Οι δημοσκοπήσεις ενόψει των αμερικανικών προεδρικών εκλογών εμφανίζουν ως φαβορί τον υποψήφιο των Δημοκρατικών Τζο Μπάιντεν.
Αν οι τάσεις επιβεβαιωθούν – για το οποίο καλό είναι να είμαστε όλοι επιφυλακτικοί – ο Ντόναλντ Τραμπ θα γίνει «πρόεδρος μιας θητείας» («one term president») και ο 6ος Πρόεδρος που δεν καταφέρνει να επανεκλεγεί από το 1884 μέχρι σήμερα.
Ο Τραμπ, ως Πρόεδρος, δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα δημοφιλής. Οι αρνητικές απόψεις για το πρόσωπό του ξεπερνούσαν πάντα τις θετικές. Ο δείκτης αποδοχής της πολιτικής του («job approval») κυμάνθηκε μεσοσταθμικά γύρω στο 40-42% και στις καλύτερες μέρες του δεν ξεπέρασε το 45% (ενώ ποτέ πρόεδρος δεν επανεξελέγη με ποσοστό μικρότερο του 48%). Σε όλη την 4ετία του, η τάση επανεκλογής του ήταν μειοψηφική.
Ήταν λοιπόν η θητεία του Τραμπ τόσο αρνητική ώστε να δικαιολογεί μια παγιωμένη αντίθεση στο πρόσωπό του;
Μια ψύχραιμη ανάλυση των πεπραγμένων του δεν συνηγορεί σε μια τέτοια διαπίστωση.
Επί Τραμπ – και μέχρι την πανδημία – η αμερικανική οικονομία αναπτύσσονταν με ικανοποιητικό ρυθμό. Η ανεργία στις αρχές του έτους έφτασε στα χαμηλότερα ποσοστά των τελευταίων δεκαετιών. Με παράλληλη αύξηση μισθών και εισοδημάτων, αλλά και άνοδο του χρηματιστηρίου – γεγονός αυξημένης σημασίας στις ΗΠΑ όπου η μεσαία τάξη συνηθίζει να επενδύει σε μετοχές. Αυτός ήταν και ο λόγος που η αποδοχή της οικονομικής πολιτικής του Προέδρου Τραμπ ήταν πάντα υψηλή, ξεπερνώντας σε ορισμένες περιόδους ακόμα και το 60%.
Στο τομέα της εξωτερικής πολιτικής, μπορεί το κάθε άλλο παρά διπλωματικό ύφος του να ξένιζε, αλλά η αλήθεια είναι ότι ο Τραμπ όχι μόνο δεν άνοιξε κανένα νέο πολεμικό μέτωπο αλλά, αντιθέτως, γύρισε πολλούς στρατιώτες πίσω στην πατρίδα τους. Κατι που μπορεί να δυσαρεστούσε διάφορα “γεράκια του βαθέως κράτους”, αλλά ικανοποιούσε την πλειοψηφία των ψηφοφόρων. Ενώ αρκετές διπλωματικές πρωτοβουλίες του στέφθησαν με επιτυχία, όπως οι πρόσφατες συμφωνίες του Ισραήλ με Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Ακόμα και στο ζήτημα της αντιμετώπισης της πανδημίας, η κριτική στον Τραμπ αφορά κυρίως το ύφος του και κάποιες άστοχες αρχικές δηλώσεις του όπου φάνηκε να υποτιμά το πρόβλημα. Επί της ουσίας, όμως, – για όποιον θέλει να είναι δίκαιος – η αρχική στάση του δεν ήταν πολύ διαφορετική από εκείνη πολλών Δημοκρατικών Κυβερνητών ή Δημάρχων, οι οποίοι στο σύστημα διακυβέρνησης των ΗΠΑ έχουν επίσης σημαντικές αρμοδιότητες στην αντιμετώπιση του προβλήματος. (Το τοπικό lockdown π.χ. είναι αρμοδιότητα των Κυβερνητών, όχι του Πρόεδρου).
Για ποιο λόγο λοιπόν, ένας Πρόεδρος που δεν έφερε τελικά τον… Αρμαγεδδώνα όπως πολλοί φοβόντουσαν όταν εξελέγη, αλλά, αντιθέτως, είχε και κάποια θετικά επιτεύγματα, εμφανίζεται σήμερα να διεκδικεί την επανεκλογή του με μειωμένες πιθανότητες επιτυχίας;
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πανδημία ήταν καθοριστική καθώς άλλαξε την εκλογική ατζέντα. Η οικονομία – προνομιακό πεδίο του Τραμπ – έφυγε από την κορυφή των προτεραιοτήτων και αντικαταστάθηκε από το προνομιακό για τους Δημοκρατικούς ζήτημα της αντιμετώπισης της πανδημίας. Οι ΗΠΑ μπήκαν σε μια πολύ βαθιά ύφεση (-33% το β’ τρίμηνο του 2020) η οποία αντέστρεψε το κλίμα και απομείωσε τα πολιτικό κεφάλαιο που ο Πρόεδρος είχε συσσωρεύσει στην οικονομία. Η στρατηγική Τραμπ που με μία φράση έλεγε: «δεν είναι το “καλό παιδί” αλλά κάνει τη δουλειά», ακυρώθηκε εκ των πραγμάτων.
Δεν είναι όμως η πανδημία ο μόνος λόγος που οι πιθανότητες επανεκλογής του Προέδρου Τραμπ μοιάζουν μειωμένες.
