Μια ανατομία της ελληνοτουρκικής κρίσης σήμερα κάνει ο Κωνσταντίνος Φίλης, εξηγώντας πως η Ελλάδα πρέπει να αποκρούσει το Oruc Reis αν περάσει τα 12 μίλια, ενώ μιλά για τον κίνδυνο να εμφανίσει η Άγκυρα την Ελλάδα ως εν αδίκω επιτιθέμενη.
Αναφέρεται επίσης στην ατολμία της Ευρώπης απέναντι στον Ερντογάν. Το βλέμμα πέφτει στην Ουάσιγκτον και το κρίσιμο διάστημα… μετά τις εκλογές.
Με το Oruc Reis να βρίσκεται ανοιχτά από το Καστελλόριζο, τουρκικά αεροσκάφη να κρατούν στον αέρα για 20 λεπτά το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε ο Νίκος Δένδιας, την Ευρώπη να «έχει χάσει το timing για την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία», ο Τραμπ μοιάζει να γίνεται αίφνης ο ρυθμιστής της κατάστασης, ο μόνος που μπορεί να αποτρέψει μια σύρραξη. Εξηγεί επίσης πώς πιθανή ελληνοτουρκική σύρραξη θα μπορούσε να αλλάξει για πάντα το ΝΑΤΟ.
Ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, εξηγεί στο iefimerida όλες τις δυνάμεις που κινούνται, τις δυνατότητες που υπάρχουν και τη στάση που πρέπει να κρατήσει η Ελλάδα, όχι πλέον μόνο διπλωματικά, απέναντι στην Τουρκία με το Oruc Reis. Εκτιμά πως δεν θα έχει ιδιαίτερο αποτέλεσμα τώρα πιθανή επιβολή κυρώσεων προς την Αγκυρα από την Ευρώπη -κάτι που δεν θεωρεί πιθανό- και αναλύει πόσο καταλυτική μπορεί να είναι η αμερικανική παρέμβαση, αλλά και τι θα συμβεί στο Αιγαίο έως τις εκλογές και αν χάσει ο Τραμπ.
H επιστροφή του Oruc Reis στην Ανατολική Μεσόγειο και η όξυνση της τουρκικής προκλητικότητας έχουν κυρίως στόχο την Ελλάδα ή την Ευρώπη; Σε ποιον θέλει να στείλει μήνυμα, να βάλει απέναντί του επί της ουσίας, ο Ερντογάν με αυτό το νέο γύρο επιθετικότητας;
Εχει να κάνει και με τα δύο. Η Τουρκία δεν είναι ικανοποιημένη με τους όρους που της έχουν επιβληθεί τόσο για τον διάλογο με την Ευρωπαϊκή Ενωση, όσο και για τον διάλογο με την Ελλάδα.
Σας εξέπληξε η στάση της Άγκυρας και μάλιστα τόσο κοντά στη Σύνοδο Κορυφής που κάλεσε την Τουρκία να υποστείλει την εχθρική συμπεριφορά της, αλλιώς θα υποστεί κυρώσεις;
Ο Ερντογάν αποσύροντας το Oruc Reis στις 12 Σεπτεμβρίου έδωσε ουσιαστικά ένα περιθώριο για να λειτουργήσει η διπλωματία. Εφόσον το αποτέλεσμα δεν ήταν για αυτόν ικανοποιητικό, ήταν αναμενόμενο ότι θα επανέκαμπτε η Τουρκία με κάποιον τρόπο και θα επανέφερε τα ζητήματα αυτά. Δεν είναι τυχαίο ότι επί μέρες, για να μην πω επί εβδομάδες, περιμέναμε να ορίσει η Τουρκία την ημερομηνία έναρξης των διερευνητικών συνομιλιών με την Ελλάδα. Αυτό κάτι δείχνει.
