Σύμφωνα με άρθρο του διεθνούς ειδησεογραφικού πρακτορείου Bloomberg, αυτό που απέδειξε ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι ότι όλοι μας, ξεκινώντας από τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν, υπήρξαμε αλαζόνες και κάναμε λάθος σχεδόν σε... όλα.
Ένα μεγάλο μάθημα που πρέπει να μάθουμε όλοι μας -αλλά ειδικά οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία- από την επίθεση του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία πριν από ένα χρόνο έχει να κάνει με την πνευματική ταπεινοφροσύνη και τις καταστροφικές συνέπειες της απουσίας της. Όπως επισημαίνει ο αρθογράφος Andreas Kluth στη μακροσκελή του ανάλυση στο Bloomberg, αυτό συμβαίνει γιατί όχι μόνο ο Ρώσος πρόεδρος έχει κάνει λάθος σχεδόν για τα πάντα.
Η αντίληψη του Πούτιν για την Ουκρανία ως χώρα ήταν, προφανώς, λανθασμένη, αναφέρει ο δημοσιογράφος και εξηγεί: Βυθιζόμενος στην ιστοριογραφία των... τσαρλατάνων, είχε πείσει τον εαυτό του ότι η Ουκρανία δεν είναι ένα έθνος από μόνο του, αλλά ένα απλό παράρτημα της Μεγάλης Ρωσίας. Τον περασμένο χρόνο, οι Ουκρανοί απέδειξαν το αντίθετο: ότι είναι εντελώς ανεξάρτητοι, με μια ταυτότητα που προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη μάχη κατά του ιμπεριαλισμού του Κρεμλίνου.
Οι λανθασμένοι υπολογισμοί του Πούτιν πριν την εισβολή του στην Ουκρανία
Βασιζόμενος σε αυτή την ψευδαίσθηση, ο Πούτιν σκόνταψε σε εκατοντάδες άλλες προφανείς αλλά και ασαφείς πλάνες, αυταπάτες και λάθη. Υπέθεσε, για παράδειγμα, ότι οι Ουκρανοί είτε θα υποδέχονταν τους εισβολείς Ρώσους ως απελευθερωτές είτε θα έτρεχαν να σωθούν στο πρώτο ρωσικό τανκ που θα εμφανιζόταν μπροστά τους. Αντίθετα, πολεμούν σαν ήρωες.
Κατά τον Kluth, ο Πούτιν ήταν εξίσου σίγουρος ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, είτε θα εξοντωνόταν μέσα σε λίγες ώρες από την επίθεση, είτε θα έπαιρνε την οικογένειά του και θα διέφυγε στο εξωτερικό. Αντίθετα, ο Ζελένσκι όχι μόνο στάθηκε στη θέση του, αλλά έγινε ένας από τους ηγέτες που θα ενέπνεαν περισσότερο τον κόσμο.
Ο Πούτιν έκανε λάθος και για τη Δύση. Από τις προηγούμενες επιθέσεις του -εναντίον της Γεωργίας το 2008 ή της Κριμαίας και του Ντονμπάς το 2014- κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα συστρατευθούν ποτέ για να τον κοιτάξουν κατάματα. Ήταν σίγουρος ότι οι δυτικές πρωτεύουσες θα έμεναν αδρανείς από τον πυρηνικό εκφοβισμό του και ότι δεν θα έπαιρναν ποτέ ρίσκο για λογαριασμό χωρών που βρίσκονται περισσότερο στη δική του σφαίρα επιρροής παρά στη δική τους.
Επιπλέον, ήταν βέβαιος ότι, με τη μακρά και εσκεμμένη διπλωματία του με τους αγωγούς, είχε καταστήσει χώρες όπως η Γερμανία τόσο εξαρτημένες από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο που δεν θα τολμούσαν να του αντιταχθούν σε τίποτα. Δεν είχε λοιπόν καμία αμφιβολία ότι η Δύση, παρακμιακή και εξαντλημένη όπως την έβλεπε, θα έβαζε για άλλη μια φορά το κέρδος και την άνεση πάνω από αρχές όπως η εθνική κυριαρχία και η διεθνής ειρηνευτική τάξη.
Ο Πούτιν είχε υπολογίσει εσφαλμένα την απάντηση της Δύσης στν πόλεμο
Αποδείχθηκε λάθος από όλες τις απόψεις. Το ΝΑΤΟ -πάντα μια διχασμένη συμμαχία- σπάνια ήταν τόσο ενωμένο όσο σήμερα, και έτοιμο να επεκταθεί με άλλα δύο μέλη, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, ως άμεση απάντηση στην εισβολή του Πούτιν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εταίροι της στην G7 υιοθετούν το ένα πακέτο κυρώσεων μετά το άλλο. Η Γερμανία, μόνο κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του πολέμου, μείωσε την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο σε μηδενικά επίπεδα. Πάνω απ 'όλα, η Δύση δίνει στους Ουκρανούς περισσότερα όπλα κάθε φορά που ο Πούτιν κλιμακώνει -οβίδες, αντιπυραυλικές άμυνες και τώρα τα μεγαλύτερα άρματα μάχης.