Αυτό που κυρίως πληρώνει ο Τραμπ είναι το γεγονός ότι σε όλη τη θητεία του δεν προσαρμόστηκε στις νόρμες που επέβαλε ο ρόλος του. Αντί να υιοθετήσει ένα πιο «προεδρικό» ύφος, συνέχισε την ρητορική και τις πρακτικές που του επέτρεψαν να κερδίσει το 2016. Μόνο που τότε πλασάρονταν ως η «αντισυμβατική υποψηφιότητα» που θα έκανε άνω-κάτω το κατεστημένο της Ουάσιγκτον. Μετά την εκλογή του θα έπρεπε να φέρεται πιο «προεδρικά». Όμως, αντί η συμπεριφορά του Ντόναλντ Τραμπ να προσαρμοστεί στο κουστούμι του προεδρικού του ρόλου, ήταν η προεδρική συμπεριφορά που προσαρμόστηκε στο στυλ του αμφιλεγόμενου και σίγουρα μη-δημοφιλούς Ντόναλντ Τραμπ.
Εξακολούθησε να τουιτάρει σαν τρολ, με ένα ύφος πρωτόγνωρο για εν ενεργεία πρόεδρο. Να απευθύνεται με υποτιμητικά παρατσούκλια στους αντιπάλους του. Να απαξιώνει δημοσίως όποιον διαφωνεί μαζί του. Να εκπέμπει μια αλαζονεία που δεν αρμόζει στο κύρος του αξιώματός του, αλλά, αντιθέτως, προκαλεί ανησυχίες ακριβώς λόγω της ισχύος του αξιώματος.
Η κριτική αυτή δεν του ασκήθηκε μόνο από αντιπάλους του, αλλά και από, μικρή έστω, μερίδα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Ακόμα και φιλικές προς αυτόν φωνές επεσήμαναν ότι αν είχε υιοθετήσει εγκαίρως μια πιο προεδρική συμπεριφορά ο δρόμος για την επανεκλογή του θα ήταν ευκολότερος.
Δύο ενδεικτικά παραδείγματα:
Ενώ στις περισσότερες χώρες η πανδημία προκάλεσε – στην πρώτη φάση της τουλάχιστον – «συσπείρωση γύρω από τη σημαία» («rally ‘roud the flag») ο Τραμπ φάνηκε να χάνει το μέτρο μετατρέποντάς την σε πολιτικό του πρόβλημα. Πάνω στο άγχος του να μη χρεωθεί εκείνος την πανδημία και τις συνέπειές της άνοιξε καυγάδες με όλο τον κόσμο. Με Κυβερνήτες, Δημάρχους, επιστήμονες, ΜΜΕ. Με τις καθημερινές συνεντεύξεις τύπου του – απόρροια της ψευδαίσθησής του ότι δεν τον αγγίζει τίποτα – εφθάρη περισσότερο από όσο έπρεπε. Ακόμα και την προσωπική του ασθένεια, αντί να την αξιοποιήσει για να κερδίσει σε συμπάθεια, εξέπεμψε μια αλαζονία λέγοντας πόσο «γερό σκαρί» είναι ο ίδιος, σε μια χώρα που μετράει πάνω από 200 χιλιάδες νεκρούς και που ο μέσος πολίτης δεν έχει τις ίδιες με εκείνον συνθήκες νοσηλείας. Δίνοντας έτσι πάτημα στους αντιπάλους του να τον κατηγορήσουν για έλλειψη ενσυναίσθησης.
Στα επεισόδια που ακολούθησαν τη δολοφονία του Τζόρτζ Φλόιντ, αντί να σταθεί πάνω από τα γεγονότα δείχνοντας ότι νοιάζεται για την κοινωνική ηρεμία και συνοχή, αυτό που εξέπεμπε με το ύφος του, ήταν η σπουδή να αποσπάσει πολιτικά οφέλη από τις ταραχές, με αποτέλεσμα πολλοί να τον κατηγορήσουν ότι ρίχνει λάδι στη φωτιά για να επωφεληθεί από αυτές. Έγινε έτσι μέρος του προβλήματος, γεγονός που τελικά δεν του επέτρεψε να κερδίσει πόντους στην κοινωνική πλειοψηφία που θέλει «νόμο και τάξη».
Ο Ντόναλντ Τραμπ υπονόμευσε τον Πρόεδρο Τραμπ. Αντί ο πρόεδρος Τραμπ να διευρύνει την αποδοχή του στο ακροατήριο που ενέκρινε την πολιτική του, ιδίως στην οικονομία, ο (χαρακτήρας) Ντόναλντ Τραμπ με το ύφος του προκαλούσε ισχυρές αντισυσπειρώσεις και συντηρούσε μια τοξικότητα η οποία εν τέλει έπληττε πρωτίστως τον ίδιο. Με αποτέλεσμα να θεωρείται σήμερα αουτσάιντερ σε μια αναμέτρηση που βάσει των πεπραγμένων του, θα μπορούσε να θεωρείται φαβορί.
Σε μια περίοδο έντονης ψυχολογικοποίησης της εκλογικής συμπεριφοράς, στοιχεία όπως οι συναισθηματικές ταυτίσεις, η ενσυναίσθηση, η υφολογική οικειότητα, το τι εκπέμπεις συνολικά, αποκτούν καθοριστική βαρύτητα. Και αυτό είναι ένα δίδαγμα που δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ.
Ο Ευτύχης Βαρδουλάκης είναι Σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας