Η περιοχή του Αφγανιστάν, ιδιαίτερα η ανατολική και βορειοανατολική, είναι μία από τις πιο σεισμικά ενεργές στον κόσμο λόγω της σύγκρουσης των τεκτονικών πλακών της Ινδίας και της Ευρασίας, εκλύοντας περίπου το 15% της παγκόσμιας σεισμικής ενέργειας ετησίως.
Ο σεισμός των 6 βαθμών που έπληξε το ανατολικό Αφγανιστάν με επίκεντρο 27 χιλιόμετρα από την Τζαλαλαμπάντ, πρωτεύουσα τα επαρχίας Νανγκαρχάρ είχε εστιακό βάθος μόλις 8 χιλιόμετρα, και δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο για την περιοχή, ενώ δεν ξάφνιασε την διεθνής επιστημονική κοινότητα. Άλλωστε ανάλογους σεισμούς είχαμε και το 2023 με μέγεθος 6,3 Ρίχτερ στην επαρχία Ηράτ στο δυτικό Αφγανιστάν με πάνω από 2000 θανάτους ανθρώπων αλλά και το 2022 με μέγεθος 6,1 Ρίχτερ στο ανατολικό Αφγανιστάν που προκάλεσε το θάνατο σε περισσότερους από 1000 ανθρώπους. Ενώ σεισμοί ανάλογου μεγέθους έχουν καταγραφεί και στο μακρινό παρελθόν.
Ο διευθυντής ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών Δρ Αθανάσιος Γκανάς εξήγησε στο iefimerida ότι η συγκεκριμένη περιοχή είναι από τις «γνωστές» για τους ισχυρούς σεισμούς της στην επιστημονική κοινότητα και επισήμανε ότι «είναι στο όριο της σύγκλισης δυο πλακών της Ευρασίας και της Ινδίας, ενώ η περιοχή που έγινε ο σεισμός είναι στα σύνορα μεταξύ Αφγανιστάν και Πακιστάν. Εκεί το μέτωπο σύγκρουσης των πλακών έχει αρκετά μεγάλο πλάτος και υπάρχουν ρήγματα μήκους πολλών χιλιομέτρων επομένως τα μεγέθη αυτά είναι συνήθη. Κατά μήκος του ρήγματος Τζαμάν στο νότιο Αφγανιστάν όπως και βορειότερα η περιοχή έχει δυναμικότητα κοντά στα 7 ρίχτερ. Αλλά θεωρώ ότι ο σεισμός που είχαμε τώρα δεν θα ενεργοποιήσει άλλα ρήγματα. Αυτό που θα πρέπει να περιμένουν είναι μια μετασεισμική ακολουθία για τις επόμενες εβδομάδες».
Ο δρ Μπράιαν Μπάπτι, σεισμολόγος στο British Geological Survey, εξήγησε ότι η αιτία του φαινομένου είναι η ίδια δύναμη που δημιούργησε τα Ιμαλάια, τα Καρακορούμ και το Θιβετιανό Οροπέδιο – η σύγκρουση της ινδικής με την ευρασιατική πλάκα. «Με την Ινδία να κινείται προς την Ευρασία με περίπου 45 χιλιοστά τον χρόνο, η ζώνη αυτής της σύγκρουσης είναι από τις πιο σεισμικά ενεργές στον κόσμο και ευθύνεται για περίπου το 15% της σεισμικής ενέργειας που απελευθερώνεται παγκοσμίως κάθε χρόνο», σημείωσε. Ο ίδιος τόνισε ότι το Αφγανιστάν βρίσκεται σε περιοχή υψηλής σεισμικής επικινδυνότητας, με τακτική δραστηριότητα που εκτείνεται σε περίπλοκα συστήματα ρηγμάτων. Από το 1900, μόνο στην περιοχή του Χιντού Κους, στο βορειοανατολικό Αφγανιστάν, έχουν σημειωθεί 12 σεισμοί μεγέθους άνω των 7 Ρίχτερ.
Γιατί είχαμε αυτές τις καταστροφές
Την ώρα που ο αριθμός των νεκρών έχει ξεπεράσει τους 800 και οι τραυματίες υπολογίζονται πάνω από 3000 οι επιστήμονες είναι κατηγορηματικοί όσον αφορά το γιατί υπήρξαν αυτές οι καταστροφές αλλά και ο μεγάλος αριθμός νεκρών και τραυματιών σε μια περιοχή που είναι αρκετά σεισμογενής.
