίμων δεν αναμένεται να μειωθούν από τα υψηλά επίπεδα, στα οποία κυμαίνονται επί του παρόντος, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, δήλωσε η Beata Javorcik, επικεφαλής οικονομολόγος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη.
Σημειώνεται ωστόσο ότι, ως εξαγωγέας τροφίμων, η Ευρώπη είναι καλύτερα προτατευμένη από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, όπου οι κυβερνήσεις εξαρτώνται περισσότερο από τις ρωσικές και ουκρανικές εισαγωγές προϊόντων, όπως το σιτάρι, και οι καταναλωτές ξοδεύουν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό των μισθών τους σε βασικού τύπου τρόφιμα.
Το χειρότερο σενάριο για την ΕΕ
Το χειρότερο σενάριο, γράφει το Politico, θα προκύψει εάν η επισιτιστική κρίση πυροδοτήσει ένα νέο κύμα μαζικής μετανάστευσης, το οποίο θα ασκήσει περαιτέρω πίεση στα πολιτικά συστήματα.
Αναλυτές, συμπεριλαμβανομένου του επικεφαλής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος, Ντέιβιντ Μπίσλεϊ, έχουν κάνει παραλληλισμούς μεταξύ της κατάστασης που επικρατεί σήμερα και των ταραχών για τις τιμές του ψωμιού, που προηγήθηκαν της Αραβικής Άνοιξης το 2011.
«Το σχέδιο πείνας του Πούτιν έχει σκοπό να δημιουργήσει πρόσφυγες από τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, περιοχές που τρέφονται συνήθως από την Ουκρανία», έγραψε νωρίτερα μέσα στον μήνα ο ιστορικός του Γέιλ, Τίμοθι Σνάιντερ. «Αυτό θα προκαλούσε αστάθεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Μια πολυετής κρίση
Το Politico σημειώνει ότι η ρωσική πίεση δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη στιγμή για την Ευρώπη, που προσπαθεί να επανέλθει από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Μετά από δύο χρόνια αναταραχής, η ανάκαμψη έχει διακοπεί στα σπάργανά της λόγω διαταραχών της εφοδιαστικής αλυσίδας και ανησυχιών για τον αντίκτυπο του πολέμου.
Επίσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ετοιμάζεται να αυξήσει τα επιτόκια την επόμενη εβδομάδα, σε μια πρώτη αύξηση εδώ και πολλά χρόνια -περισσότερα από 10-, για να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό της ευρωζώνης.
Για την ώρα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιμένει ότι η ΕΕ μπορεί να αποφύγει την ύφεση, αλλά αναγνωρίζει ότι η ανάπτυξη είναι εύθραυστη. Εξάλλου, η πλήρης διακοπή του αερίου πιθανότατα θα ωθούσε το μπλοκ σε ύφεση, αναγνωρίζει η Κομισιόν.
Συνολικά, το σχέδιο της Ρωσίας για χρήση των τροφίμων και της ενέργειας σε ρόλο όπλου προμηνύει δύσκολες στιγμές για τους πολιτικούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει τη σημασία της εξοικονόμησης ενέργειας «σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής», αλλά τονίζει επίσης ότι το βάρος πέφτει στις πλάτες των κυβερνήσεων, για να μπορέσουν να ενημερώσουν σωστά τους πολίτες τους.
«Δεν θα ακούσετε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λέει στους ανθρώπους πόσο χρόνο να περάσουν στο ντους», δήλωσε αυτή την εβδομάδα ο εκπρόσωπος Τύπου της ΕΕ, Τιμ Μακ Φι.
Για πολλούς Ευρωπαίους, η μείωση της κατανάλωσης θα είναι μονόδρομος, καθώς οι αυξανόμενες τιμές θα τους αναγκάζουν να επιλέξουν μεταξύ των τροφίμων και της θέρμανσης των σπιτιών τους.
Στο Βέλγιο, οι λογαριασμοί κοινής ωφέλειας αυξήθηκαν κατά 65,5%, σε σύγκριση με τον Μάιο του 2021, αύξηση που τους κατατάσσει ως ταχύτερα αυξανόμενους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αυτό σημαίνει ότι λίγοι θα μπορέσουν να συνεχίσουν να ζουν όπως τώρα και νωρίτερα, χωρίς να κάνουν αλλαγές κάποιου τύπου στον τρόπο ζωής τους.
Οι Ευρωπαίοι πιθανότατα θα πρέπει να μάθουν να ταξιδεύουν λιγότερο, να τρώνε πιο λιτά και να φορούν ένα επιπλέον πουλόβερ για να τα βγάλουν πέρα, γράφει το Politico, και καταλήγει πως «ο ρωσικός χειμώνας, όταν έρθει, πιθανότατα θα έχει μεγάλη διάρκεια».