Έχει αποτύχει πλήρως η διπλωματική γραμμή που έχει επιλέξει η Ευρώπη προς τον Ερντογάν, το «καρότο» της Μέρκελ;
Δεν μας λέει κανείς ότι αν η ΕΕ πάρει αύριο μέτρα σε βάρος της Τουρκίας, αυτό θα είναι πιο αποτελεσματικό.
Πολύ ενδιαφέρον αυτό που λέτε...
Εκτιμώ ότι αν ήταν να πάρει μέτρα σε βάρος της Τουρκίας η ΕΕ, έπρεπε να το έχει κάνει εδώ και καιρό, πλέον έχει χαθεί το timing. Όταν χαθεί το momentum, τότε αν κάνεις τώρα αυτό που έπρεπε να έχεις πράξει εδώ και καιρό, τότε μπορεί να αποτύχεις. Αν σήμερα αποφασίσει η ΕΕ να πάρει μέτρα σε βάρος της Τουρκίας -κάτι που δεν φαίνεται να είναι στην επιθυμία των Ευρωπαίων- δεν είμαι βέβαιος ότι θα είναι αποτελεσματικό. Το πρόβλημα είναι συνολικά η αντιμετώπιση μιας χώρας που συμπεριφέρεται όπως η Τουρκία και το γεγονός ότι δεν έχει βρεθεί το μείγμα πολιτικής από την πλευρά της Δύσης για να αντιμετωπίσει την επιθετικότητά της. Αλλά για να μην κατηγορούμε μόνο τους Ευρωπαίους, η αλήθεια είναι ότι έχει αλλάξει και η Τουρκία. Δεν είναι εύκολο να βρεθεί το σωστό μείγμα πολιτικής απέναντι σε μια χώρα τόσο επιθετική, τόσο διεκδικητική, τόσο αναθεωρητική.
Πότε ήταν η σωστή στιγμή, το σωστό timing, για να παρθούν τα μέτρα σε βάρος της Τουρκίας;
Από τη στιγμή που ξεκίνησε την παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όταν η Τουρκία βρίσκεται από το 2014 μέσα στην κυπριακή ΑΟΖ με σεισμογραφικά σκάφη, από τον Μάιο του 2019 με πλωτά γεωτρύπανα και πάμε για κυρώσεις τον Οκτώβριο του 2020, ε, νομίζω καταλαβαίνουμε όλοι ότι χάθηκε το σωστό timing. Τώρα είναι λογικό να απορήσει η Τουρκία και να πει «γιατί δεν μου επέβαλες κυρώσεις το 2014 και το κάνεις τώρα;». Ξέρετε, η ατολμία των Ευρωπαίων ή η αδυναμία να βρουν το σωστό μείγμα πολιτικής απέναντι στην Τουρκία τούς έχει κοστίσει. Και θα συνεχίσει να τους κοστίζει. Διότι έχει γιγαντωθεί η όρεξη της Τουρκίας.
