Στην περιοχή του Κέρατος της Αφρικής, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα γεωλογικό φαινόμενο που υπόσχεται να αλλάξει για πάντα τη γεωγραφία των ηπείρων και των ωκεανών.
Στη λεκάνη Αφάρ – μια περιοχή που εκτείνεται στην Αιθιοπία, την Ερυθραία και το Τζιμπουτί – η Γη φαίνεται να "σχίζεται" στα δύο, καθώς οι τεκτονικές δυνάμεις σπρώχνουν το ανατολικό τμήμα της Αφρικής μακριά από την υπόλοιπη ήπειρο. Αυτό που παλιότερα έμοιαζε με ένα μακρινό επιστημονικό σενάριο, τώρα παίρνει σάρκα και οστά: ένας νέος ωκεανός αρχίζει να σχηματίζεται.
Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως τεκτονικός ρηγματώδης διαχωρισμός (rifting), συμβαίνει όταν μεγάλες λιθοσφαιρικές πλάκες απομακρύνονται μεταξύ τους, προκαλώντας ρήγματα και διασπάσεις στον φλοιό της Γης. Στην περιοχή της Αφάρ, συγκλίνουν τρεις τεκτονικές πλάκες – η πλάκα της Νούβιας, της Σομαλίας και της Αραβίας – δημιουργώντας ένα εξαιρετικά ενεργό γεωλογικό πεδίο. Εδώ, σχηματίζεται μια ρωγμή που διευρύνεται χρόνο με τον χρόνο και η οποία, στο μέλλον, ενδέχεται να εξελιχθεί σε έναν ολοκαίνουργιο ωκεανό.
Η γέννηση ενός ωκεανού εν εξελίξει
Στη Λεκάνη της Αφάρ, η ηπειρωτική κρούστα υφίσταται έντονες τάσεις, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται τεράστιες ρωγμές στην επιφάνεια. Τα τελευταία χρόνια, ο ρυθμός του ρηγματώδους διαχωρισμού έχει αυξηθεί, ενισχύοντας την πιθανότητα γρήγορης απόσχισης του Κέρατος της Αφρικής. Οι σχισμές που δημιουργούνται επιτρέπουν στα νερά της Ερυθράς Θάλασσας και του Κόλπου του Άντεν να διεισδύσουν, δημιουργώντας ένα νέο υδάτινο σώμα που, με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να εξελιχθεί σε ωκεανό.
Το εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η διαδικασία παρατηρείται μόνο στην Αφάρ – είναι η μοναδική περιοχή στον πλανήτη όπου μπορούμε να δούμε σε πραγματικό χρόνο τη δημιουργία ενός νέου ωκεάνιου φλοιού. Το φαινόμενο συνοδεύεται από αυξημένη ηφαιστειακή και σεισμική δραστηριότητα, αποκαλύπτοντας την έντονη ενέργεια που απελευθερώνεται από το εσωτερικό της Γης. Παρότι η διαδικασία εξελίσσεται σταδιακά, οι τεχνολογικές εξελίξεις επιτρέπουν στους επιστήμονες να προβλέπουν ότι η δημιουργία του νέου ωκεανού ίσως ολοκληρωθεί πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύαμε.
Από εκατομμύρια σε… λίγα εκατομμύρια χρόνια
Αρχικά, οι επιστήμονες υπολόγιζαν ότι η δημιουργία ενός νέου ωκεανού στην Αφάρ θα απαιτούσε 8 με 10 εκατομμύρια χρόνια. Ωστόσο, πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι αυτό μπορεί να συμβεί μέσα σε λίγα μόνο εκατομμύρια χρόνια – και ίσως ακόμα και σε λιγότερο από ένα εκατομμύριο. Αυτή η πρόβλεψη βασίζεται σε προηγμένα μοντέλα προσομοίωσης που δείχνουν ότι οι τεκτονικές πλάκες κινούνται πιο γρήγορα απ’ ό,τι είχε εκτιμηθεί.
Η επιτάχυνση του ρηγματώδους διαχωρισμού οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, όπως η έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα, η οποία αποδυναμώνει τον φλοιό, αλλά και οι σεισμοί που απελευθερώνουν ενέργεια και επιτρέπουν στις πλάκες να απομακρύνονται ευκολότερα. Καθώς η κρούστα λεπταίνει, το μάγμα από τον μανδύα της Γης ανεβαίνει στην επιφάνεια και, όταν ψύχεται, δημιουργεί νέο ωκεάνιο φλοιό – δηλαδή την «υποδομή» για έναν μελλοντικό ωκεανό.
Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον του Κέρατος της Αφρικής;
Καθώς συνεχίζεται αυτή η γεωλογική διαδικασία, το Κέρας της Αφρικής – μια κατά κύριο λόγο άνυδρη και ερημική περιοχή – ενδέχεται να υποστεί ριζικές μεταμορφώσεις. Η δημιουργία ενός νέου υδάτινου σώματος θα κατακλύσει σταδιακά την περιοχή, δημιουργώντας μια νέα θάλασσα ή ακόμα και έναν ωκεανό.
Αυτή η αλλαγή μπορεί να έχει μεγάλες συνέπειες: να μεταβάλει τις θαλάσσιες εμπορικές οδούς, να προσφέρει νέες δυνατότητες για την ανάπτυξη της θαλάσσιας ζωής και να επηρεάσει τα οικοσυστήματα και τις ανθρώπινες κοινωνίες της περιοχής. Η δημιουργία του νέου ωκεανού μπορεί επίσης να προσφέρει οικονομικές ευκαιρίες σε ένα από τα φτωχότερα μέρη του κόσμου.
Η Γη σε διαρκή εξέλιξη
Το γεγονός ότι μπορούμε να παρατηρήσουμε τη δημιουργία ενός νέου ωκεανού σήμερα αποτελεί υπενθύμιση ότι ο πλανήτης μας δεν είναι στατικός. Αντίθετα, μεταμορφώνεται συνεχώς – αργά μεν, αλλά σταθερά. Οι επιστήμονες θα συνεχίσουν να παρακολουθούν στενά την περιοχή της Αφάρ, καθώς οι τεκτονικές πλάκες συνεχίζουν να απομακρύνονται και το μέλλον της Αφρικής επαναδιαμορφώνεται.