Ο Πούτιν διάβασε λάθος και τον υπόλοιπο κόσμο. Ήταν σίγουρος, αφού ο ίδιος και οι αντιδυτικοί αυταρχικοί σύμμαχοί του στο Πεκίνο διακήρυξαν μια «φιλία» χωρίς όρια λίγο πριν από την επίθεσή του, ότι η Κίνα θα τον στήριζε πάντα. Όμως ο ομόλογός του, Σι Τζινπίνγκ, εμφανίστηκε έκπληκτος από την εισβολή και τρομοκρατήθηκε από τις επακόλουθες απειλές του Πούτιν. Οι Κινέζοι δεν έχουν στραφεί ακόμη εναντίον της Ρωσίας, αλλά έχουν αρχίσει διακριτικά να περιορίζουν τις επιλογές του Πούτιν. Εν τω μεταξύ, χώρες που προηγουμένως φοβούνταν τον Πούτιν, όπως το Καζακστάν -όχι μόνο δεν κρύβονται με δέος μπροστά στη δύναμή του, όπως περίμενε- αλλά εξασφαλίζουν νέες διαβεβαιώσεις από την Άγκυρα, το Πεκίνο και αλλού.
Έτσι, ο Πούτιν έκανε λάθος που πίστευε τις ιστορίες που άκουσε από τους επιλεγμένους ιστορικούς, συμβούλους, στρατηγούς και τσιράκια του εντός της Ρωσίας, όπως και από τους συνεργάτες και τους συκοφάντες του στο εξωτερικό. Δεν κατάλαβε τίποτα για την πραγματικότητα ή για το πώς θα φιλτράρουν οι άνθρωποι τη φυσική του παρουσία. Το πιο σημαντικό, δεν κατάλαβε καν αρκετά ώστε να αναγνωρίσει το φαινόμενο από μόνο του.
Τα «μαθήματα» του Ηρόδοτου και της ιστορίας που ο Πούτιν δεν... έμαθε
Το φαινόμενο που κρύβεται πίσω από τις καταστροφικές αποφάσεις του Πούτιν -η λεγόμενη «πνευματική ύβρις»- δεν είναι καθόλου καινούργιο. Στην πραγματικότητα, είναι διαχρονικό. Ένας από τους πρώτους στοχαστές που περιέγραψε μια ιστορική προσωπικότητα όπως ο Πούτιν ήταν ο Ηρόδοτος, με την αφήγηση του για τον βασιλιά της Λυδίας, Κροίσο, ο οποίος κυβέρνησε και απέτυχε τον έκτο αιώνα π.Χ.
Ο Κροίσος ήταν διάσημος για δύο πράγματα. Το πρώτο ήταν ο τεράστιος πλούτος του σε χρυσό και άλλα πολύτιμα αντικείμενα (εξ ου και η φράση «πλούσιος σαν Κροίσος») -το αρχαίο ισοδύναμο των υδρογονανθράκων του Πούτιν. Το δεύτερο ήταν η ύβρις του. Ο Κροίσος κυβέρνησε πιθανώς την πλουσιότερη γη του κόσμου εκείνη την εποχή, στη σημερινή Ανατολία. Αλλά όταν ένας νέος πολέμαρχος στα ανατολικά , αργότερα γνωστός ως Κύρος ο Μέγας, κατέλαβε την εξουσία σε αυτό που θα εξελισσόταν στην Περσική Αυτοκρατορία, ένιωσε και απειλή και πειρασμό.
Έτσι ο Κροίσος έστειλε απεσταλμένους στους Δελφούς για να κάνουν πολλές ερωτήσεις στο περίφημο μαντείο. Το κρίσιμο ερώτημα ήταν: Να πάει σε πόλεμο κατά των Περσών; Το μαντείο, μέσω του θεού Απόλλωνα, απάντησε ότι αν ο Κροίσος επιτεθεί, «θα καταστρέψει ένα μεγάλο βασίλειο». Τελικά, πήγε στον πόλεμο και οι αμφιβολίες του διαλύθηκαν. Λίγο αργότερα, ο στρατός του Κροίσου ηττήθηκε, η πρωτεύουσά του λεηλατήθηκε, η γυναίκα του αυτοκτόνησε και ο Κροίσος βρέθηκε δεμένος πάνω σε μια αναμμένη φωτιά, έτοιμος να καεί ζωντανός, με τον θριαμβευτή Κύρο να παρακολουθεί. Τι θα μπορούσε να έχει πάει στραβά;
Το πρόβλημα του Κροίσου, όπως και του Πούτιν, ήταν ότι δεν είχε πνευματική ταπεινοφροσύνη. Αυτό το χαρακτηριστικό δεν έχει απαραίτητα σχέση με τη σεμνότητα αυτή καθαυτή. Αντιθέτως, ορίζεται ως «συνείδηση των ορίων της γνώσης κάποιου» και των «περιορισμών της άποψής του» -ή, αν προτιμάτε, ως εκτίμηση του λάθους κάποιου. Στην περίπτωση του Κροίσου, δεν μπορούσε να εξετάσει την εσκεμμένη ασάφεια του χρησμού -ποιο μεγάλο βασίλειο θα καταστρέψει;- γιατί ήταν τόσο σίγουρος ότι ήξερε.
Το πρώτο μάθημα της ιστορίας, όπως λέγεται συχνά, είναι ότι δεν μαθαίνουμε ποτέ από αυτήν. Κάθε γενιά γεννά νέους χαρακτήρες που θα αναγνώριζε ο Ηρόδοτος. «Αλλά θα ήμασταν ανόητοι να παραβλέψουμε την ευκαιρία για προβληματισμό που προσφέρει αυτή η τραγική επέτειος», καταλήγει ο Andreas Kluth.