Το Οruc Reis, αυτή τη στιγμή που μιλάμε, βρίσκεται περίπου 20 μίλια από το Καστελλόριζο. Αν φτάσει στα 12 και διεισδύσει προς τα 6,5, πώς πρέπει να αντιδράσει η Ελλάδα πλέον;
Κατά την άποψή μου, αν φτάσει στα 12 ναυτικά μίλια, τότε η Ελλάδα έχει κάθε δικαίωμα να αποκρούσει το Oruc Reis από το να προχωρήσει περαιτέρω. Να διευκρινίσω το εξής: πέραν των 12 μιλίων μιλάμε για κυριαρχία, όχι για κυριαρχικό δικαίωμα. Η υφαλοκρηπίδα που είναι μετά τα 12 μίλια είναι κυριαρχικό δικαίωμα. Χωρικά ύδατα που είναι μέσα από τα 12 μίλια είναι κυριαρχία. Η Ελλάδα έχει αυτή τη στιγμή χωρικά ύδατα στα 6 μίλια, έχει όμως δικαίωμα προσδοκίας να τα επεκτείνει στα 12 και μάλιστα δικαίωμα το οποίο είναι μονομερές, απορρέει από το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν είναι προς διαπραγμάτευση με καμία τρίτη χώρα, όπως συμβαίνει όταν θέλεις να κάνεις συμφωνία για την ΑΟΖ ή την υφαλοκρηπίδα. Αρα, η Τουρκία αν περάσει τα 12 μίλια, τότε επιχειρεί να εμποδίσει την Ελλάδα από το να ασκήσει το δικαίωμά της στην επέκταση. Αν πάει στα 6,5 μίλια που είναι η προοπτική του Oruc Reis με βάση τη Navtex, τότε αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία θα έχει επιχειρήσει να εμποδίσει την Ελλάδα από το να κάνει χρήση και άσκηση δικαιώματος ως προς την αιγιαλίτιδα ζώνη -τα χωρικά ύδατα δηλαδή- και ταυτόχρονα απαγορεύει de facto στην Ελλάδα να έχει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Διότι η επίσημη τουρκική θέση είναι ότι όλα τα νησιά της Ελλάδας, είτε είναι το Καστελόριζο είτε η Κρήτη, έχουν μόνο χωρικά ύδατα και δεν έχουν καθόλου υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αν λοιπόν το Oruc Reis κάνει σεισμική έρευνα στα 6,5 μίλια, στην υφαλοκρηπίδα, και εμείς δεν το αποκρούσουμε, τότε η Τουρκία θα έχει δημιουργήσει ένα τετελεσμένο σε βάρος της χώρας μας, το οποίο ναι μεν δεν θα είναι νομικό τετελεσμένο -μια παράνομη πράξη δεν παράγει Δίκαιο- αλλά θα είναι ένα πρακτικό τετελεσμένο.
Τι σημαίνει «να αποκρούσουμε»;
Σημαίνει ότι η Ελλάδα πρέπει να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι της διπλωματικά και επιχειρησιακά.
Ταυτόχρονα;
Ναι, ταυτόχρονα. Διότι αν δεν λειτουργήσει η διπλωματία θα πρέπει να είμαστε απολύτως έτοιμοι επιχειρησιακά προκειμένου να μην επιτρέψουμε στο Oruc Reis να εισέλθει μέσα από τα 12 μίλια προς το Καστελλόριζο.
Αρα, μιλάμε πλέον για εμπλοκή στρατιωτικών δυνάμεων...
Αν δεν υπάρξει αυτή η εμπλοκή και το Oruc Reis κάνει σεισμική έρευνα στα 6,5 μίλια ή στα 11,5 μίλια εντός δυνητικών χωρικών υδάτων και προφανώς εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας, μπορείτε να σκεφτείτε πώς θα είναι το τραπέζι της διαπραγμάτευσης με την Τουρκία, όταν και αν αυτό γίνει; Θα είναι ναρκοθετημένο για εμάς, θα είμαστε απολύτως σε θέση αδυναμίας.
Συμφέρει αυτή τη στιγμή την Τουρκία, για λόγους στρατηγικής, να σύρει την Ελλάδα σε μια τέτοιου είδους εμπλοκή, με στρατιωτικά μέσα;
Ο Ερντογάν δεν μπορεί να αποσύρει αυτή τη φορά το Oruc Reis χωρίς να πάρει κάτι περισσότερο. Αν επιστρέψει σε έναν μήνα στην Αττάλεια και ξαναπάμε σε διερευνητικές με την ατζέντα που είχαμε πριν από τη Δευτέρα -δηλαδή μόνο με τις θαλάσσιες ζώνες- και παραμείνουν οι όροι σε σχέση με την ευρωτουρκική συζήτηση, τι θα πει ο Ερντογάν; Πώς θα εξηγήσει ότι για είκοσι μέρες μπήκε σε αυτή την περιπέτεια χωρίς να κερδίσει το παραμικρό; Το μόνο που θα μπορούσε να συμβεί θα ήταν να υπάρξει μια θεαματική αμερικανική παρέμβαση που θα υποχρεώσει την Τουρκία να βάλει την ουρά στα σκέλια-διότι από την Ευρώπη δεν περιμένω κάποια τόσο καταλυτική παρέμβαση.
