Η περιέργεια των παιδιών μπορεί ενίοτε να βοηθήσει τη δουλειά των επιστημόνων, όπως προκύπτει από τον τρομερό αντίκτυπο που είχε στην επιστήμη της βιολογίας η απορία ενός αγοριού στις ΗΠΑ.
Τα παιδιά στην εξοχή τείνουν να εντυπωσιάζονται από τα μυρμήγκια και τη συνεχή δραστηριότητά τους. Δουλεύουν σε ομάδες, μετακινούνται συνεχώς και συχνά κουβαλούν ψίχουλα ή άλλα υπολείμματα τροφών. Όμως ένας 8χρονος στην Πενσιλβάνια παρατήρησε κάτι ακόμα.
Περπατώντας σε ένα δάσος με βελανιδιές στο τέλος του καλοκαιριού, ίσως δείτε πάνω στα φύλλα διάσπαρτες μικροσκοπικές, τέλεια στρογγυλές, σφαίρες. Πρόκειται για μικροσκοπικούς θαλάμους που αναπτύσσονται πάνω σε φυτά και φιλοξενούν τις προνύμφες των σφηκών. Όταν πέφτουν τα φύλλα, πολλά από αυτά τα σφαιρίδια πέφτουν στο έδαφος κι εκεί συμβαίνει κάτι που, μέχρι πρόσφατα, κανείς δεν είχε εντοπίσει: η έλευση των μυρμηγκιών.
Για τα μυρμήγκια οι επιστήμονες ήξεραν ήδη πως μεταφέρουν σπόρους πλούσιους σε λιπίδια. Όμως η παρατήρηση του 8χρονου Χιούγκο Ντινς τους βοήθησε να ανακαλύψουν πολύ περισσότερα και τους οδήγησε να γράψουν σχεδόν από την αρχή ένα ολόκληρο κεφάλαιο της οικολογίας.
Μια ερώτηση που πυροδότησε μια σημαντική ανακάλυψη
Ο μικρός έπαιζε στον κήπο του όταν παρατήρησε έναν μικρό σωρό από σφαίρες κοντά σε μια μυρμηγκοφωλιά. Στην αρχή νόμιζε πως ήταν σπόροι. Ο πατέρας του, Άντριου, καθηγητής εντομολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, αναγνώρισε αμέσως πως πρόκειται για όζους βελανιδιάς. Όμως δεν ήξερε γιατί τα μυρμήγκια τα μάζευαν.
Τότε ο Χιούγκο έθεσε την απλή ερώτηση: «Γιατί τα μυρμήγκια παίρνουν αυτές τις μικρές μπάλες στο σπίτι τους αν δεν είναι σπόροι;». Ο πατέρας του, επιστήμονας ο ίδιος, έπιασε τον εαυτό του να μην έχει απάντηση. Τίποτα δεν γίνεται τυχαία στη φύση, σίγουρα θα υπήρχε κάποιος λόγος που τα σφαιρίδια αυτά ήταν ελκυστικά για τα μυρμήγκια. Υπήρχε κάτι που οι επιστήμονες δεν ήξεραν έως τότε.
Το μυστικό του «καπέλου»
Η απορία του μικρού Χιούγκο πυροδότησε την έρευνα και αυτή είχε αποτελέσματα. Τα σφαιρίδια αυτά, που δημιουργούνται από τις σφήκες Kokkocynips rileyi και Kokkocynips decidua, έχουν κάτι σαν αχνό καπάκι στην κορυφή. Οι ερευνητές το ονόμασαν «kapéllo», και οι παρατηρήσεις πεδίου έδειξαν ότι τα μυρμήγκια αρπάζουν αυτό το καπάκι ακριβώς όπως αρπάζουν το ελαιόσωμα, δηλαδή το λιπαρό κομμάτι της τροφής, στους σπόρους.
Στο εργαστήριο, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το «καπέλο» περιέχει τα ίδια λιπαρά οξέα που προσελκύουν τα μυρμήγκια στους σπόρους. Δεν μοιάζει απλώς με σπόρο, αλλά μυρίζει κιόλας. Για τα μυρμήγκια, τα οποία βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε χημικά ερεθίσματα, το «καπέλο» μιλάει την ίδια ακριβώς «γλώσσα». Έτσι δεν τους προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι, σε πειράματα που έκαναν, τα μυρμήγκια απέσπασαν αυτό ακριβώς τόσο από τους σπόρους όσο και από τα σφαιρίδια, με τον ίδιο ενθουσιασμό.
Ένα μέσο μεταφοράς που δεν προορίζεται για ταξίδια αλλά για επιβίωση
Γιατί λοιπόν τα σφαιρίδια που φιλοξενούν τις νεογνές σφήκες να είναι ελκυστικά στα μυρμήγκια; Οι σπόροι επωφελούνται από τη διασπορά που τους εξασφαλίζουν τα εργατικά αυτά έντομα, γιατί όσο πιο μακριά πηγαίνουν τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να ανθοφορήσουν. Μια νεαρή σφήκα, ωστόσο, δεν χρειάζεται να ταξιδέψει καθόλου, διότι μόλις ενηλικιωθεί μπορεί να πετάξει μόνη της. Άρα, γιατί η φύση έκανε τα σφαιρίδια αυτά θελκτικά για τα έντομα;
Η απάντηση έγκειται στην προστασία. Μια φωλιά μυρμηγκιών είναι ένα από τα ασφαλέστερα μέρη στο δάσος. Τα πουλιά δεν μπορούν να τη φτάσουν, λίγα τρωκτικά τολμούν να βάλουν το ρύγχος τους εκεί και οι παρασιτικές σφήκες -που αποτελούν τους χειρότερους εχθρούς των προνυμφών- επίσης μένουν απ' εξω. Η φωλιά είναι επίσης πλούσια σε αντιμικροβιακές ενώσεις που παράγονται από τα ίδια τα μυρμήγκια.
Με άλλα λόγια, η προνύμφη έχει βρει έναν τρόπο να «υιοθετηθεί», τουλάχιστον προσωρινά, από έναν στρατό ανυποψίαστων σωματοφυλάκων: τα μυρμήγκια. Και αυτό είναι κάτι που ανακάλυψε, σχεδόν μόνος του, ένας 8χρονος πιτσιρικάς.