Όπως εξηγεί στο iefimerida ο κ. Γκανάς «η κακής ποιότητας κατασκευές αλλά και το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αντισεισμικοί κανονισμοί που να τηρούνται είναι οι δυο κύριες αιτίες, εκτός από το μέγεθος και εστιακό βάθος του σεισμού που προκάλεσαν αυτές τις καταστροφές και το θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων. Ο αριθμός τους μάλιστα θα αυξηθεί καθώς υπάρχουν περιοχές που ακόμη απ’όσο διαβάζω δεν έχουν φτάσει σωστικά συνεργεία».
Από την πλευρά του ο καθηγητής διαχείρισης φυσικών καταστροφών και καθηγητής Γεωλογίας Ευθύμιος Λέκκας ανέφερε ότι «είναι ένας σεισμός, ο οποίος αφενός είχε ένα μεγάλο μέγεθος της τάξεως των έξι βαθμών, αφετέρου ήταν σε μικρό βάθος, δηλαδή, της τάξεως των 8 χιλιομέτρων, σε μία περιοχή που είναι μεν αραιοκατοικημένη, αλλά έχει οικιστικές μονάδες αρκετά μεγάλες, οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες», επισήμανε μιλώντας στην ΕΡΤ και πρόσθεσε σχετικά με την κατάσταση των κτιρίων, «τα κτίριά τους είναι σε όχι και τόσο καλή κατάσταση και επίσης, στην ανάπτυξη των καταστροφών και ζημιών παίζει σημαντικό ρόλο το ανάγλυφο το οποίο υπάρχει στις περιοχές, το οποίο ενισχύει τις σεισμικές δράσεις. Έτσι λοιπόν ο κίνδυνος είναι υψηλός, η τρωτότητα των συστημάτων είναι υψηλή, γι’ αυτό βλέπουμε και αυτά τα αποτελέσματα».
Τα ρήγματα της περιοχής και τα χαρακτηριστικά τους
Το ανατολικό Αφγανιστάν εκεί όπου εκδηλώθηκε ο φονικός σεισμός των 6 Ρίχτερ περιλαμβάνει ένα περίπλοκο σύστημα ρηγμάτων που χαρακτηρίζεται από μετατοπίσεις με συνδυασμό οριζόντιας (strike-slip) και κατακόρυφης (thrust) κίνησης.
Ένα από τα κυρίαρχα ρήγματα στην περιοχή είναι το αριστερόστροφο strike-slip ρήγμα Chaman, με ταχύτητα ολίσθησης περίπου 15 χιλιοστά το χρόνο, το οποίο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά της τεκτονικής παραμόρφωσης από τα σύνορα Ινδίας-Ευρασίας προς τον βορρά.
Νότια της περιοχής της Καμπούλ, η φύση των ρηγμάτων μετακινείται από strike-slip σε πιο σύνθετες μορφές ρηγμάτων όπου υπάρχουν τόσο κατακόρυφες όσο και οριζόντιες κινήσεις. Η περιοχή ανατολικά και βορειοανατολικά της Καμπούλ χαρακτηρίζεται από σύνθετο σύστημα ρηγμάτων strike-slip, ρηγμάτων οπισθολίσθησης (thrust faults) και κανονικών ρηγμάτων (normal faults), που σχηματίζουν σύνθετα μοτίβα αποκόλλησης και συμπίεσης. Τα ρήγματα αυτά προκαλούν σεισμικότητα που συνάδει με τις ιστορικές σεισμικές καταγραφές και την δημιουργία των Ιμαλαϊων.
Το ρήγμα Herat, το οποίο είναι δεξιόστροφο strike-slip, διατρέχει τη βορειοδυτική περιοχή και συνδέεται με παρατεταμένες σεισμικές δραστηριότητες και μετασχηματισμούς, ενώ άλλα ρήγματα όπως τα Sarobi και Gardez επίσης παρουσιάζουν ενεργή σεισμικότητα με σύνθετες κινήσεις. Γενικά, η περιοχή χαρακτηρίζεται από ένα δυναμικό περιβάλλον με πολλαπλά ρήγματα που δρουν μαζί δημιουργώντας πολύπλοκα μοτίβα παραμόρφωσης, με ρήγματα που εκτείνονται χιλιάδες χιλιόμετρα και προκαλούν τόσο οριζόντιες ολισθήσεις (strike-slip) όσο και κατακόρυφες κινήσεις, προκαλώντας σεισμούς που συχνά έχουν μεγάλη καταστροφική επίδραση στην περιοχή.