Αν δεν υπάρξει αυτή η θεαματική παρέμβαση;
Τότε προφανώς ο Ερντογάν θα τραβήξει την κατάσταση και θα τη φτάσει σε ένα σημείο τέτοιο που θα μπορούσε να προκύψει μια εμπλοκή στην οποία η Ελλάδα θα είναι εν αδίκω, διότι υποτίθεται θα έχει επιτεθεί πρώτη, και αυτό πρέπει πάση θυσία να το αποφύγουμε -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα υπερασπιστούμε τα δικαιώματά μας, γι’ αυτό σας είπα να αποκρούσουμε το Oruc Reis, δεν σας είπα να το βομβαρδίσουμε. Όπως θα πρέπει να αποφύγουμε να υπερβεί η Τουρκία τις κατακόκκινες γραμμές που έχουμε σε σχέση με τα 12 μίλια, πολλώ δε μάλλον σε σχέση με τα 6,5 μίλια.
Για να είμαστε ρεαλιστές, πόσο μπορεί τώρα, λίγες εβδομάδες πριν από τις αμερικανικές εκλογές και μάλιστα από την κυβέρνηση Τραμπ, να υπάρξει μια τόσο ηχηρή παρέμβαση προς την Τουρκία;
Ισως το πιο κρίσιμο διάστημα να είναι μετά τις αμερικανικές εκλογές, διότι ως τότε ο Τραμπ θα θέλει να αποφύγει να του σκάσει στα χέρια μια ελληνοτουρκική κρίση, με ό,τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό για το ΝΑΤΟ, για τους Ελληνοαμερικανούς ψηφοφόρους και για τον ίδιο λίγες μέρες πριν από τις εκλογές. Από εκεί και πέρα, το θέμα είναι ότι μετά τις εκλογές και μέχρι την ορκωμοσία του προέδρου, είτε είναι ο Τραμπ είτε ο Μπάιντεν όπως είναι το πιθανότερο, θα έχουμε το πιο κρίσιμο διάστημα.
Από τις 4 Νοεμβρίου έως τις 20 Ιανουαρίου δηλαδή...
Αν έχει χάσει ο Τραμπ, θα είναι μια κυβέρνηση σε αποδρομή και εκεί τα πράγματα θα είναι πιο δύσκολα. Βέβαια υπάρχει και το σενάριο να χάσει ο Τραμπ με μικρή διαφορά, οπότε θα έχουμε την Αμερική σε μια εσωτερική αναταραχή. Ακόμα χειρότερο σενάριο.
Υποθέτω ότι, με αυτή τη λογική, οι μυστικοί δίαυλοι επικοινωνίας και άσκησης πίεσης της Ουάσιγκτον με Αθήνα και Αγκυρα θα πρέπει να είναι σε ύψιστη εγρήγορση τελευταία...
Δεν μπορούν να είναι αδιάφορες οι ΗΠΑ για το τι συμβαίνει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ακόμα κι αν είναι ο Τραμπ, δεν μπορεί να είναι αδιάφορη η γραφειοκρατία των Αμερικανών, διότι αν τα πράγματα στραβώσουν πραγματικά, το ΝΑΤΟ μπορεί να μπει σε περιπέτειες.
Μπορεί το ΝΑΤΟ να αλλάξει για πάντα αν συμβεί μια σύγκρουση Ελλάδας - Τουρκίας;
Αν και εφόσον είχαμε μια εμπλοκή μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας που θα διαρκούσε περισσότερο από κάποιες ώρες και είχαμε και την εμπλοκή άλλων κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, όπως η Γαλλία, τότε θα ήταν η αρχή του τέλους του ΝΑΤΟ όπως το ξέρουμε έως σήμερα.